Post on 06-Feb-2021
transcript
MedeaEine Tragödie von seneca
Eurolingua | Latein | 2018/2019
EinleitungWer war Medea?
Befragt man die mythische Überlieferung,[footnoteRef:1] so war Medea die Tochter des Aeetes, des Königs von Kolchis. Ihr Schicksal nahm eine entscheidende Wendung, als der Grieche Jason den Auftrag seines Onkels Pelias erfüllen musste, ihm aus Kolchis das Goldene Vlies, ein Widderfell, zu holen. Dem Jason wurden für die Erfüllung dieses Auftrags Thron und Herrschaft versprochen. Mit den berühmtesten Helden Griechenlands segelte Jason auf dem Schiff Argo (Argonautenfahrt) ans Schwarze Meer, wo Aeetes dem Helden das Goldene Vlies unter zwei Bedingungen zusagte: Er musste mit feuerschnaubenden Drachen ein Feld pflügen und Drachenzähne säen. Medea, in den Griechen verliebt, half ihm bei diesen Proben mit ihren magischen Künsten und schläferte auch noch den Drachen ein, der das Widderfell ihres Vaters bewachte. [1: Vgl. L. Annaeus Seneca, Medea. Lateinisch/Deutsch. Übers. und herausg. von Bruno W. Häuptli, Stuttgart 1993, 103. Die deutschen Zwischentexte sind weitgehend dieser Ausgabe entnommen.]
Den Liebenden blieb daraufhin nur die Flucht. Aeetes beauftragte seinen Sohn mit der Verfolgung Medeas, die ihren nacheilenden Bruder tötete und seine Leichenteile auf dem Meer verstreute, um die Verfolger aufzuhalten. In Griechenland angekommen, überreichte Jason dem Pelias das Vlies. Der aber verweigerte ihm die versprochene Königsherrschaft, nachdem er vorher schon Jasons Vater beseitigt hatte. Wieder war es Medea, die ihrem Geliebten half. Sie überredete Pelias´ Töchter, ihren Vater zu zerstückeln, die Körperteile zu kochen, um ihn dann mit Hilfe eines Zaubermittels, das sie ihnen geben würde, auf ewig zu verjüngen. Die Töchter taten, wie ihnen geheißen, doch am Ende behielt Medea den versprochenen Verjüngungszauber für sich – der König war tot.
Das Liebespaar floh nun nach Korinth, wo Jason beim dortigen König Creo Asyl erhielt. Dem jungen Paar wurden dort zwei Kinder geboren. Doch die Nichtgriechin und Hexe Medea störte zusehends die Akzeptanz des griechischen Helden in seiner neuen Heimat. Als Creo sogar seine Tochter Creusa dem Jason als Ehefrau versprach, spitzte sich die Lage zu. Denn Jason wollte ein neues Leben beginnen, Creusa heiraten und die Kinder aus der Verbindung mit Medea behalten.
Hier setzt Senecas Stück ein: Medea hört das Lied der Korinther zur bevorstehenden Hochzeit und entschließt sich zur Rache. Ziel ihres Hasses ist Jason, doch um den Mann, der in ihren Augen ihre Liebe verraten hat, völlig zu vernichten, müssen andere Opfer sterben.
Wer ist Medea?
Vor Kurzem hat eine 36jährige Mutter ihren siebenjährigen Sohn mit 17 Messerstichen im türkisch besetzten Teil Zyperns umgebracht. Danach versuchte sie erfolglos, sich selbst zu töten. Es wird angenommen, dass sie das Verbrechen beging, weil der Vater die Vormundschaft des Kindes übernehmen wollte. In der Berichterstattung ist von "einer modernen Medea" die Rede, die nichts Geringeres als die Todesstrafe verdient habe. Die mythologische Medea aber wurde nicht zum Tode verurteilt, im Gegenteil: Ihre Verbrechen blieben ungesühnt. Keine Strafe wäre für sie angemessen gewesen.[footnoteRef:2] Dem gegenüber steht die positive Umdeutung der Gestalt in der Gegenwartsliteratur, wobei die Vielfalt der Deutungen angesichts von etwa 300 nachantiker Medeabearbeitungen in Literatur und Kunst nicht verwundert.[footnoteRef:3] [2: Zitat bei: https://www.zeit.de/kultur/2018-06/euripides-medea-feminismus-gleichstellung-kindermord-zypern-10nach8 (abgerufen 22. 7. 2018)] [3: Vgl. L. Lütkehaus, Mythos Medea: Texte von Euripides bis Christa Wolf, Stuttgart, 2007. 12, der einen profunden Überblick über die Rezeptionsgeschichte gibt.]
Senecas literarische Technik
Senecas Tragödien sind in eine reiche literarische Tradition eingebettet.[footnoteRef:4] So konkurriert seine Medea nicht nur mit der Medea des Euripides (431 v. Chr.), sondern bezieht sich auch auf Ovids gleichnamige, aber verlorene Tragödie. Der römische Dichter hat zudem das Schicksal der Medea auch in den Metamorphosen (met. 7, 9 – 424) und im 12. Brief seiner Heroides reflektiert. Stellvertretend für die neuzeitliche Rezeption seien lediglich Grillparzers Medea (1821), die Verfilmung von Pasolini mit Maria Callas (1969) und Christa Wolfs „Medea. Stimmen“ (1996) genannt. [4: Vgl. I. Stephan, Medea. Multimediale Karriere einer mythologischen Figur. Köln, Weimar, Wien 2006 und Lütkehaus passim.]
