+ All Categories
Transcript
Page 1: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

V I T T O R I O K L O S T E R M A N N

F R A N K F U RT A M M A I N

M A RT I N H E I D E G G E R

G E S A M TA U S G A B E

IV. ABTEILUNG: HINWEISE UND AUFZEICHNUNGEN

BAND 89

ZOLLIKONER SEMINARE

Page 2: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

V I T T O R I O K L O S T E R M A N N

F R A N K F U RT A M M A I N

M A RT I N H E I D E G G E R

ZOLLIKONER SEMINARE

Page 3: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

Herausgegeben von Peter Trawny

© Vittorio Klostermann GmbH · Frankfurt am Main · 2018Alle Rechte vorbehalten, insbesondere die des Nachdrucks und der Übersetzung.

Ohne Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, dieses Werk oder Teile in einem photomechanischen oder sonstigen Reproduktionsverfahren oder

unter Verwendung elektronischer Systeme zu verarbeiten, zu vervielfältigen und zu verbreiten.

Satz: post scriptum, www.post-scriptum.bizDruck: betz-druck, Darmstadt

Bindung: Litges & Dopf, HeppenheimGedruckt auf EOS Werkdruck von Salzer,

alterungsbeständig ISO 9706 und PEFC-zertifiziert . Printed in GermanyISBN 978-3-465-03997-6 Kt · ISBN 978-3-465-03998-3 Ln

Page 4: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

INHALT

[SEMINARE]

I. ZÜRCHER SEMINAR BURGHÖLZLI, NOVEMBER 1959

A. ZÜRICHER SEMINAR NOVEMBER 1959

1. Einverständnis und Zugeständnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72. »Sokratisch« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73. Ein einigermaßen Geordnetes Gespräch . . . . . . . . . . . . . 74. Einverständnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85. Einverständnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86. Thesen aus Wissenschaft und Besinnung, 66 . . . . . . . . . 87. Verschiedene Sprachen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98. Das Vor-läufige – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99. I.[nterpretation] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1010. Versuch eines Gespräches – »mißglückt« . . . . . . . . . . . . . 1011. Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1112. Zürich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1113. [Aristoteles, De anima] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

B. ARISTOTELES DE ANIMA B. 1, 412 A

1. Die aristotelische Bestimmung der ψυχή . . . . . . . . . . . . . 152. De anima, B. 1, 412 a 3 sqq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Page 5: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

VI Inhalt

II. BURGHÖLZLI SEMINAR 3. FEBRUAR 1960

[A. 3. FEBRUAR 1960]

1. 3. Februar 1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212. Gang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213. »Seinsverständnis«

(Vorläufiger Titel gebraucht in »Sein und Zeit«) . . . . . . 224. Seinsverständnis und Sprache – Sage – Mensch und Tier 225. Mitsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236. Mit-sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237. Lichtenberg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248. Mit-sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249. Burghölzli-Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2510. Zum Mit-sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2611. Das psychische System . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

[B. AUFZEICHNUNGEN ZUM BURGHÖLZLI-SEMINAR]

1. [Zur Daseinsanalyse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312. [Das Auto] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353. Condrau – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354. [Fundamentalontologie und Psychologie] . . . . . . . . . . . . 365. [Sprache] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366. [Seminarnotiz] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367. Geschichtlichkeit des Seinsverständnisses . . . . . . . . . . . . 368. [Sinn eines psychischen Vorgangs] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379. [»Meditation«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3710. Bewußt und unbewußt – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3811. Der Hinweis auf das Seinsverständnis – . . . . . . . . . . . . . 3912. Die Wirklichkeit – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4013. [Wissenschaft und Mensch] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4014. Burghölzli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4015. [Burghölzli] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Page 6: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

VIIInhalt

C. SUBJEKTIVITÄT, BEWUSSTSEIN UND DA-SEIN

1. Die Klärung [der] arztlichen Praxis . . . . . . . . . . . . . . . . . 472. Besinnung auf das Bewußtsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473. Die Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484. [Die Fragen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485. Edmund Husserl, Logische Untersuchungen V . . . . . . . 496. [Da-sein und Mit-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497. Dasein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508. Die erste Behauptung der Psychologie |

