26/01/56
1
RACM302 : Health Promotion
อ.ประนมพร โรจนบวรวทยา
ภาควชา เวชศาสตรชมชน
การสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion)
ความรพนฐาน สขภาพและปจจยทเกยวของ
วตถประสงค เมอผานการเรยนรแลว นกศกษาสามารถ
1. อธบายแนวคดและหลกการของการสรางเสรมสขภาพ
2. อธบายกลยทธของการสรางเสรมสขภาพ
3. ตระหนกถงความส าคญของการสรางเสรมสขภาพ
2
ระบบสขภาพ
ระบบเศรษฐกจการคา
ระบบความ
ปลอดภย
ระบบการศกษาศาสนา
ระบบการเงน
ระบบการผลตเกษตรอตสาหกรรม
ระบบการเมอง
กรอบแนวคดเรองสขภาพและปจจยก าหนดสขภาพ (conceptual framework of health and determinants of health)
Health Promotion & HSS
Natural history of disease
o Healthy
o Pre-clinical stage
o Clinical stage
o Disability
o Dead/Recover
Health Services
o Health promotion
o Specific prevention (Disease prevention)
o Early detection
o Prompt treatment
o Rehabilitation/ Limitation of disability
Primary prevention
Secondary prevention
Tertiary prevention
6
จตวญญาณ (ปญญา)
สงคม
จต
กาย
สขภาพ : สขภาวะ
ทมา: อ าพล จนดาวฒนะ, 2546
26/01/56
2
มมมอง ดานสขภาพ
ความรวมมอกนของ ผเชยวชาญสาขาตางๆ
พลงอ านาจ
Health Care & Health Promotion
ตตยภม
บรการ
ทตยภม
การดแล
สขภาพอนามย
การดแลตนเอง
เมอปวย
การพงตนเอง การพงบรการ
การกน การนอน การด ารงชพ การพกผอน การออกก าลงกาย
การพกผอน การซอยากนเอง การดแลกายภาพ (อาบน า/เชดตว/นวด) ฯลฯ
ฯลฯ
หมอนอกระบบ
พฤตกรรมสขภาพ การใชบรการ
ปฐมภม อสม.
คลนคเอกชน รพ.รฐ
ฯลฯ
บรบททางสงคม/เศรษฐกจ/สงแวดลอม ความตองการเฉพาะพนท/กลมประชากร
ทศทางการพฒนา
โครงสรางระบบบรการสาธารณสข
Health Promotion
กระบวนการเคลอนไหวทางสงคมโดยความรวมมอของทกภาคสวน
เพอใหประชาชนมสขภาวะทดขน ทงส าหรบกลมคนปกต กลมเสยง
กลมทเจบปวย และกลมทพการโดยมงทการพฒนาปจจยก าหนดสขภาพ
ทกดานใหเออตอการพฒนาสขภาพของประชาชน
กลยทธและหลกการ การสรางเสรมสขภาพ
สขภาพกาย
สขภาพจต
สขภาวะทางสงคม
สขภาวะ ทางปญญา
การสรางเสรมสขภาพ (Health promotion)
คอ กระบวนการสงเสรมใหประชาชนเพมสมรรถนะในการควบคมปจจยก าหนดสขภาพและพฒนาสขภาพของตนเอง Process that enables people to increase control over and to
improve their health.