Als Stoiker weiß Seneca um die Macht der Affekte, der damit einhergehenden Grausamkeit des Menschen, die er im Gegensatz zu den griechischen Dramatikern nicht nur schildert, sondern schonungslos auf der Bühne zeigt:[footnoteRef:5] Vor den Augen der Zuschauer tötet die Mutter Medea nacheinander ihre beiden Kinder und wirft deren Leichen vom Dach des Palastes Jason vor die Füße. Kaum eine Gelegenheit lässt Seneca verstreichen, ohne das Exotisch-Schaurige im Charakter seiner Protagonistin zu betonen: So wie Dionysos, dem sie als Mänade angehört, von den Rändern der bekannten Welt in die griechische Zivilisation eindringt und einen orgiastischen Kult stiftet, gibt sich Medea dem Rausch des Hasses und der Vergeltung hin. Vertrauend auf die Macht der Hexengöttin Hekate repräsentiert sie die dunklen Mächte der Seele, mit deren Zerrissenheit sie den Zuseher in langen Monologen konfrontiert. Die irrationale Nachtseite wird allerdings nicht nur verbalisiert, sondern manifestiert sich auch auf offener Szene, etwa in der genauen Darstellung der Zubereitung des Gifttrankes, die so in der klassischen griechischen Tragödie nicht denkbar wäre. [5: Vgl. M. von Albrecht, Geschichte der römischen Literatur II, Bern, München 1992, 936 f.; 944 f.]
In einer Welt, in der die Götter nicht weisend oder strafend in das dramatische Geschehen eingreifen, ist Medea mit ihrem Konflikt zwischen Kindesliebe und Gattenhass auf sich selbst zurückgeworfen. Gezwungen, ihre Handlungsoptionen selbst zu entscheiden und zu reflektieren, bringt sie die Sachverhalte klar auf den Punkt: Daraus entspringt ein höchst rhetorischer, zu Sentenzen neigender Stil. Medea ist eine kluge Frau, zweifellos, doch ihre Ratio ist pervertiert, weil sie auf Affekten gründet, aus der ratio recta im stoischen Ideal des Menschen wurde eine ratio mala. Diese fehlgeleitete Vernunft generiert schablonenhafte, stark expressive Sätze, die den Rest an verbliebener Menschlichkeit untergraben und zur Grausamkeit anstacheln. Sprache als Autosuggestion zum Bösen. Damit entspricht der irrenden Vernunft eine irrende, weil jede Kommunikation zerstörende Sprechweise. Dies zeigt sich besonders im Wortwechsel zwischen Medea und Jason / Creo. Gerade da zeigt sich Senecas Sprache in seiner ganzen Pracht. Die Sätze, als ob sie unverrückbar in Stein gemeißelt wären, dienen nicht zum Austausch von Argumenten mit offenem Ausgang der Diskussion, sind nicht an ein gleichwertiges Du gerichtet, sondern gleichen Waffen, vollkommen in ihrer Art und zerstörerisch.
Die bis auf ein kurzes Stück in der Textauswahl weggelassenen Chorlieder der korinthischen Jugend sind direkt mit der Handlung verknüpft, die Sympathie des Chores gehört Jason, nicht Medea – auch dies ein Unterschied zu Euripides.
zum bewerb
Die Klausur erfolgt wie üblich in zwei Kategorien:
I: viertes Lernjahr, d.h. 6. Klasse Langform und 8. Klasse Kurzform
II: fünftes bis sechstes Lernjahr, d.h. 7. und 8. Klasse Langform.
Der Klausurtext wird aus einem Senecadrama stammen, die Differenzierung zwischen den beiden Kategorien besteht im Schwierigkeitsgrad und in der Wortzahl (I: etwa 140 Worte; II: etwa 170 Worte), die Verwendung eines Wörterbuchs ist natürlich gestattet.
Gutes Gelingen und angeregtes Nachdenken über eine faszinierende Frau der Weltliteratur!
Doz. Dr. Ludwig Fladerer Juli 2018
Die Personen des Dramas
MEDEA: Jasons Gattin, Tochter des Königs Aeetes von Kolchis
NUTRIX (=AMME): Amme Medeas aus Kolchis
CREO: König von Korinth, Vater von Jasons Braut Creusa
JASON: Führer der Argonauten, Bräutigam der Creusa
CHOR: Chor junger Korintherinnen und Korinther
Der Chor hat im 1. Akt die Schönheit der Braut gepriesen und gefordert, es möge verschwinden, wer als Flüchtling sich einem Mann in der Fremde vermählt hat
Medea - Nutrix
Medea: Occidimus: aures pepulit hymenaeus meas.vix ipsa tantum, vix adhuc credo malum.hoc facere Iason potuit, erepto patrepatria atque regno sedibus solam exterisdeserere durus? merita contempsit mea, 120qui scelere flammas viderat vinci et mare?adeo-ne credit omne consumptum nefas?incerta vecors mente non sana ferorpartes in omnes; unde me ulcisci queam?utinam esset illi frater! est coniunx: in hanc 125ferrum exigatur. hoc meis satis est malis?si quod Pelasgae, si quod urbes barbaraenovere facinus, quod tuae ignorent manus,nunc est parandum. scelera te hortentur tuaet cuncta redeant: inclitum regni decus 130raptum et nefandae virginis parvus comesdivisus ense, funus ingestum patrisparsumque ponto corpus et Peliae senisdecocta aeno membra: funestum impiequam saepe fudi sanguinem - et nullum scelus 135irata feci: saevit infelix amor. Quid tamen Iason potuit, alieni arbitriiurisque factus? debuit ferro obviumofferre pectus - melius, a melius, dolorfuriose, loquere. si potest, vivat meus, 140ut fuit, Iason; si minus, vivat tamenmemorque nostri muneri parcat meo.Culpa est Creontis tota, qui sceptro impotensconiugia solvit quique genetricem abstrahitgnatis et arto pignore astrictam fidem 145dirimit: petatur, solus hic poenas luat,quas debet. alto cinere cumulabo domum;videbit atrum verticem flammis agiMalea longas navibus flectens moras. Nutrix Sile, obsecro, questusque secreto abditos 150manda dolori! gravia quisquis vulnerapatiente et aequo mutus animo pertulit,referre potuit: ira quae tegitur nocet;professa perdunt odia vindictae locum.Medea Levis est dolor, qui capere consilium potest 155et clepere sese: magna non latitant mala.libet ire contra.
