iuia; ksÍCIK
1Y%S ,xld wdr®:ßlh" f.da,Sh fj<|fmd< ;=< is≥jk fjkiaùï fya;=fjka we;sjQ kj wNsfhda.j,g uqyqK ≥ka
w;r" th jifr® m<uq ldr®;=j olajd wdr®:ßlfhys ±lsh yels jQ wLKav ia:dhSlrK udj; flfrys ndOd we;s
lf<ah' 2017 jifr®° jdr®;d l< ishhg 3'3 l idfmalaI wvq jr®Okfhka wk;=rej 2018 jifr® m<uq Nd.h
;=<° wdr®:ßlh ishhg 3'6 l uOHia: fõ.hlska jr®Okh úh' fuu ld,h ;=< mej;s ys;lr ld,.=◊l ;;a;aj
fya;=fjka 2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<° lDIsldr®ñl lghq;= wLKavj h:d ;;a;ajhg m;a úh' m%Odk jYfhka b†ls¯ï
iy m;,a yd le”ï Wm wxYj, ±lsh yels jQ ukao.dó l%shdld˙;ajh fya;=fjka ldr®ñl lghq;=j, jr®Okh wvq úh'
uQ,sl jYfhka uQ,H fiajd" f;d. yd is,a,r fj<πu iy wfkl=;a fm!oa.,sl fiajd lghq;=j, jr®Okh fya;=fjka
iuia;hla f,i fiajd wxYfha l%shdldrldïj, jr®Okhla ±lsh yels úh' fï w;r" 2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<°
fiajd úhqla;s wkqmd;slfha by< hEula ±lsh yels úh' m%Odk jYfhka" wdydr ñ, .Kka úp,kh ùu iy foaYSh
fj<|fmd< ;=< Lksc f;,a ñ, .Kka yd wfkl=;a md,s; ñ, .Kka by< kexùfï m%;sM,hla f,i md˙fNda.sl
ñ, WoaOukfhys ;djld,sl by< hEula we;eï udij,° ±lsh yels jqjo" 2018 jifr® fï olajd ld,h ;=< md˙fNda.sl
ñ, WoaOukh wvq uÜgul mj;S' fï w;r" miq.sh ld,h ;=<° wkq.ukh l< ±ä uqo,a m%;sm;a;shg m%;spdr olajñka" uqo,a yd
Kh m%idrKh l%ufhka ukao.dó úh' Y%S ,xld uy nexl=j uqo,a m%;sm;a;sh yd fufyhqï iïnkaOfhka úplaIKYS,S m%fõYhla
wkq.ukh lrñka" 2018 wfm%a,a udifha° m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl fld˙fvdafjys by< iSudj my; ±uQ w;r" fjkiajk
fj<|fmd< ;;a;ajhkag .e<fmk m˙†" iq≥iq újg fj<|fmd< lghq;= yryd wka;r® nexl= talaIK uqo,a fj<|fmd<
wkqmd;h fmd,S wkqmd;sl fld˙fvdaj ;=< wjYH m˙† ilia ùug bv i,ik ,°' úfoaY wxYh ie,lSfï° ixpdrl bmehSïo
we;=<;a fiajd wmkhk wd∞hu by< hEu iy úfoaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK u.ska úfoaY cx.u .sKqfï ysÛh
hï ≥rlg mshjd .; yels jqjo fj<| NdKav wmkhk wd∞hu by< hEug jvd jeä fõ.hlska wdkhk úhou jeäùu
fya;=fjka fj<| ysÛh ;j≥rg;a mqΩ,a úh' bkaOk" fudagr® r: iy r;%ka wdkhk úhou by< hEu fya;=fjka fj<|
yd cx.u .sKqfï ys`.h mqΩ,a ùu uOHfha" f.da,Sh uQ,H ;;a;ajhka ±ä ùu yuqfõ ke.S tk fj<|fmd< wdr®:ßl fj;ska
wdfhdack bj;g .,d hEu yd tlai;a ckmo fvd,rh Yla;su;a ùu fya;=fjka f.jqï fYaIh o mSvkhg ,la úh' fuu
jr®Okhka Y%S ,xld remshf,a ±ä wjm%udKhlg fya;= jQ w;r" b,aÆï iy iemhqï ;;a;ajhka u.ska úksuh wkqmd;slh