Ottawa Charter
Health Promotion
การสงเสรมสขภาพ
• บรการสงเสรมสขภาพในชมชน(แนวคด HPทมอยเดม) การเสรมสรางสขภาพ
• สรางเสรมชมชนใหเขมแขง(ขยายแนวคด HP เดมเพมขน)
26/01/56
3
• Health service
• Individual health
• Individual responsibility
• Individual behavior
• Health education
- Social movement
- Population health
- Social responsibility
- Social & Environment factor
- Ottawa Strategy
New Public Health
Traditional Public Health
Health Promotion
หลกการส าคญของการสรางเสรมสขภาพ
Ottawa Charter : 5 principles
1. การเสรมสรางพลงอ านาจ(empowerment)
2. การมสวนรวมของสาธารณะ(public participation)
3. การใหความส าคญแกปจจยทางสงคมและสงแวดลอมทมผลตอสขภาพ(concerning social & environment factors)
4. การลดความไมเปนธรรม(reducing inequality in health)
5. การกระตนใหเกดความรวมมอระหวางภาคสวน(intersectoral cooperation)
กลยทธการสรางเสรมสขภาพทส าคญ (Ottawa Charter)
1. การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ ( Build healthy public policy )
2. การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ ( Create supportive
environment )
3. การสงเสรมกจกรรมชมชนใหเขมแขง ( Strengthen community
action )
4. การพฒนาทกษะสวนบคคล ( Develop personal skills )
5. การปรบเปลยนการบรการสขภาพ ( Reorient health service system )
กรอบความคดเรอง การสรางเสรมสขภาพ
ปจเจก สภาพแวดลอม
Physical and Social Environment
Built Healthy Public Policy
Create Supportive Environment
Strengthen Community Action
Developed Personal Skills
สขภาพของประชาชน Health
แพทย
บทบาทแพทยตอผปวย และสงคม - Provider - Community Supporter / Facilitator - Good Team Member - Learner - Advocate
ระบบบรการสาธารณสข Health service system
Reoriented Health Service System
50% 37%
13%
Public Policy ความหมาย
ค าประกาศทเปนทางการของรฐบาล
นโยบายของรฐเพอสาธารณะ และเปนค าประกาศอยางเปนทางการของ รฐบาล
ในการน าเสนอตอรฐสภาหรอใชในการปฏบตราชการแผนดน
เปนนโยบายทก าหนดใหสาธารณะชนตองด าเนนตาม
นโยบายของรฐทมผลกระทบตอคนในสงคม เชน นโยบายขนภาษ, นโยบายผง
เมอง...นโยบายหลกประกนสขภาพ..
ทศทางทสงคมตองการและความมงหวงของสงคมทจะด าเนนการไปในทศทางนน
Healthy Public Policy
ความหมาย.....นโยบายสาธารณะทด
นโยบายสาธารณะทแสดงถงความหวงใยในเรองสขภาพอยางชดเจน และพรอมจะรบผดชอบตอผลกระทบดานสขภาพอนอาจเกดจากนโยบายนน
เปนนโยบายทมงสรางสภาพแวดลอมทงทางกายภาพ เศรษฐกจและสงคมทเออตอสขภาพ ท าใหพลเมองมทางเลอก และสามารถเขาถงทางเลอกทสรางเสรมสขภาพ ( WHO, 1988 )
นโยบายทจะน าไปสความถกตอง เปนธรรม และประโยชนสขของมหาชน
26/01/56
4
Healthy Public Policy Process
นโยบายสาธารณะทด ประกอบดวย 3 กระบวนการ :
กระบวนการทางปญญา: ใชความร ปญญา วเคราะห ไตรตรองรอบดาน
กระบวนการทางสงคม : การมสวนรวมของสาธารณะ
กระบวนการทางศลธรรม : มงความถกตอง สจรต ประโยชนสขของมหาชน แนวทาง การผลกดน นโยบายสาธารณะทด :
สราง / รวบรวมองคความรในประเดนทเกยวของ
มกระบวนการทท าใหเกดความรวมมอของภาคสวนตางๆ ทเกยวของ
มการขบเคลอนใหประชาชนเหนประโยชน
Public Policy Process
วงจรกระบวนการนโยบาย (Policy Process) มขนตอน ดงน
1.การก าหนดนโยบาย (Policy Formulation)
-การระบประเดนปญหา