Nutrix Siste furialem impetum,alumna! vix te tacita defendit quies.Medea Fortuna fortes metuit, ignavos premit.Nutrix Tunc est probanda, si locum virtus habet. 160Medea Numquam potest non esse virtuti locus.Nutrix Spes nulla rebus monstrat adflictis viam.Medea Qui nil potest sperare, desperet nihil.Nutrix Abiere Colchi, coniugis nulla est fidesnihilque superest opibus e tantis tibi. 165Medea Medea superest: hic mare et terras videsferrumque et ignes et deos et fulmina.Nutrix Rex est timendus. Medea Rex meus fuerat pater.Nutrix Non metuis arma? Moriere. Medea Cupio. Nutrix Profuge!
Medea Paenituit fugae. 170Nutrix Medea - Medea Fiam. Nutrix Mater es. Medea Cui sim, vide!Nutrix Profugere dubitas? Medea Fugiam, at ulciscar prius.Nutrix Vindex sequetur. Medea Forsan inveniam moras.Nutrix Compesce verba, parce iam, demens, minisanimosque minue: tempori aptari decet. 175Medea Fortuna opes auferre, non animum potest.
(Lärm aus dem Hintergund) Sed cuius ictu regius cardo strepit?ipse est Pelasgo tumidus imperio Creo.
(Der Palast Creos ist auf der Bühne nicht zu sehen, aber in Hörweite Medeas zu denken. Daher hört sie die Torangel knarren, als Creo aus seinem Haus tritt)
hymenaeus - Hochzeitsgesang
meritum,i - Verdienst
vecors,-dis – wahnsinnig, verrückt
queo 3 – können
Pelasgus 3 – pelasgisch, dichterisch: griechisch
decoctus 3 – gekocht
aenum,i – Kessel
fundo 3 fudi fusum - vergießen
alieni arbitri factus – fremdem Urteil unterworfen
obvius 3 - entgegengestreckt
artus 3 - eng
pignus,oris n – Bund, Bindung
Malea: Der Brand des Palastes soll sogar noch vom 200 km entfernten Kap Malea aus beobachtet werden können (Hyperbel)
odia professa – offen ausgesprochener Hass
clepo 3 – stehlen
latito 1 – verborgen sein
forsan – vielleicht
mora,ae – Aufschub, Verzögerung
parcere (+Dativ) minis – die Drohungen beenden
cardo,cardinis – Türangel, pars pro toto für Tor
tumidus 3 – arrogant, stolz
Medea – Creo
(Creo erscheint mit Gefolge)
Creo Medea, Colchi noxium Aeetae genus,nondum meis exportat e regnis pedem? 180molitur aliquid: nota fraus, nota est manus.cui parcet illa quem-ve securum sinet?abolere propere pessimam ferro luemequidem parabam: precibus evicit gener.concessa vita est, liberet fines metu 185abeatque tuta.
(Medea näherst sich drohend) Fert gradum contra feroxminaxque nostros propius affatus petit.
(Creo zu den Dienern)Arcete, famuli, tactu et accessu procul,iubete sileat! regium imperium patialiquando discat.
(Die Diener können Medea nicht vertreiben. Creo zu Medea) Vade veloci via 190monstrumque saevum horribile iamdudum avehe!Medea Quod crimen aut quae culpa multatur fuga?Creo Quae causa pellat, innocens mulier rogat.Medea Si iudicas, cognosce, si regnas, iube.Creo Aequum atque iniquum regis imperium feras. 195Medea Iniqua numquam regna perpetuo manent.Creo I, querere Colchis. Medea Redeo: qui avexit, ferat.Creo Vox constituto sera decreto venit.Medea Qui statuit aliquid parte inaudita altera,aequum licet statuerit, haud aequus fuit. 200Creo Auditus a te Pelia supplicium tulit?sed fare, causae detur egregiae locus.Medea Difficile quam sit animum ab ira flectereiam concitatum quamque regale hoc putetsceptris superbas quisquis admovit manus, 205qua coepit ire, regia didici mea.quamvis enim sim clade miseranda obruta,expulsa supplex sola deserta, undiqueafflicta, quondam nobili fulsi patreavoque clarum Sole deduxi genus. 210quodcumque placidis flexibus Phasis rigatPontusque quidquid Scythicus a tergo videt,palustribus qua maria dulcescunt aquis,armata peltis quidquid exterret cohorsinclusa ripis vidua Thermodontiis, 215hoc omne noster genitor imperio regit.generosa, felix, decore regali potensfulsi: petebant tunc meos thalamos proci,qui nunc petuntur. rapida fortuna ac levispraecepsque regno eripuit, exilio dedit. 220confide regnis, cum levis magnas opeshuc ferat et illuc casus - hoc reges habentmagnificum et ingens, nulla quod rapiat dies:prodesse miseris, supplices fido lareprotegere. Incesse nunc et cuncta flagitia ingere:fatebor; obici crimen hoc solum potest,Argo reversa. tota cum ducibus ruetPelasga tellus, hic tuus primum gener 240tauri ferocis ore flagranti occidet.Fortuna causam, quae volet, nostram premat,non paenitet servasse tot regum decus.Quodcumque culpa praemium ex omni tuli,hoc est penes te. si placet, damna ream; 245sed redde crimen. sum nocens, fateor, Creo:talem sciebas esse, cum genua attigifidemque supplex praesidis dextra peti;terra hac miseriis angulum et sedem rogolatebrasque viles: urbe si pelli placet, 250detur remotus aliquis in regnis locus.Creo Non esse me qui sceptra violentus geramnec qui superbo miserias calcem pede,testatus equidem videor haud clare parumgenerum exulem legendo et adflictum et gravi 255terrore pavidum, quippe quem poenae expetitletoque Acastus regna Thessalica optinens.senio trementem debili atque aevo gravempatrem peremptum queritur et caesi senisdiscissa membra, cum dolo captae tuo 260piae sorores impium auderent nefas.potest Iason, si tuam causam amoves,suam tueri: nullus innocuum cruorcontaminavit, afuit ferro manusproculque vestro purus a coetu stetit. 