VI.
(t)nnaU in Un alten großen ^irdjen 3« gerwann-
/la^t un^ ^r0n/la^t be|in^U4)en
,{*§« l>ft JÖüc^ierfaramlung be^ gelehrten unb ^o4>i>erbienten
^ef4»i4)t6forfc^er«, Jpetcn ©rofen Sofep^ Äemenij, befünbet jic^
t'm ülui SBu^ in ffein Oftao untcc bem Sitel : Liber quin-
tus Chronici Garionis a Friderico Secundo usque ad
Caroluni Qintum. Expositus et auctus a Gasparo
Peucero. Wittenbergae anno .1565.. 2)^6 fidud) iü iu
^^wtitCiMtt gebunbett unb nad) bamaliger livt mit eingepreg--
ten 95tlbcrn unb 2trabe4fen oerjiert, 2tuf jtüei tieinen leeren
Ouetfelbern be5 erflen 2)ecf elö finb oben bie ^u4)|Ub^n : M.
O. G.. unten bie 3'»^'^<*i'it)^ 1568 eingebrudEt; ora Snbe aber
ftnb einige S5lätter Schreibpapier beigebunben unb barauf oer*
f(^iebene ^iftorifc^e 9^a4>ric^ten ücriei4)net, awi beren ^n\)aU
^etoorge^t, ba^ bec erfle Sigent^ümer biefeJ SÖu4>eä, welcher
au4> bie ernjä^ntett SÖemetfungen beifügte, Martin Oltard
war; benn jum 3. 15»0 f4>reibt er felbfl : "Um ai. gänner
(lirbt ber gelehrte ^err Simon Herminn, gjfarrer in 9)?e»
biaft^, beffen ©teOe it^ M. O. C. (Martinu* OltardusCi-
biniensis) cr^aUe. 9^un i(l aiit aüi ©eioertj Ü^ac^ric^ten
tton n<J>«tt^Wf9'f'^«n ©«lehrten (@. 317.) 6efa»nt, ba§ Mar-
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
111
tin Oltartl ISQI am 27. ?fprit ali Stabtpfarrec in OTe»
biaf(t> gcflorben fn; fofgfic^ Ifi bie 3^'"''tät bet ^erfcn oußet
3»ueife(. 2)ipf<c SWartin Oftarb war bec 8o^n be« ^aut 9?a»
foriö, eineö gjatrij'fr^ t5on Jp«rmann|labt, welcher biefen fateini^
\6)tn 97amen iva^rfc^finlic^ oon feinem ^<ater ober einem feiner
55orfa()ren, ber i^ euerer ober 53arbier iwar, angenommen t^a^
ben mag. Wartin Oftatb war i^uetfi "^^farrer in &to^t'^toii»
borf, bann in ^eltau unb enbli4> in OTebiafc^, welche Sßürbe
er über, Taut b^m 93or^erge()enbcn , nur ein ^af^t unb brei
9!)?onate befleibcte. Sie nat^folgenben, ^anbfc^riftlic^en, 4>rc'
nologifc^en S5emerfungen ^at et beinahe bii ju feinem Snbe
fortgeführt, benn (T« ft^Iie^en mit bem 15. ©ejember i590.
Sowohl S!J?artin5 So^n 3°^""/ cili aü^ fein (Snfet 2(n-
breai waren beibe (Jtabtpfarrer in Jpermannflabt, t>cn weU
6}tn ber er(tere bie bekannte ^udffi^dft S^ronif iü jum ^a^t
feinet ScbeJ J630 fertfe^te. *) X)ie weitem ©c^icffafe ber
Oltarbifc^cn 5'a"i'''' ^^^ fowo^t biefer, ali anberer 5!}?itgneber
berfelben |lnb in i^eiwerti fc^on erwähnten 07ac^ric^ten (Seite
800 bi^ 320 jU finben.
Die, bem porerivä^nten Jl3u4>e beigefügten ^anbfc^riftli4)en
9?ac^ri4)ten beilegen auä brei ij^eilen.
'iiev erlle gefjt o. 3. 1400 — 1566, ivelc^en ber ^efi^er
be* Tb\i6fi am 30. ®ept. 1569 »on ber SEBanb ber Spetmann-
ftäbter ^ir^e abgefc^rieben ju \)abtn fd?eirt. 2)a ober fc^on
Geor^ Soterius, we((^er am 10» i^ibv, 1723 (larb, in fei»
nem, unter bem Sitel: Cibirtiuin oerfajjten 2Berf, »on biefer
5Ü?anb4)rcnit' feine Srwä^nung niac^t, fo mup fclbe bereit^ frü?
\)it Don bcrt Derfdjwunben gewefen fein.