-การพฒนาทางเลอก
-การเสนอทางเลอก
2. การน านโยบายไปปฏบต (Policy Implementstion)
-การแปลความหมาย
-การรวบรวมทรพยากร
-การวางแผน
-การจดองคกร
-การด าเนนงาน
3. การประเมนผลนโยบาย (Policy evaluation)
-การระบการยกเลก
-การปรบปรงเปลยนแปลง
ปจจยการเสรมสรางสขภาพ
ปจจยบวก • อาหาร – เครองดม
• การออกก าลงกาย – คลายเครยด
• การรกษาศล – ปฏบตธรรม
ปจจยลบ • อาหารขยะ / อาหารใหโทษ
• สงเสพตด (บหร – เหลา – ยา)
• ความส าสอนทางเพศ
• อบายมขอน
23 ศ.นพ.เกษม วฒนชย
ทมา : ส านกนโยบายและยทธศาสตร พ.ศ. 2547
Unsafe Sex
Tobacco
9.5%
8.1%
5.8%
5.6%
4.6%
3.8%
2.2%
1.7%
1.3%
0.9%
0.9%
0.5%
0.3%
0.3%
0.2%
13.8%
5.8%
5.1%
5.0%
4.2%
3.9%
2.3%
1.4%
1.2%
3.6%
1.4%
0.7%
0.7%
0.4%
0.3%
0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0% 12.0% 14.0% 16.0%
Unsafe sex
Alcohol
Tobacco
Blood pressure
Not wearing helmet
Obesity
Cholesterol
Fruit & vegies
Physical inactivity
Illicit drugs
Air pollution
Water & sanitation
Malnutrition - int standard
Not wearing seatbelt
Malnutrition - Thai standard
% of total burden
2004
1999
ปจจย
เสยง
รอยละของภาระโรคทเกดจากปจจยเสยงทศกษา โรคเรอรง ปจจยเสยง (ทแกไขได)
- หวใจและหลอดเลอด - สบบหร - ขาดการออกก าลงกาย - อวน - ความดนสง - สรา
- เบาหวาน - เบาหวาน - อวน - ขาดการออกก าลงกาย - มะเรง - สบบหร - สรา - อาหาร - สารพษจากสงแวดลอม - โรคปอดเรอรง - สบบหร - สงแวดลอม - อาชพ - จตประสาท - สรา - ยาเสพตด
25
26/01/56
5
ปจจยเสยงรวม จดเนนในการแกปญหา
การสบบหร
Physical inactivity อาหาร (Unhealthy diet) อวน
สรา WPRO 2005
26
อทปปจจยตาของการเกดโรคจากการสบบหร
ถงลมโปงพองโรคหวใจ มะเรง โรคจากความเครยด
พฤตกรรม การสบบหร
อยากลอง เพอนชวน เครยด ความร การผลตและการจ าหนายบหร คานยม
ยากจน การงาน รณรงค
รฐสภา กฎหมาย ทกษะชวต เกษตรกร ปลกยาสบ
ครอบครว สอ โฆษณา
ออกก าลงกาย
อาชพ นายทน นกธรกจ การคาก าไร
รฐบาล ภาษ
คานยม ศาสนา การศกษา
นโยบายสาธารณะ (การศกษา สาธารณสข เกษตร พาณชย สอมวลชน ฯลฯ)
อนตรายของยาสบ
• ท าอนตรายตออวยวะ ตงแตหวจรดเทา เกดโรคทส าคญถง 25 โรค
• ลกษณะของอนตรายทเกดขน
- ตวผสบ first hand smoker
- ผไดรบควนบหร second hand smoker
- ผสมผสกบสารตกคางจากสารเคมของบหร third hand smoker
ในประเทศทก าลงพฒนา
โดยเฉลยในคนทอาย 15 ป จ านวน 1,000 คน ทสบบหรอยางสม าเสมอ
- ประมาณ 10 คน จะตายจากความรนแรง
- ประมาณ 10 คน จะตายจากอบตเหตทางถนน
- ประมาณ 30 คน จะตายจากสาเหตทเกยวของกบการดมสรา
- ประมาณ 125 คน จะตายจากการสบบหร ในวยกลางคน
- ประมาณ 125 คน จะตายจากการสบบหรในวยสงอาย
30
แหลง ธนาคารโลก 2542
31
การสบบหรกบพฤตกรรมเสยง ของนกเรยน นกศกษา (ม.ตนถงป.ตร) ทวประเทศ
การส ารวจของเอแบคโพลล พ.ศ. 2547
เยาวชน 100 คนทสบบหร เยาวชน 100 คนทไมสบบหร
คาดการณวา คาดการณวา
ม 88 คน กนเหลา ม 25 คน
ม 68 คน เทยวกลางคน ม 21 คน
ม 67 คน เคยมเพศสมพนธ ม 18 คน
ม 40 คน เลนการพนน ม 12 คน
ม 10 คน ใชยาเสพตด ม 0.6 คน
26/01/56
6
วถชวต
- สบเปนครงคราว =1.7 ลานคน
คนดมสรา = 16.1 ลานคน
- ดมสม าเสมอ = 8.7 ลานคน
- ดมเปนครงคราว = 7.4 ลานคน
32
สนง.สถตแหงชาต
คนสบบหร - สบประจ า = 9.6 ลานคน
สงแวดลอม • รานขายบหร 500,000 ราน
– ขายบหร 2,187 ลานซอง (2548)
• รานขายเหลา 580,000 ราน – ขายเหลา = ?