;SrKh ùug bv y˙k w;r;=ru úksuh wkqmd;slfha wêl úp,;djhla mej;s wjia:dj,° uy nexl=j fj<|fmd<g ue†y;a
úh' fï w;r;=r" jr®;k .sKqfï fYaIh iq`M wvqùula fmkakqï ls¯u;a" iuia; whjeh fYaIh iy m%d:ñl fYaIh jr®Okh
ùu;a iuÛ jifr® uq,a udi wg ;=<° rdcH uQ,H wxYfha ñY% ls%hdld˙;ajhla olakg ,enq◊' flfia jqj;a" rdcH úhoïj,
hï wvqùula olakg ,enqK o" wd∞hï tla/ia ls¯u wfmalaIs; m%udKhg jvd wvqùu fya;=fjka 2018 jifr®° mj;ajd
.ekSug b,lal l< whjeh ysÛh mj;ajd .ekSu wNsfhda.d;aul jkq we;' 2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<° uQ,H wxYh lemS
fmfkk idr®j úplaIK isoaëka fkdue;sj wLKavj jr®Ok m%jK;djla mj;ajd .;a w;r" wr®nqohkag m;a ù we;s uqo,a
iud.ï lsysmhl °r®> ld,hla mqrd mej;s .egÆ ksrdlrKh ls¯ug mshjr .ekq◊' fjkia jQ f.da,Sh wdr®:ßl ;;a;ajhka
yuqfõ úfoaY ixÑ; iïnkaOfhka jQ b,lalh <`.d lr .; fkdyels jqjo" rdcH uQ,H wxYfha m%d:ñl fYaIh iy WoaOukh
wdY%s;j 2018 jir cqks ui i|yd jQ m%udKd;aul ldr®hidOk ksr®Kdhl idr®:l f,i w;am;a lr .ekSu;a iuÛ" cd;Hka;r
uQ,H wruqof,a ^cd'uQ' wruqo,& úia;Sr®K Kh myiqlu hgf;a jQ jevigyk wLKavj l%shd;aul úh' Lksc f;,a ñ, ;SrKh
ls¯u i|yd iajhxl%Sh ñ, hdka;%Khla y∫kajd °u o we;=`Mj fuu jevigyk hgf;a jQ ie,lsh hq;= jHqyd;aul ñkqï o~q
lsysmhla o fuu ld,h ;=< l%shdjg kxjk ,°' b†˙fha°" foaYSh ksIamd†;h" fj<| iy fiajd wmkhk fukau foaYSh iy
úfoaYSh wdfhdack i|yd myiqlï ie,iSug .kq ,nk l%shdudr®.j,g m%;spdr olajñka wdr®:ßlh fõ.j;a jr®Okhla l%ñlj
w;alr .kq we;ehs wfmalaId flfrhs' iuia;hla jYfhka .;a úg" kuHYS,S WoaOuk b,lallrK rduqj hgf;a wfmalaId
flfrk m˙† wvq iy ia:djr WoaOukhla mj;ajd .ekSu" ;r.ld¯ úksuh wkqmd;slhla mj;ajd .ekSu iy rch úiska rdcH
uQ,H tald.%;d m%h;ak wLKavj mj;ajdf.k hEu ;=<ska idr®j wdr®:ßl ia:dhS;djla idlaId;a lr .ekSug yels jkq we;ehs o
wfmalaId flfrhs'
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
2
WoaOuk b,lalh( 4-6]
fld'md'ñ'o'u;=msg WoaOukh
fld'md'ñ'o'uQ,sl WoaOukh
cd'md'ñ'o' uQ,sl WoaOukh
cd'md'ñ'o' u;=msg WoaOukh
4.3%
3.8%
3.1%
0.9%
W
oa
O
u
k
h
2018 iema' wjidkfha§
^jd¾Isl ,laIHuh moku u;&
uqo,a m%;sm;a;sh ±ä lsÍu 2015 jir w.§ werô‚
2015 foie' 30 2016 fmn' 19 2016 cq,s 28 2017 ud¾;= 24 2018 wfm%a,a 04
jHjia:dms; ixÑ;
wkqmd;h 7'50]
ks';e'm'w' 6'50]
ks'K'm'w' 8'00]
ks';e'm'w' 7'00]
ks'K'm'w' 8'50]
ks';e'm'w' 7'25]
ks'K'm'w' 8'75]
ks';e'm'w' 8'50]
bkaÈhdkq
remsh,
mdlsia:dk
remsh,
Y%S ,xld
remsh,
bkaÿkSishdkq
remshd
ms,smSk
fmafida
uef,aishdkq