Der jweiie i^ieil biefer £t>roiiif o. 3. 1143— 1569 bif*
bet bie SßSanbc^ronif ber Äronjläbter Äir4)e, welclje juerfl Le«norniantius Trunnianus 15&7, bann 1600 Bog-arsius in
*) liefeä Chronicon Fuchsio-Lupino-Oltardianum ober An-nales Herum Hungaricarum et Transylvanicarum i|l
cor trci 3a^rcn auf Äojlen teJ SBereinJ für ftebenbürgifc^e
Sanbesfunbe jum erflenmol ist SrudC deroussegtben tvorben.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
113
Rerum hung. Scriploribus enb(i4> Schwandloer Script.
T. I. p. 885 herausgegeben ^aben, unb bie enblic^ in neuerer
3cit in bem Untrr^altungSblatt ber ^ronfläbter 3«ttung 1837,
Nr. 10 p. 77 unb folg. in beutfc^ec Ueberfe^ung begannt
gemacht rourbe. SOBiemo^t aber biefe 3nf4)rift fc^on mehrmals
peröffentli(^t roorben, fo fc^eint ti bo^ nic^t übecflüfTig, bie-
fetbe nochmals herauszugeben, iveil iai gegenivärtige (Siremptar
biefer 3nf^''f* "Jit ben bisher etfc^ienenen 2tbbrücfen nic^t
übereinflimmt unb baffelbe von einem gteic^^^eitigen, ^iimt 3<it
gelehrten ^annt eigen^änbig gef4>rieben roorben iit. UebrigenS
^at f^on Hatona in feiner Historia Regum Hung-ariae
T. X. p. 052. barauf aufmerffam gema^ir, ta^ man ber
Aronfläbter Sßanb^ronit nur mit ^orftc^t trauen bürfe.
£>er britte Zi)iH biefer d^tonlt enbUc^ com 3« ^^^^
bitf i590 befielt avti eignen SJormerfungen unb Uebertieferun«
gm tti genannten (Sigent^itmeiS, midft itisdf mt\ft (inrm ^a»
Haec nnni memoria dlgua«
Annus Christi.
1409 Mahometes 7 Tiircariim imperator,
Serviam et Valaehiain primum cepit.
1431 Idem Imperator terram Barcenaem de*
vaatat, consulatum*) abducit.
1492 Idem Imperator terram Brassoviensem
terro et Igne vaetat.
1438 Idem Imperator circa Szänivkrot in«
g^rediens Sabesum Givitatem dirripit.
^) tM (riftt Un snagi^rat.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
113
Annus Christi.
lZ^/^^ Clades ad Varnam pridie Festi S. Mar-tini in qua Rex Ulatlislatis occiibuit.
l/i53 Mahometes Constantinopolim 2(). Maji
expugnat.
1/|55 Joannes Hunyades Waywoda moritur.
1460 Mathias Corvinns Rex coronatiit'.
1485 Malliias Rex Viennam coepit.
1479 ^lag. Stephanus Bälhor , WaywodaTrannsyJvaniae 65,000 lurcarum in cam-po Kenyer devicit idque factum est
ieria U post OolomanH» diem vel in
festo Galli.
lAQO Mathias rex moritur.
14()5 Turcae prope rubram (urrim per pa-
stores proslranlur.
1510 Michnae Waywoda Transalp. Gibinii
interficitur a Jnkschit, in festo Gre-
gorii.
I5l4 Bellum Crucigerorum duce GeorgioZehel exoritur.
1521 Alba Graeoa Turcis deditione tra-
ditur.
Item Ciculi contra Joaiinem Waywo-dam instirgiint.
1523 Magni Terrae niotus facti sunt.
1520 Ludovicus Rex in campo Mohäcs in-
teriil. Buda capitur in fesfo decoJla-
tinnis Joannis.
1 529 Magna strages Trannsylvanorum propeMeremburg per Turcos et Moi(Ia
vjeuses.
1530 Pes'is per totum mundum grassatur.
1534 Ludovicus Grittby in Civitate Megyespropter interemptum CybaU orcidilur.
8
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
114
Annus Christi.
1539 Joannes Rex duxit in uxoreni Isabel-
lain filiain Regia Poloniae Sig^ismundi,
1540 Joannes Rex morilur in Szäszsebes.
Nascilur autein filius ejus Joannes II.
Rex Hungariae Budae.
15^1 Buda civitas per fratrem GeorgiumTurcis traditur.
I5k\ Mag. Stephanus Maylal in Turcicamcaptivilatem abducitur.
15^2 ^ftjnb ml S:^oranbt *) ba6 Canb «pberjogen.
1551 Fr. Georgius Thesaurarius in Alvintz
occidilnr.
1554 Pestis per totam hungariam et Tran- j
.sylvaniani grassalur. 1
1556 Civitas Cibiniensis majori ex parte
igue conflagrat.
Isabella Regina cum filio in Trannsyl-
vaniam reducilur.
1558 Franriscus Bebel*, Franciscus et An-
thonius Kendy trucidantur AlbaeJuIiae.
1559 Isabella Regina morilur Albae Juliae.
1562 Ciculi **) conlra Joannem II. Regeminfeliciter insurgiint,
1564 Joannes II. Rex ZaKmär, Atyavär et
alias arces occupat.