Das Unbewußte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509. Methodische Prinzipien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5110. Methodische Prinzipien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5111. Freuds Rückgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5212. Die Annahme des Unbewußten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5213. [Bewußtsein und Da-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5214. [Bewußtsein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5315. [Das Unbewußte und das Bewußte] . . . . . . . . . . . . . . . . . 5316. Un-bewußt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5417. Das Unbewußte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5418. Das Un-bewußte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5419. [Das Bewußte und das Unbewußte] . . . . . . . . . . . . . . . . . 5420. [Das Bewußte und das Unbewußte] . . . . . . . . . . . . . . . . . 5521. [Sein und Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5522. Fehlleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5623. Husserl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5624. [Vergegenwärtigung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5725. Vor-stellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5726. »Die latente Erinnerung« – 482! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5827. Erinnerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5828. [Seminarnotiz] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5929. Teilnehmer am Zollikoner Seminar (5. Februar 1960) . . 60

Page 7: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

VIII Inhalt

III. GESPRÄCHE MIT MEDARD BOSS IN SIZILIEN VOM 23. APRIL BIS 4. MAI 1963

1. [Erinnerung und Bild] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 652. [Notizen zum Gespräch mit Boss] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653. Be-wußt-sein || Da-sein | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 684. [Bedingung und Befugnis] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 685. [Notizen zum Gespräch mit Boss] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 696. Dasein – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717. Demeter-Hymnos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 728. Verhalten – Aufenthalt – Wohnen | Welt – Ereignis | . 729. [Notizen zum Gespräch mit Boss] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7310. [Notizen zum Gespräch mit Boss – Vergessen und

Behalten] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7411. Was ist ein Phänomen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7712. [Lichtung und Dasein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7813. Sein und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7914. Ich – Selbst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8015. [Die Erde ohne den Menschen?] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8116. [Die Erde ohne den Menschen?] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8217. [Die Erde ohne den Menschen?] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

IV. PHÄNOMENOLOGISCHES SEMINAR BEI MEDARD BOSS AM 24. UND 28. JANUAR 1964

IM ANHALT AN MEINE SCHRIFT »KANTS THESE ÜBER DAS SEIN«

A. SEMINAR-ABEND 24. JANUAR 1964. GANG

1. [Was wir hier vorhaben …] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 892. [Lichtung und mathematische Natur] . . . . . . . . . . . . . . . 903. ὑπόθεσις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904. [Lichtung und Sprache] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915. Annahmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Page 8: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

IXInhalt

6. Das Unbeweisbare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 957. Frage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 958. »Versprechen« und Sprechen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

B. SEMINAR-ABEND 28. JANUAR 1964. GANG

1. Einleitung des zweiten Abends (28. Januar 1964) . . . . . . 992. [Zuletzt gelangte unser Gespräch …] . . . . . . . . . . . . . . . . 993. »Der Tisch« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044. Sprache und Metapher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1075. »Verstehen« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1086. [»Sinn« bei Freud] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

[V. ZUM SEMINAR VOM 6. UND 9. JULI 1964]

A. KAUSALITÄT UND MOTIVATION FUNDIERUNG

1. Motiv – Motivation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1152. Kausalität und »Satz« vom Grund . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1153. Grund und Gründe | Ursachen | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1164. [Zwang] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1165. | Kausalität | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

B. GRUND – BEWEIS – AUSWEISUNG »ALS«

1. [Gründen und Weisen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1232. Verbindlichkeit der Argumente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1233. ἧ – qua – als . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Page 9: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

X Inhalt

[C. GRUND UND KAUSALITÄT]

1. [Grund und Kausalität] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1272. »Platz« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1293. frei – leer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1304. αἴτιον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305. Fundierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

[D. 9. JULI 1964]

9. Juli 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

[VI. SEMINAR VOM 2. UND 5. NOVEMBER 1964 IN ZOLLIKON]

A. DAS WESEN DER NEUZEITLICHEN NATURWISSENSCHAFT UND DIE BESINNUNG

AUF DIE PHÄNOMENE (2. NOVEMBER 1964)

1. Sokrates (469–399) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1432. 2. November 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1433. Was heißt in der neuzeitlichen Naturwissenschaft –

Natur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1454. [Natur bei Kant] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1485. [Kant: über Gesetz und Regel] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1496. [Natur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

Page 10: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XIInhalt

B. PHYSIK

1. Die Besinnung auf »die Wissenschaft« . . . . . . . . . . . . . . 1532. »Die Sprache der Physik«. Vgl. Friedrich von

Weizsäcker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1543. [Physik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1564. Kreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1565. Kausalität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1576. Die Einheit der Physik. Von Weizsäcker, Hütte,