• รถ = 17.6 ลานคน = ถนน = 55,321 กม. = 24.5 ลานคน = ถนน = 64,095 กม. รถเพมขน = 39% ถนนเพม = 15%
33
2540
2545
อตราการสบบหรปจจบนของประชากรไทยอาย 15 ปขนไปจ าแนกตามเพศ
59.33
54.46
48.4443.69 42.19
41.7
4.953.5 2.95 2.64 2.8
1.94
32.0028.81
25.4722.98 21.91
21.22
0.00
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
ประชากรชาย ประชากรห ง ประชากรรวม
รอยล
ะ
แหลงขอมล ศรณญา เบญจกล, มณฑา เกงการพานช, ลกขณา เตมศรกลชย, ณฐพล เทศขยน และสาโรจน นาคจ. สถานการณการบรโภคยาสบของประชากรไทย พ.ศ. 2534 - 2550 , 2551.
2552
20.70
40.47
2.01
สถานการณ ปญหาการบรโภคยาสบ
26/01/56
7
จะเกดอะไรขนถาบรษทบหรมสวนในการก าหนดนโยบายควบคมยาสบ
การไดรบควนบหร จากผอน
นโยบาย ๑ ลดการเรมสบ
นโยบาย ๓ ลดการไดรบ ควนบหรผอน
นโยบาย ๔ ลดอนตราย ในผลตภณฑ
นโยบาย ๒ ลด-เลกสบ
นโยบาย ๕ ปองกน
อตสาหกรรม ยาสบ
Monitor
Protect
Offer Warn
Enforce
Raise
ประชาชน เรมสบ ตดบหร
ลด - ความชก - การบรโภคตอหว
ทมา : นายแพทยหทย ชตานนท
(ราง) นโยบายและแผนควบคมการบรโภคยาสบแหงชาต ป 2552-2554
นโยบายการควบคมยาสบ
Logic Framework นโยบายแหงชาต
1. ปองกนมใหเรมสบ…..ควบคมอปสงค และอปทาน
2. ลดปรมาณการสบและสงเสรมใหมการเลกบหร .... Quitline1600 คลนกอดบหร
3. ขจดการไดรบบหรมอสอง
4. ลดอนตรายในผลตภณฑยาสบ..... กม.บงคบใหเปดเผยสวนประกอบในบหร
5. ปราบอตสาหกรรมยาสบ....ไมสนบสนนเกษตรกรทปลกตนยาสบ
การผลกดนกฎหมายและการบงคบใช การใหความรแกเยาวชนและคร และสงเสรมใหทกคนมสวนรวมในกจกรรมการรณรงคตอตานการบรโภคยาสบ
การปกปองเดกและเยาวชนจากความเยายวน (Appeal) ปองกนและขจดการเขาถง (Access) ยาสบของเดกและเยาวชน
FCTC
การผลกดนกฎหมายและการบงคบใช
• กม.บหร 2 ฉบบ ใชเวลาผลกดน ตอสถง 19 ป ฉบบเสนอแกไข ( เพมอายผซอบหรเปน 20 ป )ไมส าเรจเพราะเหตผลทางการเมอง (สมย คมช.) สส.ในสภามาจากการแตงตง มนกธรกจหลายคน รมต.คมเสยงโหวตในสภาไมได ในประเทศดอยพฒนา การผลกดนกม. ท าไดยาก เพราะอทธพลบรษทบหรแทรกแซงการออกกม.
