+ All Categories
Home > Documents > ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARATEA - rhm.uni-koeln.de · ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARATEA Auf...

ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARATEA - rhm.uni-koeln.de · ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARATEA Auf...

Date post: 11-Sep-2019
Category:
Upload: others
View: 6 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
11
ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARA TEA Auf das Stück' Arati genus' folgt im Dresdensis Dc 183 s. IX-X fol. 9 b -31& ein noch unverglichenes Stück, auf welches bisher nur von E. Heydenreich (Rhein. Mus. 33, 480) aufmerksam gemacht wurde. Es sind die SchoUa SangermanensJa zu den Aratea des Germanicus. Jedenfalls ist der Dresdensis hierfür die zweit- älteste bekannte Handschrift, da dieser Theil des Dresdensis gegen das Ende des 9. oder zum Anfang des 10. Jahrhunderts geschrieben ist. Inhaltlich zeigen beide Handschriften (Sangerman. u. Dresd.) wenigstens theilweise völlige Uebereinstimmung. Beide beginnen mit Arati ea quae videntur, geben dann Arati genus, und lassen auf die Scholien das angebliche Gedicht Priscians folgen. Da nun die Wichtigkeit der Dresdener Handschrift ausseI' allem Zweifel steht, wie sich später zeigen wird, so biete ich hier zunächst eine genaue Kollation mit der Ausgabe von Breysig (Germllnici Oaesaris Aratea p. 105 ff.), und zwar uuter Beibehal- tung der in der Handschrift eingellaltenen Reihenfolge der A b- schnitte. Auch der Dresdensis besitzt keine gemeinsame Deber- schrift für das ganze \IVerk, sondern beginnt mit der Aufschrift des ersten Oapitels De caeli positione. Die Aufschriften sind vollständig vorhanden und in Unciale mit Mel11lig geschrieben. Am Schlusse eines jeden Abschnitts findet Rich, wie in der son- stigen Ueberlieferung, ein wohl vom Schreiber gezeichnetes Bild. Die Scholien sind von einem gleichzeitigen Oorrector durchcorri- girt worden, wie es scheint, nicht nach einem anderen Exemplare, da die Aenderungen nicht sehr bedeutend erscheinen und Schrei- bungen gelten, die sich wohl meistens durch Versehen des Ab- schreibers erklären lassen. Diese Correcturen - ich nenne die- jenigen des Schreibers L, die des Oorrectors lJ{ - sind im An- fang häufig und werden gegen das Ende seltener. Der ganze Abschnitt ist von derselben Hand geschl'ieben, die mit derjenigen der früheren Abschnitte die grösste Aehnlichkeit zeigt, aber doch etwas jünger zu sein scheint. Breysig p. 105 107, 13 = fol. 9 u -10 b De celi positione. BI'. p. 105, 1 quinque circuliR distinguunt] cil'culis quinque (supplevlt M) distinguitur 1 . 2 maximae, alterum a eras.3 paral- lellae con·. in parallelli. 4 aequae. solistitiales, primum i eras. j hoc verbum sicut vet'bum solstitium sempCl' sic scriptum 2 , sed sem- 1 In margine primaa lineae scl'ipsit M da celi positione. 2 siout in cod. Sangallensi 902 (= Ga).
Transcript

ZU DEN SCHOLIEN ZU GERMANICI ARATEA

Auf das Stück' Arati genus' folgt im Dresdensis Dc 183s. IX-X fol. 9b-31& ein noch unverglichenes Stück, auf welchesbisher nur von E. Heydenreich (Rhein. Mus. 33, 480) aufmerksamgemacht wurde. Es sind die SchoUa SangermanensJa zu den Arateades Germanicus. Jedenfalls ist der Dresdensis hierfür die zweit­älteste bekannte Handschrift, da dieser Theil des Dresdensis gegendas Ende des 9. oder zum Anfang des 10. Jahrhunderts geschriebenist. Inhaltlich zeigen beide Handschriften (Sangerman. u. Dresd.)wenigstens theilweise völlige Uebereinstimmung. Beide beginnenmit Arati ea quae videntur, geben dann Arati genus, und lassenauf die Scholien das angebliche Gedicht Priscians folgen. Danun die Wichtigkeit der Dresdener Handschrift ausseI' allemZweifel steht, wie sich später zeigen wird, so biete ich hierzunächst eine genaue Kollation mit der Ausgabe von Breysig(Germllnici Oaesaris Aratea p. 105 ff.), und zwar uuter Beibehal­tung der in der Handschrift eingellaltenen Reihenfolge der Ab­schnitte. Auch der Dresdensis besitzt keine gemeinsame Deber­schrift für das ganze \IVerk, sondern beginnt mit der Aufschriftdes ersten Oapitels De caeli positione. Die Aufschriften sindvollständig vorhanden und in Unciale mit Mel11lig geschrieben.Am Schlusse eines jeden Abschnitts findet Rich, wie in der son­stigen Ueberlieferung, ein wohl vom Schreiber gezeichnetes Bild.Die Scholien sind von einem gleichzeitigen Oorrector durchcorri­girt worden, wie es scheint, nicht nach einem anderen Exemplare,da die Aenderungen nicht sehr bedeutend erscheinen und Schrei­bungen gelten, die sich wohl meistens durch Versehen des Ab­schreibers erklären lassen. Diese Correcturen - ich nenne die­jenigen des Schreibers L, die des Oorrectors lJ{ - sind im An­fang häufig und werden gegen das Ende seltener. Der ganzeAbschnitt ist von derselben Hand geschl'ieben, die mit derjenigender früheren Abschnitte die grösste Aehnlichkeit zeigt, aber dochetwas jünger zu sein scheint.