1566 Idem Rex ad Caesarein Turoarum pro-
feclus est.
Cibi'iii in Templo. 30. Se{)t.
1569.
*) 3Me{i aBott bcteulet J&fUf^recfen.
**) Ciculi, Ciculia ^eipt überall (0 »iel ol3 Siculi, Siculia.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
115
Seffueiitia iu Teiuiilo Coroiieiisi.
Annus Chrisii.
1143 Geysa, avus Andreae Regia saxonesvocavit in Transylvaniam.
1235 Tartari primo vastant Hungariam. 2J1336 ') Tartari denno Hungariam vastaruntel in
Trannsylvania septennium morati sunt.
1385 Sigismundns eligitur in Regem Hun-gariae. In Caesarem (vero) anno 1410.Reguat annos. 51. Sepelilur Varadini.fiodem anno templi (Coronensisj slruc-Iura urgetur.
I39Ö Sigismumlus infeliciler pugnat ad Ni-copolini cum Bajazete 28. Sept.*)
1397 Valachia, Trannsylvania, Moldavia duceSlephapo (Woywoda) lumultuanturcontra Sigismundum.
UO9 ') Mahomeles VI. Imper. Turcar.Serviam,Valachiam et partem Slavoniae occupat.
Die häufigen 2l6n)fl(^un3£n tiefer ^onbf^rift vtn ben, coit
<Sd)tüaiibliur in feinem pt):u erwähnten SDetfe : Scriptoresrerum hungaricarum, ^crousgeijebmen Sinnaren tvcrötn inben folgenben 5Jotcn ongefceutet; überbau})! aUx tüirb bemerU.bap üUt in ben obigen 9?a^rii$ten einöeflammcrtcn 2Borteober ganjc ©teDen bei ©c^wanbtner fehlen. Die entfc^cibungber grage: welt^c ücn belbcn Slbf^tiften wcbl bic richtigere
fe9n möge? wirb bem Urt^eil ber ßeneigten, flele^rteu fitfer
überlaffen.
') *ler finbet man: ©eif« IL, bann evocavlt unb vastarunt.^) ®talt 1336 x\ä}tm 1236.*) «Statt cum (teOt contra Bajazetein.') ©tatt 1409 pt^t 1408.
8 •
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
116
Anniis Chn'sli,
1421 Arnurales II. Iinperato?Turcaruni(VII.)
(yulgo Muratbeli) lerramBarcensem *)
vastat, Senatum Coronensem abilucit
residuo populo i» arce monli» con-
servalo.
(l427 Sigisrnundus corbnae existens Tran-
sylvanis inandat stniclurain sacrae aedis
in Kertz, liinc solvens proficiscilur ad
Episcopatuni Agriensem exslruendum.'j
1432 Amuralhes iterum terram Barcensemferro et igne vastal,
1437 Rusticornm tumuUus in Transylvania,
ducibus Antonio et Martino.
1438 Maliometes cum dedecoi-'? solvens ob-
sidionem seplem mensium Bellogradi,
aruissis 10,000 hominiirn in fossis, in
reditu jubet Mezeiem duoem Europae(circa Szäszväros) impressionem fa-
cere in Transylvaniain, Hie Sabesum«lirimit et ingentem miilliludinem ho-
minum per Provinciam Brassoviensemabducif, villis et suburbiis igne con»-
bustis. *)
1440 Joannes Htinyades, Banns Sirmieiisis,
^Vayvvoda Transylvaniae a Wladislao
constitujliir.
^) ^ier fini» bic SBorte ferro et igne cingef^oltet.
'3 \R<ti) bcm Sa^r 1421 erft^cint Hi ©c^wanbincr uimtittel6ar
fofgciitc 9?ad^ri($t
:
1130 Sigismundus, niortuo Dan Wayvoda, ingreditur
cum Transilvanis Transalpinam, piignalurus cumhostibus.
*) i}Ifl($ Transylvaniam ift no£^ ein(ief(^alfct: alque eani suo
imperio jüngere; bann flc^t Sabesum diripit, unb «m(£nbf fiatt oombuslis, consumtis.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
117
Anniis Christi.
l4/|4 Clades ad Warnaiu, in qua VladjslausItex, Joannes') Caesarinus Cardinalis,
anthor rupti foedoris , interficitinliir,
Hunyades vix i'ii^'a ehibitur 10. No-i'embr.
l/»48 Joannis Woywodae confliotus cumTnr-cis in (kenyermezo alias) Rigomezci.