265 Tu, tu malorum machinatrix facinorum,cui feminae nequitia, ad audendum omniarobur virile est, nulla famae memoria,egredere, purga regna, letales simultecum aufer herbas, libera cives metu, 270alia sedens tellure sollicita deos!Medea Profugere cogis? redde fugienti ratemvel redde comitem - fugere cur solam iubes?non sola veni. bella si metuis pati,utrumque regno pelle. cur sontes duos 275distinguis? illi Pelia, non nobis iacet;fugam, rapinas adice, desertum patremlacerumque fratrem, quidquid etiamnunc novasdocet maritus coniuges, non est meum:totiens nocens sum facta, sed numquam mihi. 280Creo Iam exisse decuit. quid seris fando moras?Medea Supplex recedens illud extremum precor,ne culpa natos matris insontes trahat.Creo Vade: hos paterno ut genitor excipiam sinu.Medea Per ego auspicatos regii thalami toros, 285per spes futuras perque regnorum status,Fortuna varia dubia quos agitat vice,precor, brevem largire fugienti moram,dum extrema natis mater infigo oscula,fortasse moriens. Creo Fraudibus tempus petis. 290Medea Quae fraus timeri tempore exiguo potest?Creo Nullum ad nocendum tempus angustum est malis.Medea Parumne miserae temporis lacrimis negas?Creo Etsi repugnat precibus infixus timor,unus parando dabitur exilio dies. 295Medea Nimis est, recidas aliquid ex isto licet;et ipsa propero. Creo Capite supplicium lues,clarum priusquam Phoebus attollat diemnisi cedis Isthmo. Sacra me thalami vocant,vocat precari festus Hymenaeo dies. 300
noxius 3 – schädlich
fraus, fraudis f. – List, Tücke
aboleo 2 – tilgen, vernichten
lues,-is f. – Pest, Unheil
minax,-cis – drohend
affatus,-us – Gespräch
iamdudum – endlich, sofort
multo 1 – bestrafen
Colchus, i – der Kolcher
aveho 3 -vexi – wegbringen, entführen
serus 3 – spät
egregia causa – ein außergewöhnlicher Fall
regalis,-e – königlich
clades,-is f. – Katastrophe, Leid
obrutus 3 – erdrückt
placidus 3 – friedlich, ruhig
Phasis: Phasis, Fluss in Kolchis
pelta,-ae – Schild
vidua cohors – die männerlose Horde, gemeint sind die Amazonen, die im Süden an Kolchis grenzen; Thermodontia ripa – das Ufer des Thermodon, eines Flusses im Land der Amazonen
thalamus,-i – Ehe(bett)
confido 3 + Dativ - vertrauen
lar, laris – Lar, Schutzgott des Hauses; metonymisch für: Haus
incesso 3 – beleidigen
Argo f – Argo. Das Schiff der Argonauten, das durch Medeas Hilfe nach Griechenland zurückkam
ruet: das Futurum spiegelt Medeas Realitätsverlust, da sie kurz glaubt, noch Macht über die Griechen ausüben zu können
culpa: Ironie, Medea bezeichnet die Rettung Jasons als culpa
rea,-ae – Angeklagte
genua attingere – die Knie berühren (Geste der um Gnade Flehenden)
latebrae,-arum – Schlupfwinkel / vilis,e – einfach, bescheiden
calco 1 – niedertreten, verachten
testor 1 – bezeugen
quippe quem – den ja
expeto + Dativ – jemanden zu einem Zweck (poenae / leto) verfolgen
senium, i – Altersschwäche
peremptus 3 – ermordet
nequitia,-ae – Nichtsnutzigkeit, Verkommenheit
robur, roboris n – Kraft
sollicito 1 – beunruhigen, aufreizen
sons, sontis - Schuldiger
iaceo + Dativ – für jemanden fallen, sterben
sinu excipere – im Schoß aufnehmen
per + Akk: Einleitung eines Schwures
auspicatus 3 – glücklich begonnen
torus, i – Bett, Lager
varia vice – in wechselndem Lauf
nimis (adv) – zu viel
recido 3 – abschneiden, kürzen
Isthmus: Landenge von Korinth, hier: Korinth
Nutrix – Medea
Szene vor dem Palast: Medea stürzt aus dem Haus, gefolgt von der Amme. Medea geht erregt auf und ab.
Nutrix Alumna, celerem quo rapis tectis pedem? 380Resiste et iras comprime ac retine impetum.
(Zum Publikum: Die Amme beschreibt Medeas Bessessenheit) Incerta qualis entheos gressus tulit.cum iam recepto Maenas insanit deoPindi nivalis vertice aut Nysae iugis,talis recursat huc et huc motu effero, 385furoris ore signa lymphati gerens.flammata facies, spiritum ex alto citat,proclamat, oculos uberi fletu rigat,renidet: omnis specimen affectus capit.haeret: minatur, aestuat, queritur, gemit. 390quo pondus animi verget? ubi ponet minas?ubi se iste fluctus franget? exundat furor.non facile secum versat aut medium scelus;se uincet: irae novimus veteris notas.magnum aliquid instat, efferum immane impium: 395vultum Furoris cerno. di fallant metum! Medea Si quaeris odio, misera, quem statuas modum,imitare amorem. regias egone ut facesinulta patiar? segnis hic ibit dies,tanto petitus ambitu, tanto datus? 400dum terra caelum media libratum feretnitidusque certas mundus evolvet vicesnumerusque harenis derit et solem dies,noctem sequentur astra, dum flumina in pontum cadent, 405numquam meus cessabit in poenas furorcrescetque semper. …non rapidus amnis, non procellosum marepontusve coro saevus aut vis igniumadiuta flatu possit inhibere impetumirasque nostras: sternam et euertam omnia. Timuit Creontem ac bella Thessalici ducis? 415amor timere neminem verus potest.sed cesserit coactus et dederit manus:adire certe et coniugem extremo alloquisermone potuit - hoc quoque extimuit ferox;laxare certe tempus immitis fugae 420genero licebat - liberis unus diesdatus est duobus. non queror tempus breve:multum patebit. faciet hic faciet diesquod nullus umquam taceat - invadam deoset cuncta quatiam. Nutrix Recipe turbatum malis, 425era, pectus, animum mitiga! Medea Sola est quies,mecum ruina cuncta si video obruta:mecum omnia abeant. trahere, cum pereas, libet.Nutrix Quam multa sint timenda, si perstas, vide:nemo potentes aggredi tutus potest. 430
Maenas: Mänade, ekstatische Begleiterin des Bacchus
Pindus: Pindusgebirge in Thessalien, Zentrum des Bacchuskultes / Nysa: Nysa, Berg in Indien, Geburtsort des Dio-nys-os.