19. September 1964 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1577. [Physik, Nietzsche] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

C. NATUR UND »KAUSALITÄT«

1. Analogie der Erfahrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1652. Die naturwissenschaftliche Orientierung der

neuzeitlichen Wissenschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1653. II. Analogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1654. Psychiatrie – Psychotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

D. DAS NÄCHSTLIEGENDE

1. Das Nächstliegende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1692. Begriff des »Phänomens« betrifft das »Ontologische« . . 1693. Das Nächstliegende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1694. Die Frage nach dem Einfachen – Nächstliegenden . . . . 1705. Das Nächstliegende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1706. Die Frage nach dem »Nächstliegenden« . . . . . . . . . . . . . 1717. [Das Naheliegende] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1728. Ein Vorgang – eine Begebenheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1729. [Kausalität und Freiheit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Page 11: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XII Inhalt

[VII. SEMINAR VOM 18. UND 21. JANUAR 1965 IN ZOLLIKON]

A. DIE FRAGE NACH DER ZEIT

1. Zu Platon, Timaios 37 d 3–38 a 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1792. Zeit – Chronologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1793. Jetzt sagen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1804. »Zeit her« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1805. Die leitenden Horizonte in der überlieferten Vorstellung

von der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1816. »Zeit haben« und Langeweile – »Lange Zeit« . . . . . . . . 1817. Wir haben keine Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1818. »Die Zeit haben« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1819. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18210. Zeit – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18211. Das »in der Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18212. »Zeit« und »Welt« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18313. Boss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18314. Langeweile – Boss-Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18415. »Zeit« – Boss-Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18416. Boss-Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

B. | DIE WANDUHR | [21. JANUAR 1965]

Franz Fischer, Raum-Zeit-Struktur und Denkstörung in der Schizophrenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

C. BOSS-SEMINAR JANUAR 1965. [ZEIT]

1. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1952. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1953. Etymologisches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Page 12: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XIIIInhalt

4. Datum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2115. Datum – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2126. Datierung und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2127. »Die öffentliche Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2128. Die Uhr – Zeitmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2139. Zeit und Zeitbewußtsein – Zeitsinn . . . . . . . . . . . . . . . . . 213[10. Die Fragestellung …] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21411. Zu Sein und Zeit, 408 ob. [539] – Zeit und Lichtung . . . 21412. »Zeit« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21513. »Die Zeit vergeht« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21514. Die Frage nach dem Eigentümlichen der Zeit . . . . . . . . 215

D. LANGEWEILE UND ZEIT. VGL. W. S. 1929/30

1. Pascal, Pensée – Zeit und Langweile . . . . . . . . . . . . . . . . 2192. »Der Zeitvertreib« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2193. Langeweile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2204. [Langeweile] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2205. [Langeweile] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2216. [Langeweile] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2217. [Langeweile] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2218. Langeweile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

[VIII. SEMINAR VOM 10. UND 12. MÄRZ 1965 IN ZOLLIKON]

A. T[EMPORALITÄT]. BOSS-SEMINAR, 10. MÄRZ

[1. Es gilt …] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2352. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2383. Zeit. Hegel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2394. 10. März 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Page 13: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XIV Inhalt

B. SEMINAR 12. MÄRZ ZUR INTERPRETATION DER VERGEGENWÄRTIGUNG

1. Vergegenwärtigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2612. 12. März 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

A. MÄRZ-SEMINAR

1. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2752. Übersicht der bisherigen Sicht auf die Zeitphänomene . 2753. Zeitproblem in diesem Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2764. Märzseminar. Gang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2775. Märzseminar. »Wanduhr« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2786. Für das Märzseminar – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2787. [Anschauung und Beobachtung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2798. Die Zeit selbst – ihr Eigentümliches . . . . . . . . . . . . . . . . 2809. Zeit und die Zeit als solche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

[B. ÜBER DIE ZEIT 1]

1. Die Charaktere der gewahrten »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . 2832. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2833. Gegend – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2834. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2845. Die vor-gestellte Zeit und das Her-vor-bringen von Zeit – 2846. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2857. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2868. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2869. »In« der Zeit sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28710. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28711. »In der Zeit«. Vgl. Kant, Dissertation . . . . . . . . . . . . . . . . 28712. Das »in« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28813. Präposition »in« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