• มกม. แตการบงคบใชยอหยอนมาก ท าใหกระท าผดโดยไมถกลงโทษ
• ไมกลาใชอ านาจทมตามกม. เพราะเกรงกลวค าข
สงเสรมสนบสนนใหมการปฏบตตามกฎหมายในทกททก าหนดใหปลอดควนบหร
ปรบเปลยนคานยมของการบรโภคยาสบในสถานทสาธารณะและสถานทท างานเพอเปนบรรทดฐานของสงคม
ด าเนนการบงคบใชกฎหมายอยางจรงจงและมประสทธภาพ
ศกษาวจยและพฒนาใหไดองคความรและขอมลสนบสนนการสรางสงแวดลอมปลอดควนบหรและการบงคบใชกฎหมาย
เฝาระวงและควบคมก ากบและประเมนผลการสรางสงแวดลอมปลอดควนบหร
26/01/56
8
ไดคด ไดตดสนใจ
ไดคด ไมไดตดสนใจ
ไมไดคด ไมไดตดสนใจ
จาก... หนงสอการมสวนรวมของเดก..การท าพอเปนพธสความเปนประชาชน
ระดบการมสวนรวม...ระหวางเดกกบผใหญ สงเสรมการเลกบรโภคยาสบ
การสงเสรมสนบสนนและพฒนาบคลากร และเครอขายใหมองคความรในการชวยใหเลกยาสบ
สงเสรมและสนบสนนใหมการบรการเลกยาสบอยางเปนเครอขาย ทงภาครฐและเอกชน
สรางและน ามาตรฐานการดแลรกษาโรคตดยาสบ ระดบชาต ไปใชเปนแนวทางใหบรการ อยางมประสทธภาพ
สงเสรมสนบสนนและพฒนาการเขาถงยาชวยเลกยาสบ
26/01/56
9
Intersectoral Cooperation
แนะน าการเรยนร มาตรการ /กจกรรมการเสรมสรางสขภาพ ตามกฎบตรออตตาวา
Healthy Public Policy
Create Supportive Env
Develop Personal Skills
Strengthen Community Actions
Reoriented
HSS
Equity in Health
Concern Social Env.
Empowerment
Participation
Intersectoral cooperation
สรางสรรค สนบสนนสภาวการณทเออตอ การสรางเสรมสขภาพ
สนบสนนใหประชาชนเขาถงศกยภาพ
การสรางเสรมสขภาพของตนเอง
ประสานเชอมโยงกลมตางๆ
ในสงคมเพอรวมสรางเสรมสขภาพ
บทบาทบคลากรดานสขภาพ
ADVOCACY
(สรางสรรค ชกชวน จงใจ)
ENABLING
(สนบสนนอยางเชอมนเออใหเปนไปได)
MEDIATING (เชอมประสาน ไกลเกลย)
บทบาทแพทยตอผปวยและสงคม
• เปนผใหบรการ (Provider) การปองกนโรค การสรางเสรมสขภาพ การรกษา
โรคและการฟนฟสมรรถภาพทด โดยพจารณาถงปจจยทาง Bio-Psycho-social (Holistic care)
• เปนผสนบสนนชมชนเขมแขง (Community Supporter / Facilitator) โดยน าภมปญญาทองถน องคกรตาง ๆในชมชนใหเขามามบทบาทและสวนรวมในการพฒนางานดานสขภาพเสรมสรางความเขมแขงทระดบบคคลและชมชนทจะน าไปสการพฒนาสขภาพ
• เปนสมาชกทดของทมงานในองคกร (Good Team Member) ไมวาจะอยในบทบาทของผบรหาร ผจดการ ผประสานงาน ฯลฯ
• เปนผศกษาและพฒนาองคความรอยางตอเนอง (Learner)
• เปนผขบเคลอนระบบสขภาพในทศทางทเปนประโยชนตอประชาชน (Advocate)
Q & A