vertex,-icis – Gipfel
uber,-eris – reich
renideo 2 – lachen
secum versari – bei sich etwas überlegen / planen
Fax, facis f. – Hochzeit(sfackel)
inultus 3 – ohne Rache
ambitus,-us – Ehrgeiz
libratum ferre – in Schwebe halten
derit = deerit desum – fehlen
corus,-i – Nordweststurm
timuit: Rückgriff auf Creons Behauptung, Jason habe aus Angst bei ihm Schutz gesucht
laxo 1 – ausdehnen, aufschieben
era,-ae - Herrin
Jason – Medea
Jason von rechts, ohne dass ihn Medea zuerst bemerkt. Der Dialog mit Jason nimmt die Mitte des Stückes ein, wie üblich erfolgt hier die Peripetie: jetzt realisert Medea, wie Jason getroffen werden kann (549 f.)
Iason (spicht zu sich) O dura fata semper et sortem asperam,cum saevit et cum parcit ex aequo malam!remedia quotiens invenit nobis deuspericulis peiora: si vellem fidempraestare meritis coniugis, leto fuit 435caput offerendum; si mori nollem, fidemisero carendum. non timor vicit fidem,sed trepida pietas: quippe sequeretur necemproles parentum. sancta si caelum incolisIustitia, numen invoco ac testor tuum: 440nati patrem vicere. quin ipsam quoque,etsi ferox est corde nec patiens iugi,consulere natis malle quam thalamis reor.constituit animus precibus iratam aggredi.
(Medea springt auf, als sie Jason kommen sieht)atque ecce, viso memet exiluit, furit, 445fert odia prae se: totus in vultu est dolor.Medea Fugimus, Iason, fugimus - hoc non est novum,mutare sedes; causa fugiendi nova est:pro te solebam fugere. discedo, exeo,penatibus profugere quam cogis tuis. 450ad quos remittis? Phasin et Colchos petampatriumque regnum quaeque fraternus cruorperfudit arva? quas peti terras iubes?quascumque aperui tibi vias, clausi mihi.quo me remittis? exuli exilium imperasnec das. eatur. regius iussit gener: 460nihil recuso. dira supplicia ingere:merui. cruentis paelicem poenis prematregalis ira, vinculis oneret manusclausamque saxo noctis aeternae obruat:minora meritis patiar - ingratum caput, 465revolvat animus igneos tauri halitusinterque saevos gentis indomitae metusarmifero in arvo flammeum Aeetae pecus,hostisque subiti tela, cum iussu meoterrigena miles mutua caede occidit; 470miserere, redde supplici felix vicem.ex opibus illis, quas procul raptas Scythaeusque a perustis Indiae populis agunt,quas quia referta vix domus gazas capit, 485ornamus auro nemora, nil exul tulinisi fratris artus: hos quoque impendi tibi;tibi patria cessit, tibi pater frater pudor - hac dote nupsi. redde fugienti sua.Iason Perimere cum te vellet infestus Creo, 490lacrimis meis evictus exilium dedit.Medea Poenam putabam: munus, ut video, est fuga.Iason Dum licet abire, profuge teque hinc eripe:gravis ira regum est semper. Medea Hoc suades mihi,praestas Creusae: paelicem invisam amoues. 495Iason Medea amores obicit? Medea Et caedem et dolos.Iason Obicere crimen quod potes tandem mihi?Medea Quodcumque feci. Iason Restat hoc unum insuper,tuis ut etiam sceleribus fiam nocens.Medea Tua illa, tua sunt illa: cui prodest scelus, 500is fecit - omnes coniugem infamem arguant,solus tuere, solus insontem voca:tibi innocens sit quisquis est pro te nocens.Iason Ingrata vita est, cuius acceptae pudet?Medea Retinenda non est, cuius acceptae pudet. 505Iason Quin potius ira concitum pectus doma,placare natis. Medea Abdico, eiuro, abnuo - meis Creusa liberis fratres dabit? Ne veniat umquam tam malus miseris dies, 510qui prole foeda misceat prolem inclitam,Phoebi nepotes Sisyphi nepotibus.Iason Quid, misera, meque teque in exitium trahis?abscede, quaeso. Medea Supplicem audivit Creo.Iason Quid facere possim, loquere. Hinc rex et illinc –
Medea Est et his maior metus:Medea.
Iason Cedo defessus malis.et ipsa casus saepe iam expertos time!Medea Fortuna semper omnis infra me stetit. 520Iason Acastus instat. Medea Propior est hostis Creo:utrumque profuge. non ut in socerum manusarmes nec ut te caede cognata inquines,Medea cogit: innocens mecum fuge.Iason Alta extimesco sceptra. Medea Ne cupias, vide.Iason Suspecta ne sint, longa colloquia amputa. 530Medea Nunc summe toto Iuppiter caelo tona,intende dextram, vindices flammas paraomnemque ruptis nubibus mundum quate.nec deligenti tela librentur manuvel me vel istum: quisquis e nobis cadet 535nocens peribit, non potest in nos tuumerrare fulmen. Iason Sana meditari incipeet placida fare. si quod ex soceri domopotest fugam levare solamen, pete.Medea Contemnere animus regias, ut scis, opes 540potest soletque; liberos tantum fugaehabere comites liceat, in quorum sinulacrimas profundam. te novi gnati manent.Iason Parere precibus cupere me fateor tuis;pietas vetat: namque istud ut possim pati, 545non ipse memet cogat et rex et socer.haec causa vitae est, hoc perusti pectoriscuris leuamen. spiritu citius queamcarere, membris, luce. Medea (Zu sich) Sic natos amat?bene est, tenetur, vulneri patuit locus. 550(Zu Jason) Suprema certe liceat abeuntem loquimandata, liceat ultimum amplexum dare:gratum est. et illud voce iam extrema peto,ne, si qua noster dubius effudit dolor,maneant in animo verba: melioris tibi 555memoria nostri sedeat; haec irae dataoblitterentur. Iason Omnia ex animo expuliprecorque et ipse, fervidam ut mentem regasplacideque tractes: miserias lenit quies.