Page 14: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XVInhalt

14. [»In der Zeit«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28815. [»In der Zeit«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28916. [Zeit und Uhr] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28917. Über die Atomuhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29018. »Das Jetzt-sagen« und das Zeitigen – . . . . . . . . . . . . . . . . 29119. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29220. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29221. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29222. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29323. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29424. Die biologische Uhr. Bünning, Portmann . . . . . . . . . . . . 29425. »Technik« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29526. Merke: ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29527. Platon, Timaios, 37 sqq. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29528. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29629. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29630. Die Zeitigung des Auf-Ent-Haltes

Die gebrauchte Wahrnis der zeitenden Zeit (Lichtung) 29731. Die Frage nach der Zeit als Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29732. Die Bezüge zur »Zeit« || Die »Zeit« als Eignis . . . . . . . . 29833. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29934. Das Vordrängen der Vorstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30035. Die Frage nach der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30036. Das Zeitende der Lichtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30137. Das Nacheinander. Frage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30138. Gegenwart – Gewesenheit – Zukunft (die »Zeiten«

der Zeit) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30239. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30340. »Die Zeit vergeht« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30341. Das »Zeit-haben« und das »Vergehen der Zeit« . . . . . . . . 30342. »Zeit« – die zeitende. Das Geschickliche der

Zeit-erfahrung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30443. Das Zeitigen der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30444. [Nahnis] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30445. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Page 15: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XVI Inhalt

46. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30547. Zeit – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30548. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30649. Zeit – Seele – Mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30650. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30751. Die Zeit selbst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30752. Das Jetzt im bloßen Nacheinander [reine Zeit] . . . . . . . . 30753. Das Jetzt sagen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30754. Bergson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30855. Zeit – als solche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30856. Vorfinden von »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30957. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30958. »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31059. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31060. [Seminar im Januar 1965] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31161. Das »Jetzt-Hier« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31162. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31163. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31264. Der unmittelbare, gewohnte, aber gleichwohl nicht

der tragende Bezug zur Zeit – die Uhr . . . . . . . . . . . . . . 31265. Anfangs- und Endlosigkeit der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . 31366. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31467. [Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31468. Die Uhr – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31469. [Fachliteratur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

[C. ÜBER DIE ZEIT 2]

1. HEGEL ÜBER DIE ZEIT

1. Hegels Bestimmung der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3192. Hegel, »Zeit« und »Ich« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3203. [Hegel über die Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3204. Heidegger und Hegel über die Zeit – . . . . . . . . . . . . . . . . 320

Page 16: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XVIIInhalt

5. | Vermittlung | [Das Vermittelte?] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3216. Das speculative Denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3227. Hegel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3228. Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3229. Endlichkeit und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32210. Hegel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32311. Hegel – »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32312. Zu Hegel: Geist und Zeit und Geschichte |

vgl. dazu Sein und Zeit, § 82 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32313. Hegel. Zeit und Ton (Musik) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

2. »ZEIT«. »DAS JAHR«. → HEGEL – KANT – LOTZE – AUGUSTINUS – CHINA

1. Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3292. Kant, Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3313. Zeit und Vergegenwärtigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3324. Adolf Portmann, Die Zeit im Leben der Organismen.

Eranos-Jahrbuch XX, 1951, S. 454 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3335. Das große und das kleine Jahr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3346. Baader. Vermittelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3357. Ruhe und Bewegung. Bewegung ruht in der Ruhe.

→ Ruhe und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3368. Franz von Baader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3369. Lotze, Zeit. Der Schein eines Erscheinens . . . . . . . . . . . . 33710. Zeit und Vorstellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33811. Lotze, Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33812. Augustinus, tempus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34113. [Augustinus, memoria] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34214. Physik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34315. Raum und Zeit in der Physik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34316. Physik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34417. Die Wandlung als das Unwandelbare . . . . . . . . . . . . . . . 344

Page 17: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XVIII Inhalt

[D. ÜBER DIE ZEIT 3]

1. Die Frage nach der Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3472. [Der Anschein der Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3473. Uhr und Zeitangabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3484. [Vergegenständlichte Zeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3495. »Jetzt« und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3496. »Dasein« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3507. Ereignis: die wahrende Gewahrnis. Die zeitende Zeit:

Die Gewährte Gewahrnis (Lichtung …) . . . . . . . . . . . . . 3508. »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3529. Zeit-haben und die Zeit haben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35210. Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35311. Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35312. »Maß« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35313. Die Uhr und Zeit-Gabe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35314. Die Uhr – die gleichförmige Bewegung – »Gang« . . . . 35415. »Die Zeit-haben« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35416. »Uhr« und »Uhr« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35517. Uhr und Zeit-haben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35518. Die mythisch-Kosmische Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35719. Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35820. carpe diem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35821. Die Urstiftung der »Phänomene«. Zeit-Haben . . . . . . . . 35822. Zeit-haben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35923. »Zeit-haben« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35924. »Zeit-haben« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35925. [Zeiterlebnis] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36026. Haben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36027. [Zeit-haben] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36128. Wir haben »Zeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36129. Mensch und Zeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36130. Zahl – | zählen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36231. Uhr und Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36232. Zeitmessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Page 18: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XIXInhalt

33. [Messen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36334. »Maschine« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36335. »Zeitproduktion«?? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36436. »Die Zeit« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36437. »Aufgabe« der Sanduhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36438. Die gewohnte Bedeutung von »Ereignis« . . . . . . . . . . . . 365

E. [ÜBER DIE ZEIT 4] ZEIT-HABEN. ZEIT-MESSUNG. DIE UHR

1. Zeitangabe und Zeitgabe; Sein und Zeit, 417 . . . . . . . . . 3692. Die Zeit geht nicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3693. 5. November [1964] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3704. [Natur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3705. [Fragen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3706. [Zu Beginn der vorigen Sitzung …] . . . . . . . . . . . . . . . . . 3717. Das Abstrakte und die Abstraktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3728. Phänomen – Phänomenologie | Erscheinungen | . . . . . 3739. Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37310. [Zeit bei Aristoteles] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37511. Zeit – Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37612. Die Zeit als Geschenk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37613. Das »Jetzt« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37714. [Buch der Prediger 3, 1] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

[IX. SEMINAR VOM 11. UND 14. MAI 1965 IN ZOLLIKON]

A. | LEIBLICHKEIT UND RAUM |

1. [Leiblichkeit und Räumlichkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3832. [Das Raumhafte der Lichtung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

Page 19: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XX Inhalt

3. [Raum und Da-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3834. Verstehen – Erklären – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3845. Das Problematische des Leibproblems. 14. Mai 1965 . . . 3846. Phänomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3857. Zu 14. Mai. Themen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3868. Zu 14. Mai. Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3879. 14. Mai. [»Kritik«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38710. Zu 14. Mai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38811. [Grundsätze] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38912. Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38913. Mit Leib und Seele bei – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39114. Nachzuholen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39215. Leiblichkeit und Getragenheit (L) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

B. | PSYCHE UND SOMA | HEGGLIN

1. »Psyche« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3972. Hegglin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3973. Hegglin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3984. [Gefühl] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398

C. | RAUM |

1. Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4012. | Raum | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4013. Die Räumlichkeit des Da-seins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4024. Leib und Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4025. Raum als Thema der Philosophie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

Page 20: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXIInhalt

B. »LEIB«-»PHÄNOMENE«

1. [Mensch – Sprache – Nachricht –] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4072. Nachricht (seit 17. Jahrhundert gebräuchlich) . . . . . . . . . 4083. »Nachricht« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4084. Kybernetik – Das Prinzip der Rückkopplung: . . . . . . . . . 4085. Da-sein – jetzt – hier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4096. Leib: Leiben. Vorschlag! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4097. Leib – leiben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4098. »Phänomen« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4099. »Leib«. Vgl. zu Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41010. Leibphänomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41111. Da-sein – Leiblichkeit – Räumlichkeit . . . . . . . . . . . . . . 41112. Mein Hiersein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41213. Leib und Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41214. Dasein und Leiblichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41315. In-der-Welt-sein | Leiblichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41316. [»Leib«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41317. »Ichheit« – »Psychisches« – Leibphänomen . . . . . . . . . . 41418. Leibphänomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41519. »Leibphänomen« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41520. Nietzsche – Der Wille zur Macht, n. 659 (1885) . . . . . . . 41621. Da-sein und Leiblichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41622. Text . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41723. Das Jetzt-Hier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

C. DIE RÄUMLICHKEIT DES DASEINS UND DIE LEIBLICHKEIT

1. Leiblichkeit und Räumlichkeit des Daseins . . . . . . . . . . 4212. Durchdenke neu! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4213. Thesen. Vorschlag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