Breysig p. 105 107, 13 = fol. 9u-10b De celi positione.BI'. p. 105, 1 quinque circuliR distinguunt] cil'culis quinque(supplevlt M) distinguitur 1. 2 maximae, alterum a eras.3 paral­lellae con·. in parallelli. 4 aequae. solistitiales, primum i eras. j

hoc verbum sicut vet'bum solstitium sempCl' sic scriptum 2, sed sem-

1 In margine primaa lineae scl'ipsit M da celi positione.2 siout in cod. Sangallensi 902 (= Ga).

pm' i erasttm est quod ir/fm non adnotabitm'. 5 transiens et te­nens] transrnittens. 7 sol trausiens et tenellS oetavam partern] sol 00­

taua parte. 106, 3 in oaelo1 oQlo. inhabitabilis, inhabitabiles 11'1.4 frigidus oirculus, frigidos oireulos M. quod] quo. 5 itemmeilius aequinoctialis] item in radios aequinoctiales. 6 habitari]11abitare. cidropie. 9 habitare nihil dubium. 10 adqlle, atqut:\ M.11 aequinoctiali antichthones] equinoetia,li aetiones. 14 antinc­tones (prius antinatones) idem et antistoche et antiscepe. 107, 2longitudinis] longitudo in his, longitudo est in hoc M. obliquurneras. in obliqui. 5 et poploeanapbora] et 110plocana fora. con­pensatio, conpensatione M. partes creditur adplieari, partes pluscreduntur applicari M. 6 partes adi. lJ:l. 7 arieti, ariete M.alterna] altera, alta M. sunt masculorum natalibus alterna] suntmasculinis femininis masculorum naturalibus aHa. 8 quodque]quoque. 9 biforme] deforme. 10 tropieum orniss. 11 ariesadi. JJ:l. librae, libra M. 12 proximal maxima. 13 biformia]deformia.

Br. p. 221, 1-224, 4 = fol. 10b-llb ; insc1"ibiht1' Destellis fixis et stantibus.

Br. p. 221, 4 caeleritate. niete, uictQ 1I:l. oeeide, ocei-dere lJ:l. 7 annum, anno M. 8 lunae eras. i1Z luna, bl'e­uissime, breuissimo lJ:l. 9 terme, terram 1J:l. uieina, e p1·ittS t.14 ideoque] ideo. 16 sterelis. 17 diuturna] diurna. 222, 1spaeio. adbael'et] buberet, habitat cor1'. M. 2 nouem, duobnscorr. llf. 3 ferit] perit. 4 steUa, steUae M. 5 sequnntur.spacia. 6 quam uidet, qnae uidetnr corr. M. 8 solo,. sole M.9 solo, sole M. diseendit eras. in discedit. 11 pubescent, pu­beseunt llf. 12 umor, humor M. aetiam. 13 fulgo, fulgore M.14 uagantia. 15 exoepit. 18 qua, quae lIf. 223, 4 acronychos]acronicos al'oniclls. 5 depraebensa. postmerianam. 6 solo idem,sole id cor1'. M. 9 qllod dicitur. 10 praestat. 12 dissedent,dissident COlT. M. tercium. 13 exagonon. 14 omnino molibus,Ha omnino se molibus lIf. 16 generatione, geminatione C01'1'. L.18 dilatioue. 20 stellae dQmus aliena. 224, 3 uariae, Ilarie M.

BI'. p. 224, 6-226,22 foL ll b-13a ; inscribit'ur Involutiospherae I. p. 224, 7 figura. 8 obliquns. 9 habent - 10 ser­pentarii ut in cete1'is codicibus post spioam leguntur. 13 subomiss. 10 septem, serpentem con·. L. 14 adiecit, adiaeet lIf.16 heduli. optinent. 18 ordinem, ordine llf. 19 aequus. aeqlli.20 eonlati. eonlocati M. 21 persei, perseus lIf. superpositis.caput, eapiti M. 22 eonexo. aequo. eanis flteUa. 225, 1 lyra]libra, b cras. 2 delfinus. 4 heret. delfinus. tela, alam C01'1'. M.5 habens. 6 ad adi. M. 7 ordine. 9 est delev. M; 10 aquaria

cauda cendel. ydra adi. M. 11 leone. optinetllr. retro autem tamus

1 Extat et aHa versio huius capitis quae ex iuitio nostl'ae simil­lima ast sed palliatim reeedens prorsus fit aliena. Qllam exhibeta. g. eod. Basileensis fol. 8" sub eadern inscript.ione.

464 ManitiltS

SU11ersc,.. 11:[ 13 iugula et] incolo. 14 iugula] incolo. figiens,fugiens lJI. 17 adpl'opinquat, appropinqnat 111. al1teeanis, anti­eanis JIII. 17 ariaeti. eoetus. 20 Jocoeatnr, lo('atnr 1J!I. 21 ac­eidit, aceedit lJI. octaba, oetaua llI. 226, 4 oetaba suiparte.5 seg uenti. 6 augsti. 7 attingit. 8 eonstitulll. 9 o<:taba, 00­

taua M. 11 lustrare. sagiltarii. 11 adgreditur, aggreditnr M.adheret, adhaeret M. 13 oetaba, oetaua lJ1. . 14 beret, haeret 111.15 Flignolll, signum 111. 15 adgreditur, aggl'editur lJ1. 17 hie­marum, gemmarum lJ1. 19 t,rioentas, !recentae lJ1. sexagil1ti,sexaginta 1If. 22 hna] sequitfll' in codice imago caelicolumnisfulti t'eUqm~m spetfium fol. 13" complectens Cfti inscrilJiiur Invo·lutio spherae.