1453 Constantinopolis expi:g^na(ur per Ma-liometem ' "J 29. Maji.
1454 Saevissirna pcslis, quae vulgo Magnaappellalur, omnia pene climata mundipcrvasit.
1A56 Alba Graeca per Mahometem 150,000liominum obsessa, virlule Joannis Hii-
nyadis et Capistrani defenditiir, Ma-hometes sagilta percussus est.'') Hu-nyades 10. Septemb. moritur simul et
(Joannes) Capistrantis,
1458 Malhias Corvin.s in Regem Hunga-riae eligitiir. Anno 1404 coronalur.
1460 Dracola Wayda'*) opidiin» antesylva-
nutn Omiascb dirripil in festo Bartho-lomaei
, Michael Szilag} i capj'ur a
1 urt'is.
l4ü2 MaJhijs rexDracolam Waywodamcapit.(1467 Mathias rex profuiscitur in Moldaviam
post Martini et eam Hnngariae addit.)Ii73 Desolatio VYaradini per Tiircas.« ')
') Siatt Joannes fle6t Julianus.'") ^ier ile6t Muhf/melem.") fixier i(l nocl) 22 Julii einjufc^aften.
") Statt Wayda iil Wayvoda ju lejeit.
") 9?a(^ bcm ^a^r 1473 ift itocf) fdgcBbc Ttadjnin ju ftiibftt
:
1474 iMathias Rex proücisciUir in Bloldaviain, posl fc-slum Marlini, alque eam Hungariae ju'jCil.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
118
Annus Christi,
1475 Stephaniis Moldaviae Waywotla Tur-cas caedit, qualuor duces et 36 sig-na
militaria capit.
Ik77 Viennae expugnatio per Mathiam Re-
gem Hungariae (alias l/t85')
1470 Stephaniis Bathor Waywoda Transyl
vaniae C5)000 Tureaium in canipo
Kenyer'*) prostravit in feslo Colo-
manni.
1480 Pestis ingens (grassalur) per totam
terram Barcensem. Slephanus Bathori
ad obsidendam Nicopolim, Transalpi-
nam ingreditur.
1484 Walachi a Turcis vinciintur et subi-
gunliir,
1490 Mathias Rex moritur (tui succedit)
Vladislaus filius Casimiri Poloniae Re-
gis")1491 Alba Regalis per Maximilianum Im-
peratorem occiipatur.
1493 Turcae prope Rubrani Turrin» (per
pastores proslrantur.)» *)
1495 Pestis ingens Coronae et in Proviticid
Barcensi grassalur.
1506 Ludovicua Rex iiascttur patre Uladis
lao, filio Casimiri, l. Julii.
1508 ^ag- Josa de Czoron (Comes), Te-
niesiensis, ad fluvium Barza castra me-
tatus est. Ingens inundatio.
1510 Michnae Waywoda Transalpin iis Ci-
biiiii per insidias Jal<sit inlerfioittir,
(12. Martii.)
'*) «Statt Kenyer (lfl)t ciuörnfcbcinUcfc fibJerdaft: Roiuyer.'^) SRm Qnii ijl no^ bfigcfitgt ; succedit.
'*') e.vjtt teil cinöeflammfrtfn aBerten {ttlft ^ierblcf': c aedunlur
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
119
Ariniis Christi,
15 14 Crucialoriim l'actio. io Huiigaria su-
bito cxorta, Georgio Dosclia Ciciilo
tluce, f)cv Joannein Zapolyensem (pe-
nilus) exstincla est. '^J fpse prope
Temesvär rai)tiis, cantlenti ferro coro-
nalus, dentibus suorun» «liscerpltis es?.
1515 Joanne.» Zapolyensis '
') (Waywoila
Trannsyhaniae) , Stc}»h3nu9 Bäthori,
Michael Paxi ad arcem Zarnoth profli-
gali ^et in fiigam conversi sunt.}
1516 Ingens terrae motiis Coronae (factus)
24- Nov. (aliquot domus demoliens.j
1517 Ludoviciis natus annos 10 eligitur in
Regem Hungariae. Regnal annos 10.
1521 Alba Graeca expngnalur a Solimano.
Cicnli contra Joinnem Woywodan»insiirgunt.
1523 Magni terrae motus (facli suhl.) Mo-litiir Rex Uljdislaus.^)
1526 Ludovicus Rex in campo Mohacs, pro-
pe Peterwaradiam iiiteriit in festo de-
coUationis Joannis, Biida regia nrbs
dirripitnr. Bibliotheha Mathiae' ') in-
cenditur. ([ngens aqiiae innndatio,
magno impetii poineria et moenia bu-
jns Coronensis Civitatis dirruit et dis-
jitit et alia plurima damna inferl. Qö.
') Vai SBort duce flefit »er Georgio, unb m6) Znpolyenseniijl nod) tai SBort Wayvodam tingcft^ialtct.
'*> iPfi !?4toonbner ki§t er de Zabolia.*) Diffe «Jlivt'fictt enthält einen argen ?tt)Ux, ttn \uwi>t>l Dl-
tarD ali audj S4'n'>iti'l''<'r treulich) nacbijcicf'ncbcn t'itfn; tcnn
wie befannt, i|l St. SBIaMfla» II. iti*t im Oo^re 1523 fcn-
bern fit)cn 1516 gtRorten;
"J ^i«r ifl noi^ bas JDcrt Regis tingcft^iiltet.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
120
Annus Christi.