(Jason geht ab)
misero: Dat. Auct. – müsste ich Armer …
trepidus 3 – ängstlich
nex, necis – Ermordung
Proles,-is f. – Nachkommenschaft, Kinder
animus: erg. meus
memet = me (hier: Ablativ von ego)
dirus 3 – furchterregend
paelex,-icis – Geliebte, Nebenbuhlerin
caput: steht bisweilen für „Mensch“
revolvo 3 – ins Gedächtnis zurückrufen
pecus,-oris – hier: Stier
subeo,is,ire,-ii,-itus – hier: emporwachsen
reddere vicem – Gerechtigkeit geben
Scythae – die Skythen, bekannt für ihren Goldreichtum, hier gleichgesetzt mit den Kolchern
refertus 3 – gefüllt
gaza,-ae – Schatz
impendo 3 pendi – aufopfern, aufwenden
dos, dotis – Mitgift
ingratus 3 – unwillkommen
concitus 3 – erregt
inclitus 3 – edel, berühmt (Creons Familie geht auf den Frevler Sisyphos zurück, während Medea hier indirekt auf den Sonnengott als ihren Ahnherren verweist)
inquino 1 – verunreinigen, beschmutzen
vindex,icis – rächend
quatio M – erschüttern
deligenti manu + Akk. – mit einer Hand, die zielt auf
sana, placida: Akk. Plur.
solamen,-inis n. – Heilmittel, Hilfe
citius (adv.) – eher, leichter
oblittero 1 – aus dem Gedächtnis tilgen, vergessen machen
fervidus 3 - leidenschaftlich
Medea – (Nutrix)
Jason ab, Medea zur Amme
Medea: (Zu sich): Timemur. Hac aggredere, qua nemo potest
quicquam timere. Perge nunc, aude, incipe
quidquid potest Medea, quidquid non potest.
(Zur Amme): Tu, fida nutrix, socia maeroris meivariique casus, misera consilia adiuva!est palla nobis, munus aetheriae domus 570decusque regni, pignus Aeetae datuma Sole generis, est et auro textilimonile fulgens quodque gemmarum nitordistinguit aurum, quo solent cingi comae.haec nostra nati dona nubenti ferant.
(Zu sich) 575sed ante diris inlita ac tincta artibus.vocetur Hecate. sacra letifica appara:statuantur arae, flamma iam tectis sonet.
palla,-ae – Mantel
auro textili – von geflochtenem Gold
monile,-is n. – Halskette
coma,-ae – Haar
inlitus 3 – gesalbt
tinctus 3 – getränkt
Hecate: Hekate, die Hexengöttin
Nutrix – Medea
Der Chor hat sein Gebet für Jason beendet, in dem er dessen Gefährdung durch den Zorn der Medea schilderte. Nun tritt die Amme aus dem Palast und spricht zum Chor
Nutrix Pavet animus, horret: magna pernicies adest. 670immane quantum augescit et semet doloraccendit ipse vimque praeteritam integrat.vidi furentem saepe et aggressam deos,caelum trahentem: maius his, maius paratMedea monstrum. namque ut attonito gradu 675evasit et penetrale funestum attigit,totas opes effundit et quidquid diuetiam ipsa timuit promit atque omnem explicatturbam malorum, arcana secreta abdita,et triste laeva comparans sistrum manu 680pestes vocat quascumque ferventis creatharena Libyae quasque perpetua niveTaurus coercet et omne monstrum.
tracta magicis cantibussquamifera latebris turba desertis adest. 685hic saeva serpens corpus immensum trahittrifidamque linguam exertat et quaerit, quibusmortifera veniat: carmine audito stupettumidumque nodis corpus aggestis plicatcogitque in orbes.
Postquam evocavit omne serpentum genus, 705congerit in unum frugis infaustae mala:quodcumque gramen flore mortifero viret,dirusve tortis sucus in radicibuscausas nocendi gignit, attrectat manu.
Mortifera carpit gramina ac serpentiumsaniem exprimit miscetque et obscenas avesmaestique cor bubonis et raucae strigisexsecta vivae viscera. haec scelerum artifexdiscreta ponit: his rapax vis ignium, 735his gelida pigri frigoris glacies inest.addit venenis verba non illis minusmetuenda. Sonuit ecce vesano graducanitque. mundus vocibus primis tremit.