Page 21: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXII Inhalt

D. RAUM UND LEIBLICHKEIT

1. Dasein – Raum und Leiblichkeit (vgl. Ströker, 169) nach »Sein und Zeit«, 108 und 56, 137; Humanismus-Brief, 13–18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

2. »Raum und Leib«, Elisabeth Ströker . . . . . . . . . . . . . . . . 427

E. ORT UND RAUM

1. [Ort und Raum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433

F. GETAST

1. Getast und Gesicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4372. Das Getast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4373. Tasten und Sehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4374. Tasten, Betasten, Berühren – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438

G. GEDÄCHTNIS UND ERINNERUNG

1. [Zum Seminar] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4412. Boss. Leib [Leib-Körper] und Dasein . . . . . . . . . . . . . . . . 4423. Lichtung und Reflexion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4434. Unterscheide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4435. Kritik! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4436. Wohin gehört »Erinnerung«? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4447. Erinnerung: Ekphorieren von Engrammen. . . . . . . . . . . 4448. Erinnerung. Das Seinerzeitige des Erlebtseins . . . . . . . . 4449. Die Weise des Anwesens des Erinnerten . . . . . . . . . . . . . 44510. Erinnerung und Gedächtnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44511. Der Leib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44612. Leib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

Page 22: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXIIIInhalt

13. [Leiblichkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44714. Leibgegebenheit und Leiben – (Leben) . . . . . . . . . . . . . . 44815. [Weisen der Erinnerung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44816. [Henri Bergson über Erinnerung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44817. Gedächtnis und Erinnerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

H. LEIBLICHKEIT – BEFINDLICHKEIT

1. Die Frage nach der Leiblichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4532. [Befinden] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4533. [Leiblichkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4534. [Befinden] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4545. [Leiblichkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4546. [»Merken« und »Spüren«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4547. [Zur Hand] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4548. »Leib und Situation« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454

I. KYBERNETIK

1. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4592. Kybernetik – Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4593. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4594. Kybernetik – Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4605. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4616. Über das Denken Denken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4617. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462

J. JORES

1. [Gebärde] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4652. Jores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4653. Jores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4654. Jores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

Page 23: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXIV Inhalt

[X. SEMINAR VOM 6. UND 8. JULI 1965 IN ZOLLIKON]

A. SEMINAR AM 6. JULI 1965

Seminar am 6. Juli 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

B. SEMINAR AM 8. JULI 1965

Zum Seminar am 8. Juli 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479

[Nachtrag] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

C. ZUM SEMINAR 6. UND 8. JULI 1965

1. Zum Seminar 6. und 8. Juli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4932. Wahrheit. Vgl. Denken, Vorläufiges II, 38 . . . . . . . . . . . . 4943. [Wahrheit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4944. [Wahrheit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4955. [Verhältnis und Bestimmung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4956. [Tier, Ausdruck, Leib] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4957. [Wissenschaft und Phänomen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4958. Zu Seminar am 8. Juli 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4969. [Seminarnotizen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49610. [Das Seiende] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

D. ZUR METHODE

1. [Zur Methode] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5012. Methode – μέθοδος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5013. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5014. Nietzsche über »Methode« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502

Page 24: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXVInhalt

5. Zu Kybernetik – Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5036. Kybernetik – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5037. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5048. Frage der Methode. Methode und Messen. . . . . . . . . . . . . 5049. [Methode] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50410. Meßbarkeit und Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50511. Gegenständlichkeit (Objektivität) und Meßbarkeit . . . . 50512. [Meßbarkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50613. [Messen und Maß] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50614. Meßbarkeit – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50715. [Meßbarkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50816. »Messen« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50817. [Grenze] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50918. »Theorie – Praxis« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51019. Vorrang der Methode – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51020. »Methode« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51121. [Spannen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51222. Das Meßbare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51223. Meßbarkeit – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51424. [Messen und Zahl] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51425. [Meßbarkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51426. [Leib und Meßbarkeit] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51527. [Neuzeit und Messung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51528. [Neuzeit und Messung] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51529. [Kybernetische Bestimmung des Menschen] . . . . . . . . . . 51630. Kybernetik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51631. Psychosomatik und Informationstheorie . . . . . . . . . . . . . 51932. [Die Definition des Menschen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519

E. GRUND (KAUSALITÄT) UND GESETZ – REGEL

1. Grund | Kausalität | Bedingung | . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5232. [Bedingung und Bedingen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5233. Kausalität – Gesetz – Regel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