Aug^. nocte) Joannes Comes Cepusiensis
(alias deZapolya, Waywoda Trannsyl-
vaniae), in Keg-em Hungariae corona-
tur. Begnat annos l4. Moritur SabesüAnno Domini 1540 die 22. Julii.
1529 (Joannes Rex per Ferdinandiicn Regemregno ejectus, per Imperatorem Tur-
carumBudam reducilur et in Regnuni
resliluilur.) Imperaior Turcarum
140,000 hominum AViennam (austriae
obsidet S2. Septembr. (Idem) Soli-
manus castrun» Nandoralbense, clavim
Hungariae expugnat. Pugna ad Opp,Mariaburgense'") in terra Barcensi
cum Moldavis gesta die 10,00(0) Mar-
tyrum. (Idem) Petrus, Waywoda Mol-
daviae, oppido Prasmar ignem subji-
cit pridie Simonis et Judae. Tandemobsidet Civitalem Coronam atque po-
stridie Simonis et Judae arcem Co-
ronensem (monlis) igne expugnat et
dirripit.
1530 Turca Mahomet(es) et Waywoda Trans-
alpinus cum ingenfi Turcarum et Wa-lachorum cxercitu ad obsidendam Bras-
soviam veniunl, igne Provinciam va-
stant. Hinc per nemus Zidinense Trann-
sylvaniam ingressi uxores, filios, Jo-
bagiones (efc) Nobilium, per quos
vorati erant, abdueunt»'). Horribüis
pestis (grassatur.)
'"j 3idit bicfem 23citt)ort jle^t Mariinburgum.
") Dien Pe^t Transalpinae, banit Civitatem Brassoviensem,
ferner Zeidiiiense, «nblic^ fuerant.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
121
Annus Christi.
1531 Terrae motiis (factusesl) vicibus duo-
bus Coronae.
1534 Ludovious Grylhi»*) inlerempto Eme-rico Cyb;il., Eppo Waradiensi, cujus
Caput in Iioo templo (Coronensi) se-
piillum est, in Civitate Medies a Sie-
phano Mayladl caplus oblruncalur.
1535 (Ing^ensJ annonae Caritas (in Trann-sylvania).
1539 Joannes Rex (Hurigariae) duxit in uxo-
rem Isabellam filiam Regis Poloniae.
1540 Joannes H, Rex Hungariae nascitur
Budae 7. Julii.»»)
1541 Buda Civilas per fratrem Georg-ium
Tiircis traditur. Mag. Slephanus May-lall» a duobus vicinis Waywodis fTran-salpinis) caplus in lurcicam caplivi-
tateni deducitur, moritur Galalae anno
1551.**)
((Eodem anno Trannsylvania in potesta-
ten\lsabellae devenil, cui praecst annos
8 curn filio Joanne secundo.))» '
j
1542 Locustarum (ingpns) Copia (per Tran,sylvanian et Moldavian»)
((1550 Elias Waywoda Moldaviae cum turcis
erutiipit in Ciculiam,* *) Irilici atque
'0 J^tefer ??amf tautet Grilti. '
^'') eiatt 7 mt die 3. Julii.
•*) Unmitidbar nad) Waywodis i(l neu) fingffita^ttls perfide
sub induciarum pactionibus caplus, tarnt fla» deduci-lur ilfbt ahdutlus.
'*) Tk iia(t)fe(9cnt«n tcH'tIt cin^cflammertni öegebfnfcritfit fofij'ii
bei iSiiimanbtnfr am (inte in eintm bffcntern Slbfag, uiUci
im litci: IBIDEM.") Tii? Übrige von tiefem ^Ibfa^ fc|flt te- S*l»ant»ntr.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
122
Annus Christi.
pecoris magnam praetlam abducil,
multi Irucidantur, abiguntur a Turcis
ad quinqtie ntillia honiinum sab ini-
liiim Brumae.))
1551 ((Regina Isabella cum filio ex Trann-
sylvania iti Poloniani pelHtiir.* ^) Joan-
nes Baptista Castaldus Lancigeroa
Hijpanos, Italos, Bohemos ducit in
Trannsylvaniam Frater Georgius The-saurarius in Alvintz ab Italicis milici-
bus interficilurj) Lippa ZolnaU etc. a
Turcis occupanlnr. Agria a Turcis
obsessa ab Hungaris defenditur. * *)
1552 Oppidum Temesvär expugnatur per
Amalhium Bassam.
Generalis (CastaldusJ cum suis milili-
bu« se recipit in Germaniam.
1553 Obsidio Gastri Bethlehem in Trann-
sylvania.
1554 Pestis (per lotam Trannsylvaniam
grassatur.)