immane augescit – schrecklich wächst
caelum trahere – den Himmel herabziehen: Beeinflussung des Kosmos gehörte zum Repertoire von Hexen und Magiern
attonitus 3 – besessen
penetrale,-is n. – Raum
promo 3 – hervorholen
turba malorum – Hexenkram
sistrum,-i – Totenrassel (Rasseln wurden im Hekatekult zur Beschwörung der Toten verwendet)
arcanus 3 – mysteriös
fervens,-ntis – heiß
Taurus: Taurusgebirge
squamifera turba – das schuppige Getier, d.h. Schlangen
trifidus 3 – dreifach
exerto 3– herausstrecken
nodis aggestis – in hochgereckten Windungen
frux infausta – unheilbringendes Kraut
sanies,-iei f. – Geifer
obscenus 3 – ekelig
bubo,-onis – Uhu
strix, strigis – Eule
viscera,-um n. – Eingeweide
piger,-ri - erstarrt
Die Szene gibt den Blick auf den Innenhof des Hauses frei, wo Medea mit magischen Praktiken beschäftigt ist. In der Mitte ein Altar aus Rasenstücken, auf dem das Opferfeuer brennt, daneben ein Dreifuß, am Boden Schlangen, ringsum Geräte, Büchsen, Messer u.ä., ferner die für Creusa bestimmten Geschenke: Mantel des Sol, goldenes Halsband und Diadem mit Juwelen. Medea, barfuß, mit losem Haar, in langem, ungegürtetem Gewande, Schlangen in den Händen. Sie umschreitet singend den Altar und beschwört die Götter der Unterwelt
Medea Comprecor vulgus silentum vosque ferales deos 740et Chaos caecum atque opacam Ditis umbrosi domum,Tartari ripis ligatos squalidae Mortis specus.supplicis, animae, remissis currite ad thalamos novos:rota resistat membra torquens, tangat Ixion humum,Tantalus securus undas hauriat Pirenidas.
(Medea schneidet sich in die Arme und besprengt den Altar mit ihrem Blut) 745
Manet noster sanguis ad aras:assuesce, manus, stringere ferrumcarosque pati posse cruores - 810sacrum laticem percussa dedi.
Tu nunc vestes tinge Creusae,quas cum primum sumpserit, imasurat serpens flamma medullas.Ignis fulvo clusus in auro 820latet obscurus, quem mihi dedit et docuit condere viresarte: Prometheus.
Dreifaches Hundegebell, Aufflackern des Opferfeuers auf dem Altar:
Vota tenentur: ter latratus 840audax Hecate dedit et sacrosedidit ignes face luctifera.
Zur Amme: Peracta vis est omnis: huc gnatos voca,pretiosa per quos dona nubenti feram.
Dis, Ditis – Pluto, Gott der Unterwelt
specus,-us – Höhle, Grotte
remitto,-misi,-missus – vergeben, verzeihen
mano 1 – fließen
latex,-icis – Flüssigkeit, Blut
ima medulla – das innerste Mark
latratus,-us - Gebell
Medea – (Kinder) – Nutrix
Die Kinder kommen mit der Amme zurück
Ite, ite, nati, matris infaustae genus, 845placate vobis munere et multa precedominam ac novercam. vadite et celeres domumreferte gressus, ultimo amplexu ut fruar.
placare – jemanden günstig stimmen
Chor der Korinther
Die Korinther beobachten Medea, die erregt vor dem Palast auf und ab geht
Chorvs Quonam cruenta Maenaspraeceps amore saevo 850rapitur? quod impotentifacinus parat furore?vultus citatus irariget et caput ferociquatiens superba motu 855regi minatur ultro. quis credat exulem?Flagrant genae rubentes,pallor fugat ruborem.nullum vagante forma 860servat diu colorem.huc fert pedes et illuc,ut tigris orba natiscursu furente lustrat Gangeticum nemus. 865Frenare nescit irasMedea, non amores;nunc ira amorque causamiunxere: quid sequetur?quando efferet Pelasgis 870nefanda Colchis arvisgressum metuque solvetregnum simulque reges?Nunc, Phoebe, mitte currusnullo morante loro, 875nox condat alma lucem,mergat diem timendum dux noctis Hesperus.
rigeo 2 – eisig sein, starren
exul, exulis – verbannt
flagro 1 – brennen
tigris, is f. – Tigerin (Das Bild der Tigerin am Ganges ist ein Topos für eine Mutter, die ihr Kind töten will)
nemus, oris n. – Urwald
Colchis: die Kolcherin, also Medea
lorum, i - Zügel
almus 3 – gütig, segensreich
Hesperus, -i - Abendstern
Nuntius – Chorus – Nutrix – Medea – Iason
Nvntivs Periere cuncta, concidit regni status;nata atque genitor cinere permixto iacent. 880Chorus Qua fraude capti? Nuntius Qua solent reges capi:donis. Chorus In illis esse quis potuit dolus?Nuntius Et ipse miror vixque iam facto malopotuisse fieri credo. Chorus Quis cladis modus?Nuntius Avidus per omnem regiae partem furit 885immissus ignis: iam domus tota occidit,urbi timetur. Chorus Unda flammas opprimat.Nuntius Et hoc in ista clade mirandum accidit:alit unda flammas, quoque prohibetur magis,magis ardet ignis.
(Bote geht ab. Die Amme stürzt herein, die beiden Kinder an der Hand und eilt aufMedea zu) 890 Nutrix Effer citatum sede Pelopea gradum,Medea, praeceps quaslibet terras pete.
(Die Amme läuft davon und lässt die Kinder bei Medea zurück) Medea Ego-ne ut recedam? si profugissem prius,ad hoc redirem. nuptias specto novas.quid, anime, cessas? sequere felicem impetum. 895pars ultionis ista, qua gaudes, quota est?amas adhuc, furiose, si satis est tibicaelebs Iason. quaere poenarum genushaud usitatum iamque sic temet para:fas omne cedat, abeat expulsus pudor; 900vindicta levis est, quam ferunt purae manus.incumbe in iras teque languentem excitapenitusque veteres pectore ex imo impetusviolentus hauri. quidquid admissum est adhuc,pietas vocetur.
Medea nunc sum; crevit ingenium malis: 910iuvat, iuvat rapuisse fraternum caput,artus iuvat secuisse et arcano patremspoliasse sacro, iuvat in exitium senisarmasse natas. quaere materiam, dolor:ad omne facinus non rudem dextram afferes. 915(Nach einer Pause des inneren Konflikts zu sich selbst) Cor pepulit horror, membra torpescunt gelupectusque tremuit. ira discessit locomaterque tota coniuge expulsa redit.egone ut meorum liberum ac prolis meaefundam cruorem? melius, a, demens furor! 930incognitum istud facinus ac dirum nefasa me quoque absit; quod scelus miseri luent?scelus est Iason genitor et maius scelusMedea mater - occidant, non sunt mei;pereant, mei sunt. crimine et culpa carent, 935sunt innocentes, fateor: et frater fuit.quid, anime, titubas? ora quid lacrimae rigantvariamque nunc huc ira, nunc illuc amordiducit? anceps aestus incertam rapit;ut saeva rapidi bella cum venti gerunt, 940utrimque fluctus maria discordes aguntdubiumque fervet pelagus, haut aliter meumcor fluctuatur: ira pietatem fugatiramque pietas - cede pietati, dolor.