Page 25: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXVI Inhalt

4. Verstehen und Feststellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524

[F. ZUR TECHNIK]

1. [»Die technische Basis«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5272. [Kommunismus und Religion] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5273. Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5284. Die Reichweite des Menschen – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5285. [Sprache und Technik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5286. [Technik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5287. Ge-Stell und Steuerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5298. Maschine und Instrument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5309. Weltsituation und Christentum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53110. »Seiendes« und »Seinsollendes« (Wert) . . . . . . . . . . . . . . 53111. Irrmeinung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53212. Irrmeinungen! Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53213. »Wesen der Technik«? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53314. Technik und Naturwissenschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53315. Technik. »Vorurteil« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53416. [Technik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53417. Moderne Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53518. [Henry Miller] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53519. [Kybernetik, Wiener] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53620. Das automatische Zeitalter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537

[G. ZU MITSEIN – MITDASEIN]

1. »Mit« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5412. Mit-einander – das Da-sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5413. [Zu Mit-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5414. Das Mitsein – Sein und Zeit, § 26 – . . . . . . . . . . . . . . . . . 5415. In-der-Welt-sein und Person . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5426. Zollikoner Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542

Page 26: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXVIIInhalt

7. Zollikoner Seminar. Die Charakterisierung der naturwissenschaftlichen Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543

8. Zum Spruch über dem Eingang in Platons Akademie [Ontologische Differenz?] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544

H. IN-DER-WELT-SEIN. ICH – DU. »GESPRÄCH« MICHAEL THEUNISSEN, DER ANDERE

1. Michael Theunissen, Der Andere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5472. [Michael Theunissen, Der Andere] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5483. [Da-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5484. Ich – Du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5495. Mitdasein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5506. [Michael Theunissen, Der Andere] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5507. Liegt in der Auslegung des Menschseins auf das Dasein –

nicht doch ein bestimmter anthropologischer Vorgriff – ? 5518. Sein und Zeit / Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5519. Du – als Anrede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55210. [Selb] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55211. Das In-der-Welt-sein und die Ich-Du-Beziehung . . . . . . 55212. Mitsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55313. In-der-Welt-sein und Ich-Du-Verhältnis . . . . . . . . . . . . . . 55314. [Mitsein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55415. »Das dialogische Selbstwerden« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55416. Ich-Du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55517. [Mitsein und Ich-Du-Dialogik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55618. [Mitsein und Du] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55619. Du – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557

Page 27: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXVIII Inhalt

[XI. SEMINAR VOM 13. UND 16. NOVEMBER 1965 IN ZOLLIKON]

A. DASEINS-ANALYTIK – DASEINSANALYSE

1. Daseinsanalytik – Daseinsanalyse – phänomenologische Interpretation des Menschen als das Da-sein . . . . . . . . . 563

2. »Analyse« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5633. »Daseinsanalyse« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5634. Die drei Vorwürfe gegen die Daseinsanalyse – . . . . . . . . 5645. [Nachtrag zu 4.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5686. [Zur Daseinsanalyse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5687. »Daseinsanalytisches Denken« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5698. [Zur Daseinsanalyse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5709. [Wissenschaft] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57010. Begriff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57011. ἀναλύσιν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57112. ἀλλύω – ἀναλύσιν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57113. Daseinsanalytik – Daseinsanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57214. Was heißt daseinsanalytisches Denken? . . . . . . . . . . . . . 57315. Analytik des Daseins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57316. [Analytik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57317. [Analytik und Analyse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57418. [Daseinsanalytik und Daseinsanalyse] . . . . . . . . . . . . . . . 57419. Seinsfrage und Daseinsanalytik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57420. Die Seinsfrage und die Analytik des Daseins . . . . . . . . . 57521. Da-sein – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57522. [Die alltägliche Welt] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57523. Die Wissenschaften und der Fachmann . . . . . . . . . . . . . 57524. »Daseinsanalyse« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57625. Das notwendig Unzureichende der Daseinsanalytik . . . 577

Page 28: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXIXInhalt

[XII. SEMINAR VOM 1. UND 3. MÄRZ 1966 IN ZOLLIKON]