BI'. p. 111, 15 -182, 23 = foL 13b-26'" (desunt ut ·hfGG"GbB allera recctfsio callitis cui in scrilJitur <iuvolutio sphaerae'Breys. p. 107, 14.-109, 10, atque seholiftm ad Arat. 1-16Breys, p. 109, 11-111, 13).

p. 111, 15 spllel'a. 11) Graeci] antiqui. 18 qui et bo-reus. et]qui habens omiss. 19 11elieem. minol'ls, minorem001'1'. L, 112, 2 Ims silla, pusilla lJi. 3 aonturbat] post Mmargini quid hesiodus de beliee dicat. 8 hesiodus,21r'ius heniodus ut 'videtu?', 10 esset, isset om'?'. M. 113,15 aae­lavit. Arctll1'um] arclum. 1ß arcbadem. amphis] ad hoc {Ier­bum margini a(lsCt'ipsit M quid amphis. adsimilatulll, assimila­tum 111. 20 mox omiss. licaoni. p. 114, 6 anribus singulis,singulas eorr. M. scaprilo, soapulam M. 7 spiuo, spina con',111. 9 sortes. eielns pal'lium duocntorum scxaginta quil1que,11 quidam, 12 dcoem ct ooto semis. 14 deeim cl octo semis.15 orientalis, orientales 111~ 1H clecem et oeto semis. 18 sortes]post itnarlO al'ciuri maio?'is cum insc"ipMone. Arclurus maior.notalldum est qfwd p(wticula c(6pit-is (le arctm'o 'ltl(~iot'e (Breys.p. 114, 8 maim' areturull 18 sortes) nescio guomodo Hyginite:.ctui intel','eZJsit fol. 77; quam eum codicem quem libral'ius de­sCf'ipsit iam continuisse vCl'i simillimum est, lcctionc:s enim insunt(Zisct'epantes a nostris. Sunt autem lIae: 8 maior autem arcturus.9 aequinoctiales partes droulos partium duceutarum sexagintaqninque. 11 V] quinque. distat uiginti tres. 13 X et oetosemis. quadraginta, 14 X ot ooto scmi!!. 16 polo X ctocto semis. Neque correcloris manus (lJ1) neque rasw'ae hic apoparent, Sed hune locum M ut videt!/f' lincis in margine clesig­navit qlÜbus l'esponclet linca ad mw'ginem fol. 77 posita; cf. Ü~f,'a

atl p. 118. 19 pbocnicae. 20 artophilax. an non nullis, a.nOl1nullis M. 115, 15 conlocn.tuB, collocatus 111. 16 Aglaos­thenes] Agasthereuis. 17 nieustra. 18 catur Sftpcl'scr, uolJ1, 19 ad verbum Ilelieem mal'gini aelsC1"ipsit 111 minorem.deol'ete, tet·tium edel. 111. fuisset] 111 (uU, QUm Joue iacuissenescio qua au.ctoritate. 20 oonlocatam, oollocatam 111. 116, 5ul1gulull1. 6 minima] nomina, subterlineavlt 11f. 7 altera, al-teram M. 10 tlUaID scmiR. 12 qucm dednount] qUall ducunt.16 aequiuoctiales. 17 I'elique, 18 perambnlent. st1quitul' 'imago

Zn den Scholien zn Gel'IDlIUioi Aratea 465

m'cturi mi'I01"is rum ins~'iptione Al'cturus minor. 19 arcturus]arctus. 2011traque. 117,16 adlantem. cotidiae. 17 con-RtUUS. 20 inuice. 118, 11 uiee!'immn oetabam. 12 longi-tudinelll. ad 1;(wbt~m in ma"gini adscripsit M falsita(te8 ?).15 aquiloniu8 de quibus. 16 quaa) qua. 17 decel1l post imagoserpenUs cum inf;c"ipt'ione Serpens intel' ambas ltrcturos. 18 0011­

StitUIll. 19 aJove mn·iss. 20 ob adi. M. Imins certaminis.conlocatlls, collocatus M. 119, 19 unaqueque. 20 dextm quo-que COX!l. 21 duas 1 in genu unltm in tibia unam in sinistrogennculo. 22 ropalusI post imago Hercul-is eum inser'iptioneHercules. hoc caputde sef'pen.te (Breys. p. 118, 18-119, 15-22)Hygini textui inserlum est fot. 78, neque Mc lectiones consentiunt.Di.~c1·('pantiae in te,vtu Hygini sunt hae: 118, 18 mallt aurelt.19 a .love amiss. 119, 19 sqq.pro lluam semper 1. unaqueque.2n dextra. 21 coxa 1I in genn I in tibia I in sinistro genuoulo I indextra manu 1. 23 feoerunt] ferunt. 24 prer.iosis. ariathnae. 120,14 cretem. 15 oum a dionisio, a etas. pater liber qui 11 et.iam.baclms. 16 nuberetur, ur eras. 17 steIles. 18 oaput. 19 arcturi)post imago cum inscripUone Corona. 20 constitus. . astrologiis.121, 16 medioina. ueretur, uteretur cor1'. M. 18 appollini. 20tlextera. 23 qui, qUI2 M. 24 serpenti, serpen~e M. viginti tre8 IlJOst imago c,,,m inscriptione Sel·peutarius. U2, 16 feruntur, ureras. 17 iugula] incolo. adminuculo. 18 pene. siliae paenem·as. miratam, alte1'ttm m ems, 123, 14 priorum, priores M.15 magne. 17 XYIIIl) X7 et) YllI, VIII! eorr. M. postimago eum inscriptione Scorpiull. 18 ideo O'miss. eo quodtequod.20 ca1iste, alterum I supet·ser. L. 21 licaone, licaonelll 11[. iouesubtet'lineavit M. frulltra. 22 iterum, iterumque M. post refor~