((1556 Isabella Regina cum filio in Trann-
sylvaniam reducitur.«.') Civiias Cibi-
niensis majori ex parte incendio con- •
flagrat ultima Martii«})
1558 P'rancisciis Bebek, Franciscus et An-
tonius Hendy trucidantur Albae Juliae
'0 (Statt ex Transylvaiiia in Poloniain pellitur, fle^i: in
Poloniam dimittitur.
'^) ©tott fcen legten trei ©citcn pc&t: virlute Hungaroruin
conservatur.
") Sit ctefem @a^ ff()It in Transylvaniani, bann fctgen navti
reducitur no^ bic SBortc: quae anno 1358 XV Septem-bris moritur Albae, togfflfn fe^It baf 9?oc5folßeiibe.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
_123
Annus Christi.'
1. Sc>|)t. Tenaemotus Coronae (factus
est) 20. Novembr.»°)
(1559 Conflagratio Oppidi Rothbacli in terra
Barcensi 12. Martii. Primum incen-
<liun Coronae 3. Maji. Terraemolussentilur ibideiTi 5. Maji Item incen-
diuin ibidero quo 6o ocdes nonle con-
flagrant 8. Maji. Isabella Regina mo-ritur Albae Juliae 15- Sept. Cometes/videhir.)
(l5Ö0 Terlium iticendium in suburbio Coro-nensi 24. Martii, quartum ibidem 27'
Marlii.)")
((1561 Despota Jacobus Alexandrum Molda-viae Waywodam regne pellil» •) «ibi-
que id subjicit.))
(1562 Ciculi contra Joannem «ecundum in-
surgurit.)
(1503 Despota misere interiit in opido So-zavia 5. Die Novembris),
((1504 Joannes sectindus rex Zakinär Alya-
^j'
,
vär et alias arces ocoupat.))
^p 1566 Joannes secundiis ad Caesarem Tur-cjrum proficiscitnr. Gycila capitur 2Sept. Czigeih expugnalnr. Nicolans(Coriics) a Zerin occiimbit ((Solima-
nus nioritiir 7. Septembr.))» »)
2") ©tott 20 flf^r 10.^'3 (Statt ^en ücrfergf^enbiit betCiit ttbfäteit flutet matt itx
®(^t»dnttnet nur ganj furj; 1559 et 1560 Varia incen-dia Coronae.
") ©tatt tem ^olgcnten licJt mon : Idcm 1563 misere inte-ril, Wn? bfi TUarb in cintm folgenbeii Slbfalj nrtcjfpinmt.
*^) 3m Slnfiing folfjt md) sccundus ucff) Rex; tann fett llatr
tem 2. rcr 3. Scptfmbfr. gcmcv ijl tcv Szigeth nc^ Ca-
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
124
Annus Christi.
1569 Cometa visusö. Novembris, arsil (quasi
(lies 14.
(1570 Septima Novembris occidentalis illa
pars urbis Cibiniensis ig'ne consumta
ac res illa magno damno tain reipii-
blicac lam privatis hominibus fuit.)' )((l57l Joannes secundus morilur Albae Ju-
liae 14. Marlii, sepelitur ibidem (23.
Marlii) cui siiccedil in Kegno Stepha-
niis Bathori a Somlo.))' *)
1572 Pestis- saevissitna grassalur Coronae
et in terra Barcensi.
Visa est nova slella in Cassiopaea tarn
fiilg-ida, ul Celeras obscurare et cumLucifero certare putaretur.
1575 Pestis Gibinii grassatur. Gaatrum Fagaras mense Oetobri, die prima men-
sis obsidetur et posl 20 dies dedilnr.
Caspar BecKes fug-a sibi constdit.
1575 Bckesius Mense Jnnio iterum per quos-
dam [)roditores <;x praecipua Nobili-
strum eiitöcfc^aüet; jlatt a Zerin fte^t Zriny trnb ganj om(Ente jlatt September, Novembris.
'*) «Statt fcer »ortitrgt^fiiben 9Iac()ric^t trfc^eineit bei ©c^watibttttr
folgenbe jwet Uetetliefcrungcit
:
4570 Terrae motus Coronae.
1571 Terrae motus in Barlzia, Clculia et bona parte
Transylvaniae.•*) ®tott btm legten Saft wirb bie toritt cntfaltctte SJlngabe fol-
genbermapeit weitläufiöet miiget^cilt: Eodem anno XXV.Maji Illustris ac Magnificus Dominus SfephunugBfttot* de Somlyo eligilur in Principem Transilva-
niae et partium hungancarum Locumleiicalem..^ier enctt tii Äronfläcter Sßanbi^ronit, Keldjt ©fßwaubtner im
X-rucf ^traujgegebcn ()rtt, D[)iie baß biffer Uniftaitt in ttr »orliegenben
^anbf4)rtft nu(^ nur mit einer Sinif öugeceutct ivorbeii wöre, uiib ba«
Uetrige ifl ba()er wa&rfc^einlift b(D« eine ^^crtfe^urg »cn DItarb.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
125
Annus Chrisli.
täte in Traruisylvaniam vocaiur, damingreditiir, iil inopinato Priticipem
Uegui Slephaniim Bathori obriiat, ve-
run» iraiule «leiccta profligalnr inter
fliivios KüUöllö propo castrutn Itanoldt.
