INSTITUT II FÜR ANATOMIE Klinikum der Universität zu KölnJoseph-Stelzmann-Str. 950931 Köln
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Wissenschaftliches Projekt im Rahmen des Modellstudiengangs Humanmedizin SS 2005
Marc Schönherr
Der menschliche Schädel
Die Gesamtheit der Skelettstücke des Kopfes wird als Schädel bezeichnet.Beim Menschen besteht er aus 22-30 Knochen. Anatomisch unterscheidet man den Hirnschädel (Neurocranium) vom Gesichtsschädel (Viscerocranium).
In der folgenden Präsentation wird der Hirnschädel dargestellt. Dabei wird hauptsächlich auf die Schädelbasis mit ihren zahlreichen Öffnungen eingegangen.Diese Öffnungen dienen dem Durchtritt von Nerven und Blutgefäßen.
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Der menschliche Schädel
Ansicht des Schädels von vorn(ohne Unterkiefer)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Der menschliche Schädel
Ansicht des Schädels von links(ohne Unterkiefer)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Cristafrontalis
Foveolae granulares
Sulci arteriosi
Sutura sagittalis
Innenansicht des SchädeldachsCalvaria
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
o Basis cranii interna (Innere Schädelbasis)
o Basis cranii externa (Schädelbasis von unten)
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Knochen der Schädelbasis
Os frontale
Os ethmoidale
Os sphenoidale
Os parietale
Os occipitale
Basis cranii interna
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Knochen der Schädelbasis
Maxilla, Processus palatinus
Os palatinum
Os sphenoidale
Os parietale
Os occipitale
Basis cranii externa
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Durchtrittsstellen für Hirnnerven
I. N. olfactoriusII. N. opticusIII. N. oculomotoriusIV. N. trochlearisV. N. trigeminus
V1 N. ophtalmicus V2 N. maxillaris V3 N. mandibularis
VI. N. abducensVII. N. facialisVIII. N. vestibulocochlearisIX. N. glossopharyngeusX. N. vagusXI. N. accessoriusXII. N. hypoglossus
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
I
VII,VIII
IX,X,XIIII,IV,V1,VI
V3
V2
II
XII
Basis cranii interna
Durchtrittsstellen für Hirnnerven
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen ovale
Lamina cribrosa
Foramen rotundum
Foramen jugulare
Meatus acusticus internus
Fissura orbitalis superior
I
VII,VIII
IX,X,XIIII,IV,V1,VI
V3
V2 Canalis opticus
II
Canalisnervihypoglossi
XII
Durchtrittsstellen für Hirnnerven
Basis cranii interna
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen ovale
Foramen jugulare
IX,X,XI
V3
Canalisnervihypoglossi
XII
Durchtrittsstellen für Hirnnerven
N. zygomaticus,
N. infraorbitalis aus V2
Fissura orbitalis inferior
Basis cranii externa
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Durchtrittsstellen für große BlutgefäßeBasis cranii interna
Lamina cribrosa A. ethmoidalis anterior (aus A. ophtalmica)
Canalis opticus A. ophthalmica
Fissura orbitalis superior V. ophthalmica superior
Foramen spinosum A. meningea media (aus A. maxillaris)
Meatus acusticus internus A. labyrinthi (aus A. basilaris)
Foramen jugulare Sinus sigmoideus (später V. jugularis interna) A. meningea posterior
Foramen magnum Aa. vertebrales A. spinalis anterior Aa. spinales posteriores
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen spinosum A. meningea media (aus A. maxillaris)
Foramen jugulare Sinus sigmoideus (im weiterern Verlauf nach caudal V. jugularis interna) A. meningea posterior
Durchtrittsstellen für große Blutgefäße
Foramen magnum Aa. vertebrales A. spinalis anterior Aa. spinales posteriores
Canalis caroticus A. carotis interna Plexus caroticus internus Plexus venosus caroticus internus
Basis cranii externa
Fissura orbitalis inferior V. ophthalmica inferior
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen spinosum
Foramen lacerum
Foramen magnum
Sella turcica
Crista frontalis
Foramen caecum
Sulcus caroticus
Clivus
Protuberantia occipitalis interna
Ala minor ossis sphenoidalis
Processusclinoideus anterior
Processusclinoideusposterior
Basis cranii interna
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Foramen magnum
Tuberculum jugulare
Ala minor ossis sphenoidalis
Dorsum sellae
Canalis hypoglossi
Tuberculum sellae turcicae
Canalis opticus
Foramen ovale
Foramen spinosum
Sulci nervi petrosi
Foramen jugulare
Sulcus caroticus
Foramen lacerum
Basis cranii interna
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Canalishypoglossi
Foramenmagnum
Meatus acusticusinternus Foramen
jugulare
Clivus
Dorsumsellae turcicae
Basis cranii interna
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii externaForamen magnum
Vomer
Fossajugularis
Canaliscaroticus
Foramen spinosum
Foramenovale
Foramenlacerum
Processusstyloideus
Processuszygomaticus
Condylus occipitalis
Foramenstylomastoideum
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Basis cranii externaForamen magnum
Spina nasalisposterior
Foramenjugulare
Canaliscaroticus
Foramen spinosum
Foramenovale
Foramenlacerum
Processusstyloideus
Foramen palatinum majus
Processuszygomaticus
Arcuszygomaticus
Tuberculumpharyngeum
Foramenstylomastoideum
Processuspalatinus maxillae
Meatusacusticusexternus
Condylus occipitalis
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Literaturverzeichnis
Für die Herstellung der Aufnahmen möchte ich mich ganz herzlich beiHerrn Klütsch bedanken.
1. Sobotta/Becher, Altlas der Anatomie des Menschen, 17. und neu bearbeitete Auflage, Urban & Schwarzenberg, München-Berlin-Wien 1972
2. Sobotta, Atlas der Anatomie des Menschen, 22. Auflage, Urban & Fischer, 2004
3. Lippert, Herbert: Lehrbuch Anatomie, 5. Auflage; Urban & Fischer Verlag München - Jena, 2000
Topographische Anatomie der menschlichen Schädelbasis © M. Schönherr – Institut für Anatomie II - Universität zu Köln
Danksagung