matua superser. a ioue M. 124, 17 iuppiter. 18 Hcaollem.19 dextera. 21 quattuor. 22 genibus imam. 23 quatuordecelll,sequitur imago CUftl insc1'iptione Bootes. 125, 18 esiodus. 19iustam. dixit. 21 iusta. 22 furtunl1,Ill. 23 eam omiss. 126, 22uestirnentis, nestimentisque M. sunt omiss. nouem) lJOst ltnagocum inse1'iptione Virgo. 127, 21 lacedemonia. 23 inlustris, in­lustres suut C()1'1·. .1lf. inter] in. 24 signis offl'iss. 128,18 unum,unam . COi'1'. L" 1lI eras. i su,perscr. M. 19 capite aplendidmllunam. 22 X] post imago cum insCl'iptionc Gemini. 23 intel'Il.stra locatum. 24 herculum, heroulem 11,[ 129, 12 panias.129, 13-130, 20 desunt hic ut in oetm'is codicibus, legunturfol. 314 post p. 196, 8. 130,21 testo, testa. lIf. 131,18 tertiounarn in ore unam in quarto unam. 19 duas] post imago cuminscriptione Cancer. 132, 18 Ilumitate. 20 decem et VIIII] postimago cum inscriptione Leo. 21 eriohtonium. 22 nsserullt.l33, 20 qua.driga, 134, 16 caput. helioae. genua, a eras. 19heduli. 20 fruotns. 135, 16 sinistra. 17 heduli. summo. ooto]

imago mtm insC1'iptione Agitator. 19 fabulosae. 20 foenicae.

1 Hoc additRlllentum iam Heydenreich enotavit Jahrl>. 117, 256.Rhein. Mus. f. PhUo!. N. F. LVI. 30

466 Manitius

21 crt'tem. 22 louis] iuris. 136, 17 quae subaculae, a VIIstellis (an/ea stellas) abest superscr. M. pberecidae. 18 maumosubtet'Uneavit M. nocate. 19 toniadae. 137, I fi Subllcll1ae.17 genucu10. 20 110st octo imago cum inscriptione Taul'Us. 21coustitus. 22 extenditur, primume in 1'asum latioris littet·ae.23 arcticus] arctus. 138, 12 euripedes. 14 coetum. 16 dextera.17 umero. 19 constitus. 20 aestiuis. solistitii] post imago cmninscripti01~e Cepheus. 22 neraidis. pulchritlldinem. 139, 15np.ptun. 18 nmero. 20 post altentm unam 1tt in GaGb in sinistrofemore duas, in genu lucidam unam. 21 selle. sunt in summaXLIII. sequitur imago cum insc1'iptione CassieplJia. 23 euripedes.140, 17 in templum habiit. 19 umero. 21 quattuor. 23 XX]post imago cum inscriptione Andromeda. 24 preterea. arbitan­tur. 141, 13 col,Ysus. 14 iouis eo usus fuerit. 15 pigasum.quia astra. post uellere fontis. 16 me~eppae filiam. 17 eolo.18 depraehenderetur. quae .eum] et dum. 19 conpraehendi. 20conuersam. diane. 142, 13 pingire. babet autem. 15 quattuor.16 spino. 18 octo) post imago cuminsct'iptione Equus. 19 haudlongo. 21 pherecides administrandum frixe li SU2J6t·scr. L) ethelieon cessum. 22 eas hellim. 143,16 he11ispontus. 17 peo­nem. 18 fixum. esinum. 19 Aeetem] eidem. 144, 18 quidem.20 quattuor. 21 unam] post imago cum 'inscriptione Ades. 23greci. littere. 145, 18 delton. op propriaetatem forme. 19 fa­bulosae. 22 angulis] asingulis, si eras. 23 splendidiorem] postimago curn insc1'iptione Deltoton. 146, 15 utrumque. 16 coherent.20 conexu. 21 quadraginta uua] post iri/ago cwm insc,-ipfione Pisces.147, 14 leuaque. 15 caput. 16 aut, haud COIY• .bf. constitllm.17 iuppiter. J 9 dan'i}. genuit, sed er supet'sct'. l1f. polidecto.20 fale\). 21 gorganas. fuerint] fierent. 22 pulchritudine.148, 15 que. caput. 16 suo pecto pectore. 17 umeris. 19 incubito dextro uuam omiss. 23 genu omiss. 24 caput. ßax. suut].1JOst imago cum inscriptione Perseus. 149, 14 greci. 15 utuirgilias, ut IJttnGtis deI. M. stelle. 16 septina, septima M. fa­bulosae, 17 pretimore. J8 ylectramque, que del. M: 19 quae]que. fugierit, i delet. 21 appellare. 150, 14 ypodamia. 15quae] que. 16 primeque. ostendunt post imago cum insc1'iptioneVergiliae. 17 Liram. Opillio. 18 dicunt] dicit. 151, 13 que.15 similitudine. liram. orfeo. 16 unius, i et'as. calliopl:l. 17ei omiss. 18 modolando. 22 puggeo. 152, 14 Bassaridibus]l)asseribus. 15 sepultus (est omiss.)] post legunttw habet stellasin utroque pectiue singulas, in quacuminibus coruorum siugulas,in bumeris singulis, in fundo I, in dorso uno, fillnt VIIII. sequitut·imago cum inscr~ptione Lyra. 16 Cicnum. constitum. iuppiter.17 cicuo. ramuum attice. I 18 nemesiam. 153, 14 elena. 15stelJas] post leguntur 1 in capite clara una, in llt.roque ala quinas, in

J Quae ut additamenta codicis au p. 158,20 et 15G, 19 iam pu­blici iuris fedt Heydenreich Rhein. Mus. $" 4l:iO.