1576 In Janiiario I/egalio Polonica salis
splendida cui praeeral Mag. Joannes
Tarlo, Palatiniis Lublinerisis , oflferl
Regnum Poloniae Magfco WaywodacTrannsylvaniae Slephano Bathori. Is-
que poslmodum 8. Febr. ejus aniii pu-
blice Rex proclamatur. Succedil ei in
oificio Waywodae Trannsylvaniae fra-
ter ipso senior M. Christopliorus Ba-thori. In Capitaneum vero \Varadien«
scm eligitnr M. Chrislophorus Hagy-mäsi.
1577 Hex Poloniae Gedanum obsidione cin-
git, verum frustra, Horribilis Cometes
aliquot mensibus videtur.
1578 Gedanienses ad condiliones pacjs pro-
vocantur.
1379 Rex Poloniae cum Mosco belligerat.
arcem plocensem expugnat ac omniarecipit, quae a Corona Polonica antea
a Mosco erant ablata et malo titulo
per annos sedeciin possessa. Moritur
eliam Caspar Bekesius, homo caliidus,
astutns, consiliis etingenio Valens, sed
et Blasphemus in filium Dei et cor-
pore fragil;. Dcciniae a Waywodapelunlur et una quarla pro redem-
lione [iermittitur, Franciscus Davidis
damnatur ad carceres Jesuitae pri-
muai in Transylvanium ingrediunlur.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
126
Annus Christi.
1580 Hyeins siccissima ita ut nulla nix vel
unam dieni durans vadcret usque in
carniprivium, cum jam Liinatio Mar-
lii accensa esset; hinc Iriticum ut plu-
rimum degenerabat, in siliginem (vul-
go Turdt) sequebatur aestas salis ca-
iida et sicca, ita ut vinuin salis eopio-
sum et Optimum cresceret, sed et au-
tumnus siccissimus ita ut in plurimis
locis terra ad Sementem aralro per
scindi nequiret, et granadeslituta succo
arescerent. Arsit aliquolies coelum
et duo Comelae in Novembre visi
sunt, alter sequens alter pracedens
solem.
1581 Annus siccus intensique calores, fru-
gibus viuoque salis commodus, morte
tarnen principissae in februario et prin-
cipis Serenissimi Ghristophori Bäthori
in Junio calaniitosus. Foeni magnainopia et charitas fuit sequenli hyeme.
1582 Comeles cauda in longum protensa
mense Majo apparet tenuis et rarae
materiae ideoqtie cito disparuit.
1583 Aestas conveniens frugibus, vinoque
abundans. Tremuit taiuen terra vehe-
menter 8- Aug. inter horam 8 et Qmatutinam. Aliquot chasmata in coelo
visa sunt.
158^ Hyems liumidissima, aestas vero sic-
cissima, inde raritas foeni immensis.
Frugum mediocris proventus. Yini
optimi et dulcissimi copia larga. Helta
igne ardet. Aulumrius quoque ob sic-
sitatem incommodna ad sementem fa«
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
l
127
Anniis Christi.
''ienilam, unde nihil vivoris in campis
ipparuit, sed omnia in terris mortua
pulabantnr.
1585 Hyems siccissima sine Oinni pluvia el
nive, hinc arrescutit inagni fluvii ul
moUe aquatiles vix circumagi possent,
unde Caritas farinae. Ver huntidus ad
initiuDi, semina per totam hyememquasi mortua enasci et germinare fe-
cit. Paulo post tarnen tanta siccitas
fuit ut nulla pluvia in Junium usque
caderet, hinc omne solum aridum ap-
parebat et segetes vix ultra pedis lon-
gitudinem emergebant supra terram,
post Junium autem grandis pluvia foe-
num et secundam (at ita dicam) ave-
nam producebat.
1586 Magna annonae Caritas ut cnbulus tri-
tici fl. 2 et 3 venderetur, mirabiliter
tarnen aliquomodo vilescebat annona
paulo ante messem, ut cubulus etiam
dn, 60 vaeniret, Annus alioqiiin fru-
gibus et vino mediocris, nisi quodpestis multos absunrimebat, neque pre-
tium tritici multum remilteret quin
dn, 80 cubulus emeretur, vjni vero
prelium exignurn erat. Pastores ita
taxabantur ut fl. 4500 solverent, in
quam snmmam ego contuli fl. 40. Ste-
phanus Bathoreus Rex Poloniae mori-
tur in Decembri. Ut vero aestas cali-
dissima fuit etiam ipsa nocle disiccans
foenum, sie sequebatur hyems frigi-
dissima,
qualis in hominum memoria
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
128
Annus Christi.
(sicut etiam praevia aeslas) antehac
contigisset.