A. STRESS

1. Wiederholung des Seminars vom 1. März 1966 . . . . . . . 5832. Seminar 3. März 1966 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5843. Entlastung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5864. Entlastung aus dem Hinblick auf die Be-anspruchung . . 5875. Entlastung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5886. [Grundstimmung der Langeweile] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5887. [Wissenschaft und Denken] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5898. Wissenschaft – Physik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5899. Therapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59010. »Streß« – »Streß-Reiz« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59011. »Streß« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59112. [»Streß«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59113. »Streß« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59114. Anwesenheit und Anspruch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59215. Streß – Reiz (Pleonasmus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59216. Das Phänomen im Streß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59317. [Reiz – Berührung – Affektion – Motiv] . . . . . . . . . . . . . 59318. Streß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59419. Streß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59420. »Stress« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59521. »Stress« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59622. »In-der-Welt-sein« – Wohnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59723. Reiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59724. »Ge-fühl« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59825. [Plügge] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59826. »Arbeitshypothese« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59927. Trieb und Streben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59928. Kausalität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59929. [Grund und Ursache] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60030. Wohnen und »Leiblichkeit« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600

Page 29: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXX Inhalt

31. Situation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60132. Das Modewort »Aspekt« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601

[B. SEMINAR]

1. Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6052. Zollikoner Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6053. Für das nächste Seminar – Hinweise nachholen . . . . . . 6064. [Verstehen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6065. [Mit-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6066. [Streß und Verstehen] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6077. [Zum »Streß«] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6088. [Kritik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6089. [Neuzeitliche Wissenschaft] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60910. Die neuzeitliche Physik – der Vorrang der Methode – . 61111. »Kausalität« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61112. Erklären – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61213. [Neuzeitliche Wissenschaft] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61314. »Modell« – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61315. [Psychotherapie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61416. Psychotherapie | Psychoanalyse – Daseins-analyse . . . . 61417. »Analogie« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61418. Freud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615

[XIII. SEMINAR VOM 18. UND 21. MÄRZ 1969]

A. BEWUSSTSEIN UND DASEIN

1. Bewußtsein und Dasein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6212. Das Bewußt-sein und das Da-sein – . . . . . . . . . . . . . . . . 6213. [Wissenschaft und Technik] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6224. | Anerkennung | → | Tautologie | . . . . . . . . . . . . . . . . . 623

Page 30: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXXIInhalt

5. Tautologie und Dialektik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6236. Danken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6237. Tautologie und das Eigene – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6248. [Das Unverständliche] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6249. [Das Sagen des Denkers und die Sache] . . . . . . . . . . . . . . 62410. [Die Wege des Denkens] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62511. [Fachliteratur] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62512. [Ereignis und …] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62613. »Ereignis« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62614. [Ereignis und …] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62615. Lichtung und Ereignis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62616. Welt und Welten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62717. Das Wohnen – Da-sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62718. Er-Eignis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62719. »Welten« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62820. Ereignis und das Ge-stelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62821. »Bewegung« und Ereignis | Lichten | . . . . . . . . . . . . . . 62822. Hegel – Heidegger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62823. [Das Da-sein] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62924. [Zu Lichtung und Ort] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62925. [Herbert Marcuse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62926. Kunst und »Kultur« | . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63027. Aus »Akute psychische Begleiterscheinungen

körperlicher Krankheiten« Bleuler, Willi, Bühler – 1966 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631

Page 31: GESAMTAUSGABE - download.klostermann.dedownload.klostermann.de/leseprobe/9783465039983_leseprobe.pdf · vittorio klostermann frankfurt am main martin heidegger gesamtausgabe iv. abteilung:

XXXII Inhalt

[PROTOKOLLE]

[I. GESPRÄCHE MIT MARTIN HEIDEGGER IN SIZILIEN VOM 24. APRIL BIS 6. MAI 1963] . . . . . . . 637

[II. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 6. UND 9. JULI 1964 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669

[III. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 2. UND 5. NOVEMBER 1964 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . 693

[IV. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 18. UND 21. JANUAR 1965 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711

[V. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 10. UND 12. MÄRZ 1965 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 741

[VI. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 11. UND 14. MAI 1965 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 767

[VII. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 6. UND 8. JULI 1965 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793

[VIII. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 23. UND 26. NOVEMBER 1965 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . 821

[IX. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 1. UND 3. MÄRZ 1966 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851

[X. PROTOKOLLE DES SEMINARS VOM 18. UND 21. MÄRZ 1969 IN ZOLLIKON] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 867

Nachwort des Herausgebers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871


Top Related