Zu den Scholien zu Germanici Al'atea 467

corpore I, in cauna' I, flunt XIII. sequitur imago cum inscriptioneCygnus. 17 canimedem. 18 pulchritudinem. 19 ut omiss. steHasJpost leguntut· in capite obscul'as II in umeris singulis claras singÜlasin sinistro cllbiti) [ claram in dext.ro cubito I et in manu 1 inmammis l:;jugula!> in dextro crure I in pedibus singulas clarassumma XII. effusio aque notata est ex stellis XXX ex quibusdue clare cetel'e obscllre sunt. 8equitur imago cum inscriptioneAquarius. 155,19 eo quoll. 21 in ast,ra. 22 prol)ter] preter.23 militabant. 156, 1ö concham] coclam. 17 illic. 18 codam.quo prefati. 19 steUas] post leguntu1' iu singulis cOl'uibus Sill­gulas in naso claram I in capite I sub collo I in pectore I inpede priOl'i I in sllmmitate pedis I in dorso VII in uentI'e V incauda II daras summa XXIIII. sequitllr imago cu,m inscriptioneCapricornus. 158, 22 sagittarium 2;; autumant omiss. 159,20 sagittis usus. 2\ filinm illum. capite) post legtlntUt· II incacumine sagitte JI in dextro cubito in manu I in ueutre 1 clarain dorso 11 in cauda I in genu priOl'i I in summe pede I in po­steriori reuu I fiunt XlIII. sequitur' imago cum inscriptione Sa­gittarius 160, 15 autern ex quo. cicnuR. appolline. 17 ab­scondidum. sedatam. 18 inter OI11iss. 20 ferunt] flngunt. 23pene. 161,21 stellas] post legtmtw' llll ex his media. (est h. l.expunctutl!) clara est sagitta habet stellas Hll in sumnio I inmedia I in alia sumlUitate II. seqnif~w imago cum inscript-ioneAquila. 24 athlantem confugisse. 162, 15 celero. .16 ath­lantis. 18 sit omiss. 19 stellas) post leguntm' in ore T, in cornuII, in uentris pennulis III, in dorso I, in cauda 11, snnt, omnesVIII!. sequitur imago cum inscriptione Delfinus. 20 iugula1 iu­colo. 22 oburtus, obortus COtT, L. 163, 14 fabulosae. 16 ab­inoleuto. 18 tuUeraudam. 20 valenlem] lauantem. 21 fuisse.164,17 antem omiss. 18 thebaida. 19 corius. 20 factum. 22elaras tres] post legunt1tr in singulis llUrneris singulas claras indextro .mbito I obscuram in dextra manu I in balteo IJ I in eche­ridion III claras in genibus singulas claras in pedibus singulasflunt .xVII, sequitul' imago cum insc1'iptione Orion. 167, 12Syrius. 14 syrium, 15 unde et. 16 fabu losae. 17 erope sedu supet'ser. L. 20 adsumptionem. 22 syrium. magna quidem.23 splendida) post leguntur in armis singulis singulas obscuras,in pectore II, in pede priori HI, in uentre H, in sinistro femoreI, in extremo I claram, in cauda IIH, sunt XVI. sequitur imagoeum inscr'iptione Canis. 170, 1'7 namque supersc1'. L. poster­gum syri. 18 coustitus. 20 plus parat. 21 aristotilis philosofus.171, 20 habet quid. 21 singulas] post leguntuI' in corpore H,in extremitate caude I, in posterioribus pedibm:: singulas HuntVII. sequitur imago eum inscrilJUOne Lepu8. 172, 19 conloca­tum. que primum. 21 nauali ingenio. 22 in iuppe quatt'lor]post legwztu1' in latere V in summo mali III quill. non tota caelo8efl a gubernaculo usque ad malum figuratur sub carina V suntXVII. sequitul' imago eum insc1'iptione Navis. 173,17 coetus.18 dicitur fabulosae. 19 misns. neraidis. 20 qua. 21 pu[chri·