1587 Annus frugibns mediocris. Vini sum-
ma Caritas ita ut vas magnum 20 et
24 fl. emeretur. Pestis, qiiae praece-
dente anno non paiicos infecerat, pas-
Sim in tola Trannsylvania, excepta
terra Barcensi, in qua et Princeps
egebat, grassabatur.
1588 Mirabilis annus regno Poloniae ob
duos decerl&ntes, Sigismundum nempeSvetlae Regis, et Maximilianum, Ma-ximiliani II. Imperatoris filios , inter
quos Sigismundus Regnum obtinet,
Maximilianus auten» capitur, plus an-
nuo spatio detinetur, tandemque redi-
mid.'r, Coronae pestis saevit. Je-
suilae mense Decembri ex Trannsyl-
vania, ubi jam deoimum fere egerant
annnin, communi omnium statuum Me-dieschini concluso decrelo pellunlur,
Princeps*), qui hactemus sab tutela
Gubernatoris Joaniiis Getzy fueral, $e
in libertatetn ibidem vindicat. Paulo
posl Getzius moritur. Balthazaro Bä-
thori arx Fagaras, illi teslamento per
Regem Poloniae Stephantun Bathori
legala, tradilur. Frunienti mediocris,
vini vero non admodum magna copia,
initio sequentis anni satis raro pre-
tio, fl. ncmpe l6 vas magnum err.eba-
tur, aestate tarnen viliori venibant.
*iev ift MiüxUd) gür{l Sigismund Bäthori ju »erflehen.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
129
Annus Chriati.
1589 Andreas Bathori Cardinalis in Trann-sylvaniam venit. Hyems intensissimi
frigoris alfa et diuturna nive. Ver con-
tra naturani siccum etcaHidum. Aestas
antem copiosa pluvia madebat, fruges
non in copia, vini autem magna pro-
fusio, autumnus et pars hyemis prae-
cedens festum nativitatis domini tota
pluviosa et calida, ita ut vix terra
congelaret, hinc iter lubricum et dif-
ficile.
1590 Initium moderato frigore nee prorsus
remisso, nee nin>ium intento tempeia-tum. Princeps Saxonicas Urbes et Se-
des lustrat, 7. Febr. Cibiniiim ingre-
diltir. herel ibi ad quarlum usqiie diem.
20. Februarii Heltae ad horam 3 pomeridianam ignis exoritur, in (ine pla-
feae Nicolai diio horrea consummens.Doolissimus vir D. Simon HermannusFastor Mediensis morilur 21. Jan. cui
ego M. O. C. succedo. Ver valde sic-
cum fuil, linde et fruges ririoresenatae et foeni valde magna Caritas postmo-dum .sequnta esl. lO. Aug. ioter horam8 et Q pomeridianam concussa est et
truemit terra. Grando vineta Medien-sium depopulatur, Tritici raritas. Vini
boni et valde dulcis mediocris copia.
Ai)le festum Nativitatis Dni pauea vel
nulla nix. Vetus Galendarinm cedit
novo et festum nativitatis Domini ce-
lebratirr 15. Decembris veteris Ca-lendarii.
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at
130
TKtn <Snb( bei im 93orn>oct ttw&^nten ^ud^e^ ober ouf
htm legten nic^t btbrucften ^iatt beffe(&en ftnb noc^ einige 6e<
foRbcce 2(niner(ungen ju ftnben, welche Don becfelben ^x^nb ge^
((^rieben finb unb con bem R5auernauf(lanb im 3. 1514 ^ari'
beln; fte (auten folgenbermaßen
:
Anno Dom. 1514 regnante in Ungaria UIadis>
lao Hege, Gardinalis quidam Strigoniensis Legatus
ApostoUcus cruciatam expeditionem plentssimis in-
dulgentiia tulit in Ungariam, qui dedit occasionem
bello Grucigerorum, quod longe lateque grassatum
est, praecipue in Nobiles (non absimile fuit sedi-
tioni rusticae ar.ni 1525) Dux eratGeorgius Doscbaquidam Ceculus et Gomes Laiirentlus Presbyter qui-
dam imanis crudelitatis bestia, item Monachus qui-
dam Michael coiaes illorum fuit. Pulsi sunt hi a
Joanne, alias Zapolia Scepusiensi,
qui ducem illo-
rum novo tormenti genere, Corona quippe ignita et
ferrea coronari, et a suis dentibus laniari jussit, et
sie demum decollari fecit. Tanta fuit haec clades,
ut eodem anno in congregatione Budensi, quae men-
se Novembri celebrata fuit, publice narratum sit:
hoc tumultu Kusticorum, qui vix quadrimestris fait,
desiderata esse in Ungaria utriusque sexus septua-
ginta millia hominum, in quibus quadrlngenti No-
biles fuerunt.
5JÜN.97
© Biodiversity Heritage Library, http://www.biodiversitylibrary.org/; www.zobodat.at