22-11-2007 Leenwoorden 1
Leenwoorden
Presentatie door Christine Bücking en Annelie Werner
Westfälische Wilhelms-UniversitätInstitut für Niederländische PhilologieWiSe 2007/08College: TaalveranderingDocente: Dr. Truus Kruyt
22-11-2007 Leenwoorden 2
taalcontact leenwoorden
www.kh-software.de
22-11-2007 Leenwoorden 3
Inhoud
1. Inleiding
2. Soorten ontlening
3. Stadia van aanpassing
4. Wijzen te lenen
5. Reacties op vreemde woorden
6. Discussie
22-11-2007 Leenwoorden 4
1. Inleiding1.1 De Nederlandse woordenschat
erfwoorden oudste woorden centrale woordenschat
arm, neus, dag, nacht
nieuwvormingen uitbrijding in het Nederlands samenstellingen en afleidingen
tafel+poot tafelpoot, be+denken bedenken
ontleningen uitbrijding door andere taal
22-11-2007 Leenwoorden 5
1. Inleiding1.2 Waarom lenen?
noodzaklijke vs. niet-noodzakelijke ontlening noodzakelijk
inheems woord bestaat niet vult een lacune overnemen van nieuwe zaken, berippen, techniek... + naam
kameel, peper, zilver, gentleman, computer niet-noodzakelijk
inheems woord bestaat luxe- of mode-ontlening betekenis iets anders
bezoek – visite, party geven – feestje geven één woord in plaats van meerdere
uit het vorafgaande logisch voortfloeiend – consequent afslijting van woorden
plee, retirade, toilet > Frans closet, lavatory, wc > Engels
22-11-2007 Leenwoorden 6
2. Soorten ontleningen2.1 Betekenisontlening
betekenis verandert door vreemd woordNederlands Engels
moeilijk: echt ontlening?
familie
[familie]
family
[gezin]
[gezin]
22-11-2007 Leenwoorden 7
2. Soorten ontleningen2.2 Vertalende ontlening
vertaling van vreemd woord overnemen van betekenis en samenstelling minder precies = vrije vertaling precies = leenvertaling
Frans Nederlands
grand-père > grootvader vertaling van uitdrukkingen
Latijn Nederlands
ius civile > burgerlijk recht als niet geaccepteerd: barbarisme
22-11-2007 Leenwoorden 8
2. Soorten ontleningen2.3 Leenwoorden
overnemen van betekenis, klank en/of spelling van vreemd woord
Engels Nederlands
finish > finish
Frans
compresse > kompres
gebruiklijkste ontlening ingrijpendste: vreemde klanken + spelling aanpassing van de vreemde elementen
22-11-2007 Leenwoorden 9
2. Soorten ontleningen2.4 Pseudo-ontleningen
vreemde woorden van Nederlandse bodem vreemd woord + vreemd achtervoegsel
artillerie + -ist > artillerist verkortingen
Engels Nederlands
mixed drink > mixdrink ellips
Engels Nederlands
camping site > camping namaakwoorden (reclaamtaal)
“deodorant met de wilde frishheid van limoenen“
22-11-2007 Leenwoorden 10
3. Stadia van aanpassing
1. vreemd woord: spelling is nog niet vastgelegd gebruik door een bepaalde groep in een bepaalde context
met een bepaalde betekenisbodybuilder, noisette, koran
2. leenwoord: spelling en klank wijken nog af gebruik ook in andere contexten
meeting, strategie
22-11-2007 Leenwoorden 11
3. Stadia van aanpassing
3. leenwoord: aangepast in klank, spelling en woordvorming steeds meer gebruik
sigaar, rugzak
4. inheems woord: ingeburgerd tegenover een erfwoord geen optisch verschil
tafel, techniek, abrikoos
bastaardwoorden
22-11-2007 Leenwoorden 12
4. Wijzen te lenen4.1 Mondeling
persoonlijk contact alleen de klank