468 Manitius

tudinem. 22 stellas] post teguntut· in callda olaras II et a caudausque an flexum eius V suh neutre VI finnt XIII. sequitU1'itnago cum inscriptione Coetns. 174. 15 eoetnl11. 1'l eaeti. 18eoherentes. 21 prefati. uelaquibusdam. heridanus. 175, 13geoß. 15 uterque. lli cui] CUIn. 17 que. canobus, canopuscorr. M. 18 nidetur] post leguntw' habet antem stellas in primaacie tres seeundo UI tertio VI que dieuntur hora uili summaXIII. huie subest stella que kanopus appellatur. sequitllr imagocum inscriptiorle Heridanua. 176, 17 fabuloaae. ] 9 decidente.20 qU12dam. 21 quae omisB. 22 haud. 23 et ci. 24 duodecim]­post legunlur in ordine positas a (p"ius ad) eapite usque ad eau­dam. sequitur imago cunl inscrilJtione Piseis. 177,. 18 iuralllle.iuppiter. \ 9 eiclopibus. iuppiter. 20 depraehenderetUl·. 21superficiae. prune. 22 quattuor] Sequifur imago cuminscriptioneSacrarium. 178,16 eonlocatull sit. antistenis. 17 el he, h e,'as.faretra. 18 exalasse. 01.,] ab, 179,20 stellasJ post leguntut· insingulis humeris Ilingulas et in cubitis hinas in pectore Ha inreliquo corpore X in !ledibu8 duas in ueste 11 iu tyrao quemvortat duas in bestia ql1e in manu tenet X in ipsa manu X incapite V finnt. XLIIT. seqll:itur irnago oenlau"i sine inscriptione.180, 13 sinuori, silmosi C01·'·. M. 16 eo quod, tutelam appol­Unis. 18 ingluuiae. aliquantis 11 per, i ut viaetur eras. 19 he-sibus. 20 depraehendeus. 21 auriret. ydra. 181, 21 ap-polline. 22 stellas] lJOst leguntur serpeus ille habet stellas incapite m claras in prima flexura VI in seourida III in quartaII in quinta usque ad oaudam VIII olaras fiunt XXVI. Coruu8in cauda (prill.B cande, 001'1". L) speotalls oocaSUlll habet in oeulollI1I1 stellam 1 in pinnie II in oauda II in pedibus singulas fiuntVII. Cl'ate}' siue urna pOllita ultra primam flexuram serpentishabet in labio Iltellas II obscUl'as in uentretI'es in fundo IIHunt VII. sequitur imago oum insC1'iptione Ydra. 23 pro-oyon. 182, 18 equinootialem. 20 fabulosc] fulosae, 23 In]post imago cum inscriptione Antecanis.

BI'. p. 227-232 = jol. 26"-28"'.p. 227, 2 oaetera. B grece plant~ latinae. 6 faniant. 9 cae-

terarum. 10 expHcemus] postinscriptio Satul'l1us. 11 greoefaeton, 14 greoi pheonon, lJrimum 0 expunct. J6 est] insCf'iptiomarginalis J ouis, ut postea $U,is locis Martis Venus Mercurius, 17grece py1'ohis, h ems. 19 signiferi, signifel'um llf. ambitum IJmiss.20 greoe phosphoron, ma"g, ad.~cr. M luois sedes p. 183, 25).228, 2 gaudentem. 5 mercurii, rJlarg. aasel'. M Iltilbon mer-curium vocant (of. p. 184,5), altissimal ultima, 7 exortus. 00-casus. 8 inmorantur. 9 cOllparellt. 12 occultatur. 16 per­striximus. J8 opinabantllr, supersc,.. n ex opinabatur M. fetontalissoHs filii filium esse. 19 qui cnm] et qnia. 229, 1 autumallt.huminem] mm'gini aaser. M phoenonem. 2 prestantiurem. 3 cumomiss. phenon. 7 stellam. 11 amor enm] morllum. 12 py­rois sit appellata. 13 credebat. 15 aurore. pnlchritudinem.19 stellam. 21 qnom] qnoniam. primum. 230, 3 credebantur]

Zu den Scholien zu Gerrnanici Aratlla 469

scquuntur planetm'um imagines, 7 in eo falsa. 9 qua] que.10 uterque. pene. 11 hyernali. 12 contingunt] seqmlntm' tt'esci1'culi idem cC1I!1'um hahentes cum inseriptione Lactens cireuills.15 Bagitario. 20 llyernalem. 231, 1 ad adi. M. hyemalem.3 hyemis. 4 re, se COl·r., M. 5 queque. 6 cogitatur, it ems.11 diseurret sed re supersel'. M. 18 yadas. ' 20 eum omiss.232, 2 ut, ai em'". Ml. et l1uodenis. ,3 pererrat. 5 quattuor.sed in medio fertur. 6 illequalis. 7 quattuor. 8 80lJ sequi-tur imago eum 'insc1·i!Jtione Zodiacus circulus. .

Br. p. 197, 1-202, 8 = fol. 28b -29b•

p. 197, 1 uitinior est. 2 breuiore. 3 id quod] iter quod.tricentis. 4 peragit] sequuntur singula uero signa sol tricenisdiebu8, sed verba a librM'io puncHs deleia sunt posiquum lttpSU1n1tnius versus intellemit. 6 primum horis] oris. 7 hore. spaeii.8 pereurrit. traedecim, a eras. 9 expleat] post biBBem autemdicimus cum quidam numerus in tres ~quas partes diniditur utduodecimus in tres quaternarios, cuius dn~ partes id eat octobiBBern tertia uero id est quattuor trien appellatur. 198, 2lunam] sequuntur non suum lumeu habere Bed solis radiis in lu­milll\ri unde et defectum patitur quem greei eclipsin uocant siinter ipsam eie. 7 hac enim 199, 14 edicamus omiss. 199,15 lunam autem] hane. appollinem. 16 fuisse clixerunt. 17falBo arbitrabantur. 18 presidem. 19 quidam omiss. dicunt]finguutur. 20 tenas. 21 inluminat bis. 200, 1 post apparetsequunlur siuequod hyeme et aCBtate lucet sol nero quadrigampropter quattuor tempora hyemem ue1'llum aestatem et autulgnum.diana eie. 5 fungatur] figurantul' sed n elr.purtmit M. 7 hora,h eras. 9 id est - infernalis omiss. 10 Bublustri. 12 oum- coniunx omiss. 13 Lunam 201, 13 prosunt suecessibusaln'iss. 201, 17 in pleua, in m'as. sit in eo corniculo serenitaB.202, 4 correctius. 6 nothun. H hortu. is] his. äuctor] se-quitur imago cum inseriptione Luna.