(Die Furien erscheinen, mit ihnen der Schatten des von Medea ermordeten Bruders)frater est, poenas petit:dabimus, sed omnes. fige luminibus faces, 965lania, perure, pectus en Furiis patet. Discedere a me, frater, ultrices deasmanesque ad imos ire securas iube:
(Die Furien entfernen sich)mihi me relinque et utere hac, frater, manu,quae strinxit ensem. victima manes tuos 970placamus ista.
(Sie tötet den einen Sohn)
Quid repens affert sonus?parantur arma meque in exitium petunt.excelsa nostrae tecta conscendam domuscaede incohata. (Zum zweiten Kind:) perge tu mecum comes.(Zum toten Kind) tuum quoque ipsa corpus hinc mecum aveham. 975nunc hoc age, anime: non in occulto tibi estperdenda virtus; approba populo manum. Iason (Stürzt mit einem Trupp Soldaten auf die Bühne) Quicumque regum cladibus fidus doles,concurre, ut ipsam sceleris auctorem horridicapiamus. huc, huc, fortis armiferi cohors, 980conferte tela, vertite ex imo domum.Medea (Erscheint mit den Kindern auf dem Dach des Palastes; zu sich) Vade, perfectum est scelus,vindicta nondum: perage, dum faciunt manus.quid nunc moraris, anime? quid dubitas? potensiam cecidit ira? paenitet facti, pudet.quid, misera, feci? misera? paeniteat licet, 990feci. (Jetzt erblick sie Jason) Voluptas magna me invitam subit,et ecce crescit. derat hoc unum mihi,spectator iste. nil adhuc facti reor:quidquid sine isto fecimus sceleris perit.Iason En ipsa tecti parte praecipiti imminet. (Zu den Soldaten) 995huc rapiat ignes aliquis, ut flammis cadatsuis perusta.
Medea Congere extremum tuisnatis, Iason, funus ac tumulum strue:coniunx socerque iusta iam functis habenta me sepulti; gnatus hic fatum tulit, 1000hic te uidente dabitur exitio pari.Iason Per numen omne perque communes fugastorosque, quos non nostra violavit fides,iam parce nato. si quod est crimen, meum est:me dede morti; noxium macta caput. 1005Medea Hac qua recusas, qua doles, ferrum exigam.i nunc, superbe, virginum thalamos pete,relinque matres.
Iason Vnus est poenae satis.Medea Si posset una caede satiari manus,nullam petisset. ut duos perimam, tamen 1010nimium est dolori numerus angustus meo.in matre si quod pignus etiamnunc latet,scrutabor ense viscera et ferro extraham.Iason Iam perage coeptum facinus, haut ultra precor,moramque saltem supplicis dona meis. 1015Medea Perfruere lento scelere, ne propera, dolor:meus dies est; tempore accepto utimur.Iason Infesta, memet perime!
Medea Misereri iubes. (Sie tötet das zweite Kind)bene est, peractum est. plura non habui, dolor,quae tibi litarem. lumina huc tumida alleva, 1020ingrate Iason. coniugem agnoscis tuam?sic fugere soleo. patuit in caelum via:squamosa gemini colla serpentes iugosummissa praebent. recipe iam gnatos, parens;ego inter auras aliti curru vehar.
(Medea wirft die Leichen ihrer Kinder vom Dach und entschwebt im Drachenwagen) 1025Iason Per alta vade spatia sublimi aetheri,testare nullos esse, qua veheris, deos.
cinis,-eris – Asche
regia,-ae – Königspalast
sedes Pelopea – das Land des Pelops
cesso 1 – zögern
quota pars – ein wie geringer Teil
caelebs,-is – ohne Frau, verwitwet
temet = te (Akk.)
penitus (adv.) – völlig, tief, ganz
admittere = committere
arcanum sacrum – geheimer Schatz
in exitium senis: Anspielung auf die Ermordung des Pelias, der auf Betreiben Medeas von seinen ahnungslosen Töchtern für eine angebliche Verjüngungskur geschlachtet wurde.
rudis,-e – roh, ungeübt
gelu,-us n. – Eis
titubo 1 – schwanken, unsicher sein
rigo 1 – benetzen
aestus,-us – Glut, Leidenschaft
ferveo 2 – sieden, brodeln
lanio 1 – zerfetzen
peruro 3 – verbrennen
manes,-ium – die Manen, die Seelen der Verstorbenen
victima,-ae – Opfer (hier Ablativ)
pergo 3 – aufbrechen
approbo 1 – beweisen
quicumque doles: wörtlich – jeder, der du leidest alle, die ihr leidet …
derat = deerat desum - fehlen
funus congerere – ein Grab bereiten
struo 3 – aufschichten
macto 1 – schlachten, opfern
qua – wo
exigere ferrum – das Schwert hineinstoßen
satio 1 – sättigen, befriedigen
perimo 3 – töten
pignus,-oris n. – Kind
scrutor 1 – durchwühlen
saltem (adv) – wenigstens
infesta,-ae – Bestie
lito 1 – opfern
tumidus 3 – geschwollen, verweint
curru aliti – mit dem Flügelwagen
sublimi aetheri – in Äthers Höhen
Charles André van Loo, Jason und Medea (1759). Quelle: https://de.wikipedia.org/wiki/Medea_(Reimann)#/media/File:Charles_Andr%C3%A9_van_Loo_-_Jason_and_Medea,_1759.jpg
SEITE 1