po van het Franse pot (omdat de Fransen het slot –t niet uitspreken)
onbekende klank- combinaties makkelijk te ontlenen
22-11-2007 Leenwoorden 13
4. Wijzen te lenen4.2 Schriftelijk
schriftelijk contact vooral de spelling spellinguitspraak
pot van het Franse pot verschil tussen Noord- en Zuidnederlands
Franse alcoholist > [-ist] vs. [iest]
nu: alleen maar mondeling en schriftelijk
22-11-2007 Leenwoorden 14
4. Wijzen te lenen4.3 Direct en indirect
direct: rechtstreeks uit een taal indirect: via meerdere talen
Latijns persicum Grieks prekókkion
Portugees albricoque Arabisch al-barqũq
Spaans albarocoque Frans abricot
door het Nederlands als abrikoos geleend
22-11-2007 Leenwoorden 15
4. Wijzen te lenen4.4 Herhaald
uit verschillende talen in dezelfde vorm / verschillende vorm en betekenisrelaxen, surprise > Frans + Engelse uitspraak bekken, citrus > Latijn + bassin, citroen > Frans
meer dan eens uit dezelfde taal als gevolg van ontwikkelingen in de brontaalmedalje, vanilje > Frans + medaille, vanille > Frans
22-11-2007 Leenwoorden 16
4. Wijzen te lenen4.4 Herhaald
in verschillende tijden en daardoor in verschillende vormen (uit dezelfde taal)
kaak(je) > Engels + cake > Engels
in eerste instantie met een bepaalde betekenis en later met een nieuwe betekenis
eskader > Frans [afdeling soldaten] [afdeling oorlogsschepen]
22-11-2007 Leenwoorden 17
5. Reacties op vreemde woorden5.1 Algemeen
twee mogelijke reacties:1. tolerantie/meegaandheid
2. verzet: het weren van leenwoorden purisme streven naar zuiverheid van de moedertaal meer politiek- economisch (nationalistisch- chauvinistisch)
dan taalkundig- wetenschappelijk
22-11-2007 Leenwoorden 18
5. Reacties op vreemde woorden5.2 Taalzuivering
alternatieven door vertaling of nieuwvormingen eerste puristische beweging in de renaissance: een
aandacht voor de eigen taal ontstond literatuur werd in de eigen taal geschreven
Taalorganisaties tegen het Engels de Stichting Nederlands het Ampzing Genootschap de Stichting Taalverdediging
vechten allemaal tegen de „anglomanie“ vooral in het onderwijs en bedrijfsleven succes van de organisaties: vb. „Koninklijke luchtmacht“
22-11-2007 Leenwoorden 19
5. Reacties op vreemde woorden5.3 Taalorganisaties
22-11-2007 Leenwoorden 20
5. Reacties op vreemde woorden5.4 Voorbeeld woordenlijststalken SN
AG
TV
belagen, dwangvolgen
dwangvolgen (vrij:) ongewenst schaduwschuiven
bejagen, dwangvolgen
downloaden SN
AG
TV
binnenhalen, ophalen
binnenhalen, (vrij:) binnenloodsen
overnemen, binnenhalen, oproepen
manager SN
AG
TV
[officiële functie] chef, bedrijfsleider, hoofd
[praktische functie] baas, leidinggevende
[beroep] zakelijke leider, impresario
[eigenschap] regelaar
regelaar, (vrij:) overbetaalde knecht
beheerder, zaakvoerder, directeur, bestuurder
22-11-2007 Leenwoorden 21
6. Discussie
Gevecht tegen windmolens?
22-11-2007 Leenwoorden 22
Literatuur
Grezel, J.,“Als we niets doen, gaat het fout”, in: Onze Taal, 76 (2007), p.50-53.
Kolsteren, A., Prisma vreemde woorden, Utrecht 2000.
Sijs, N. van der, Groot Leenwoordenboek, Utrecht/Antwerpen 2005.
Veen, P. van, Etymologisch woordenboek, Utrecht/antwerpen 1989.