Rr. p. 193, 5--196, 8 = fol. ßO"-30b •

p. ,193-, 7 et quinque. 9 denis. dimedia. 11 complet.12 horae sex. integre. 13 integre. 14 quattuor. 15 quiomiss. 16 effieiat. 18 duct~. 194, 1. querondllm. 3 solinterea. 6 sepius. 7 eclipsin. qnotiell.10 in 00] ideo.13 eina omis8. 14 nidebitnr. 15 e amiss. 16 partim adaustrnm omiss. ] 7 inquid, d pariim eras. in ocoaau suo omiss.subeat, ru beat corr. 111. sineeris, sincerus M. 195, 2 occidat.4 appollinem. 5 appollon. grece. 7 decoquendo perdat. dini­nationes. 8 uoluerunt seu quod in processu suo sol, quod inIH'oceBSU suo punetis deleta. 9 multimodos. ' 10 dicitur. 12hune - 14 minultur omiss. 16 uariaetatibus. id est - 17biemis omiss. 196, 1 eritreus acteon lampus ot filogeus.2 erytreus greee. amatutinae horae lumine. . 3 exsurgat. ae-

1 Qua correctura codicis enorom pererrat tollere voluit correotor.

470 ManitiuB

teon sed e cil:lJumdf JJf. 4 momentis] ourau. 4 lampros6 or-utratum omiss. 11 filogeus grece. 7 l10rae nOnlH'. 8 PQstoocumbat sequitm' ima.qo c1Im illsct"iptione ~oL

BI'. p. 129, 13-130, 20 = fol. 31".p. 129, 14 non multum omi.ss. 17 i1Je preminent. 1R

dionisi. 19 satyri. 130, 13 uel1yculos. 15 murmore. gi-gantes] gantes. rugiti. 16 fuge.__ 18 taHs quippe eBtelit. 20victoriam] sequit~lt' EXPLIClT UB ASTROLOCORUM.

Es erührigt noch einigl:'l', um den Werth der Handschriftgegenüber den anderen zu charakteriairen. In Bezug auf dieOrthographie enthält D mehr Barbarismen als die ührigen Hss.,zR findet sich stets praehendo unfl fabulosae (Adverb), wir lesenvariaetasl. furtuna pingire, Das sind deutliohe Zeichen der Mero­willgerzeit und ioh glaub!', dass diel'e Eigentllümliohlreiten mehrein6m Abl'ohreiber friiherer Zeit zuzuschreihen' sind als dem Ver­fasser, da sie sich sonst 8uoh in den anderen Handschriften vor­finden würden; hiervon hat sloh aber nur fmtnna (Breys. p. 125,12) auch nocll im Sangallensis 902 gefunden. Besonders starkmehren sicll diese orthogrllphischen Abweichungen in dem A0­schnitt Involutio spbaerae, wo das Wort octavus öfters vorkommt,daR stets octalms geschrieben ist (po 225, 21. 226, 4. 9. 13),doch VOll M in octavus (ausgenommen p. 226, 4) geändert wurde.Dort findet sioh p. 226, 15 signom, 19 tricentas, sexaginti, dodlalle drei Stellen werden von M verbessert. Diese Eigenthüm.licbkeitel1 (mit Ausnahme von signom) beE'itzt übrigens auch derBruxellensis. - Wichtig ist dann die Handschrift duroh ihreabweiohenden Lesarten, Zusätze, Ausfüllllngen von Lüoken udgl.Bezliglich der Textüberlieferung steht D l,einer der drei anderenHandschriften besonders nahe, ohne sieh aber auch weit von ihnenzu entfernen. Die Correeturen von Ga und Ob treten in D eben­falls auf und· D besitzt lIidlt weniger Lesarten, die siob sonstDur in 0 finden. Aber D weicht auch zuweilen el'heblich vonden übrigen ab, und zwar sind viele von diesen Fällen der Cor­rectur von M zu verdanken. So hat D p. 120, 15 a Dionysio ..nuberetur, :&-1 corl'igirt Oiollysio .. nuberet j oder 126, 22 uesti­mentis (= Ga), M oorrigirt uestimelltisque; 127, 23 inlustriil, Mcorrigirt iulustres Runt. Ebenfalls einzig überliefert M p. 112, 10lsset (corrigil't aus esset), 22 iterumque statt iterum. Dochauch sonllt bietet der Text abweichende Lesarten und zwar einigevon besonderem Wert.he" da sie das Richtige i.iberlillfel'n, So ist119, 23 f'el'unt statt fecerunt entschieden in Betracht zu ziehen.122, 19 hat M die richtige Lesart hergestellt mirata/I für mira­tam. 128,19 überliefert D il1 capite splendidam UlJam jedenfallsriehtig, sohol. Basil. haben ibo 128, 4 in capite claram. 131, 18heisst es tert.io unam, in ore Una,lIl, in quarte unam, wo das inore unam nach Bcbel. Basil. p. 131, 2 wohl ebenfalls zu halten,aber den Worten in quarto Ullam nachzustellen ist. Auch in Dfindet sich 1::19, 20 der Zusatz in sinistro femore duas, in genulucidam llnam, der nach schol. Basil. 139, 7 f kaum so leicbt. ab-

Zn den Scholien zu Gel'manioi Al'atea 471

De ordine etc. XXVIII in si­nillt1'o cnbito 1 olaram et in manu1. (Schal. Basil. p. 86, 19 in si- ­nisko cllbito unam claram, indextro oubito I, ct in manu 1.)

XXX in oapite II, sub colloI, in pectore If (so auch in denSchal. Basil. p. 89, 13 f ohneAbweichung in den Handllchr.).

XXXI Hunt XIII (schal. Basil.p. 91, 5 fiunt XIII).

XXXVI in armis singulis sin­gulaR 01a1'a8 (Schal. Basil. p. 95,12 in armi8 8ingulis singu~daobscuras)., XXXVII in p08terio1'ibu8 8in­gulas (SclI. B. p. 97, 10 in po-

p. 159, 22 nunt XlIII.

p. 167, 23 in armis Ilingulissingulas obscuras.

p. 156, 19 in capite 1, subcollo I, in llectore I.

zuweisen sein dürfte. Ebenfalls könnte 180, 16 eo quod dRs <eo'in allerdings etwlls pleonastischer Weise seine Berechtigung IH~ben.

Und 119, :a wiril der Zusatz von D in genu unam, in tibiaunam duroh schol. HasiL 119, 7 f gleichfalls gedeckt.

Eine andere Bewandtniss aber hat es mit der Ausfüllungder in den Soholien vOI'handenen Lücken durch D, .Jene Lüokenbeziehen sich auf die A ufzäblung der Sterne in den einzelnenBildern, sie beginnen beim Schwan (BI', 153, 15) und gehen biszur Hydra (179, 20), Die Handscbriften ausser D gehen hÜn'meist nur habet stellas, ohne die Sterne wirklich aufzuzälIlen.Mit Ausnahme einer einzigen Stelle (160, 19) werden dieseLücken in D sämmtlich ausgefüllt. Drei solche Stellen gab schonHeydenreich (Rhein, Mus. 33, 480), der den Haul)twertb desDresdensis in dicse Ergänzungen setzte. Aber darin besteht erthatsäcblich nicht, Jene Ergänzungen zeigen nämlich sämmtlichden engsten Ansohluss an den Wortlaut der Scbol. Baaileensia anden betreffenden Stellen. Man ll.ann siell aber sofort überzeugen,dass diesel' Anschluss hei den Übrigen Aufz1\blungen deI' Sternein den Bildern nicht eben gl'OIlS ist. Die Lösung giebt die Hand­schrift D selbst. Danach sind jene El'gänzungen keineswegs alsder -genuine Text- anzusehen, sondern D, oder vielmehr dessenVorlage llat jene IAickelJ aus dem am Schlusse der Handschriftstehenden Werke 'De ordine ac positione atellarum in signis'ergänzt, dessen betreffende Angaben einfach abgesohrieben sind.Zugleioh aber scheint aucb die unmittelbare Quelle dieses Werll.es,nämlich die Scbolia Basileensia selbst zn Ratbe gezogen. wordenzu sein. D bietet nämlich in den Ergänzungen der LücKen zu­weilen ein kleines Mehl' gegenüber dem Werl,e De ordine ete.,und dies Mehr nudet sich stets im Wortlaute der Scholie.Ballileensia. Man vergleiche hierzu die folgenden Stellen, die dafiirin Betracht kommen (auch die sonstigen Ahweinhungen habeich angeführt):

Erflän~unllzu schol. Sangerm.B1·eY$. p. 153, 20 in Rinistrocllbito I in dext1'o cu­bito I et in mann I.

p. 171, 20 in posteriorihuBpedibus singulas.

p. 175, 18 in prima acie tres,secundo 1lI, tertio VI.

p. 179, 20 in eubiti8 binas,in pectore UII,

472 Man i t i u s Zu den Scholien zu Germanici Aratea

soorioribuR pedibuB singulis sin­gulas).

XL primo fiexu IrI, secundoUI, teroio VII (Schal. B. p. 98,12 primo flexu tres, secundotre8, in tertio usque ad novi88i­mum VII.

XLIII in oubitiR binsl! in oa­pite VII (Scll. B. p. WO, 7 incubitis hiuas, ill pectore IHI).

Von diesen Stellen abgesehen findet völlige Uebereinstim­mung statt. Und daher verringert sich .ler auf den ersten Blickan!lcheinend hohe VI! el'th der Dresdener Handschrift für llicstlScholien in etwas. Uebrigtlns bemerke ich, dass die Aufzählungder Sterne p. 160, 10 (iaculum sagitlarii) auch i1l Tl unterlassenwordfm ist. Das hat seinen Grund darin, dass die betreffendeAufzlihlung in dem Werke De ordine ete. fehlt, der Ergänzor derScholien sich also von seiller gewohnten Quelle verlassen fand.

Dresden, 1\'1. 1\'1 aniti uso

Beriehtigullg.

Im LV. Bande dieser Zischr. S. 480 schl'eibt R. U.(sener?) in einerNotiz iiber Thukyoides VII 75, 4 (OUK av€U oAiywII hteEHli1~HiJv Kaioll-tWTilc; KT€.):

'Hoc 1000 eum vox oldTwV aperte eum scnt.entia pugnet.; quoLmodis saeculum coniecturale sententiam rl'stituel'e sihi visum ~it,

t.aedet Rudii comOlentario critico surripere. pral'sto enim estvis illie frust'r(t quaesivcl'is, emendatio certissima J. M. Stahli lIiprimus perspexit una syllaba geminain genuinam scriptoris dictlO­I16m emerg-ere: OUK ävw OAOAUyWV [hneEtaO"l-tWV] Kai oII1WTi1<;:

Dei' wahre Sachverhalt ist, dass Stahl sowohl in seiner Textausgahe(lH73) als in der Neubearbeitung der Ausgabe Poppos (1882) das WorLO}..(TWV tilgt, heide !l'lale mit der OMTWV ex gloss. OAOAU'ywv ol'tum esse puto bzw. putamus). Iu kritischen Apparatesteht: wv) St(abl) conL

in Vorwurf der Nachlässigkeit trifft demnach mich nicht.}{openbgen. . Kar I H u d c.


Recommended