ßka.sÜ
-11.7%
-10.2%
-9.7%
-9.2%
-7.7%
-1.9%
t'c' fvd,rhg idfmalaIj uqo,a wjm%udKh ùu^2018 iema;eïn¾ w. olajd&
wmkhk
t'c'fvd'
ì,shk
7'8
t'c'fvd'
ì,shk
15'1
t'c'fvd'
ì,shk
3'2
t'c'fvd'
ì,shk
4'8
t'c'fvd'
ì,shk
1'4
t'c'fvd'
ì,shk
2'1
2-018 ck'¡wf.da'
2-018ck'¡wf.da'
2-018ck'¡iema'
2-018ck'¡wf.da'
2-018ck'¡cqks
2-018ck'¡cqks
wdkhk
ixpdrl
bmehSï
fiajd kshqla;slhkaf.a
fm%aIK
úfoaYSh Rcq
wdfhdack
rch fj;
jQ ,eîï
fiajd
jd¾Isl ,laIHuh
moku u;
2018 m<uq Nd.h
4.8%
lDIsl¾udka;h"
jk j.dj yd ëjr
wd¾Ól
j¾Okh
4.9%
3.6%
l¾udka;
1.6%
wdodhu iy m%odko'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i 8'6]
^ck'------------wf.da'&
úhou iy Y=oaO Kh §ï
o'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i 12'1]
^ck'--wf.da'&
cx.u .sKqfï ysÕho'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i
1'0]^ck'--wf.da'&
iuia; fYaIho'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i 3'5]
^ck'-wf.da'&
m%d:ñl w;sßla;ho'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i 0'4]
^ck'--wf.da'&
wdr®:ßlfha m%Odk wxY ;=fkysu Okd;aul jr®Okhla is≥
jqjo" Y%S ,xldfõ jr®Okh wfmalaIs; uÜgug jvd wvq
w.hl mej;=◊'''
'''ys;lr WoaOuk wfmalaIdjka o we;=Ω fuu ;;a;ajhka"
2015 jifr® w. isg ±ä uqo,a m%;sm;a;shla wkq.ukh
ls¯fuka miq" 2018 wfm%a,a 04 †k ks;H Kh myiqlï
wkqmd;slh my; ±óug uy nexl=j fm<Uùh'
'''rdcH uQ,H tald.%;dj iu."
rdcH uQ,H wxYfha ±kgu;a
±lsh yels ch.%yK f.dvke.Su
i|yd ;j;a fndfyda foa l<
hq;=j we;'
ksIamdok wdr®:ßlh kxjd,Su iy NdKav yd fiajd
wmkhk by< kexùu i|yd jHqyd;aul m%;sixialrK
is≥ls¯fï wjYH;dj fuu.ska h<s wjOdrKh l<o" fuu
;;a;ajh úi£u i|yd rch yd uy nexl=j flá ld,Sk
mshjr /ila f.k we;'''
f.da,Sh uQ,H fj<|fmd< úp,kh by< hEu" fndrf;,a
ñ, .Kka jeä ùu iy wdkhk úhou by< hEu
fya;=fjka remsh, wjm%udKh jQ w;r" th cx.u .sKqfï
ys`.hla iys; wfkl=;a ke.S tk fj<|fmd< wdr®:ßlhka
u; we;s l< mSvkhg iudk úh'
wdydr ñ, .Kka úp,kh yd md,s; ñ, .Kka
ixfYdaOk yuqfõ by< my< hEï is≥ jqjo" WoaOukh
my< uÜgul mej;=◊'''
úfoaYSh wxYh ie,lSfï°" ixpdrl
bmehSï" fiajd kshqla;slhkaf.a fm%aIK"
Rcq úfoaYSh wdfhdack yd rch fj;
Kh ,eîï" f.jqï fYaIh u; mSvkh
hï;dla ≥rlg wju l<o" wmkhk
wd∞hu blaujd wdkhk úhou by<
.sfhah'
1'1 rEm igyk
2018 jif¾ YS% ,xld wd¾Ólh ixCIsma;hla f,i'''
iuia; ks¯laIK
11
3
wdYsxl j¾Okhka
uQ¾; wxYh iy WoaOukh
y ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomdr®;fïka;=fõ
;djld,sl weia;fïka;=j,g wkqj 2018 jifr®
m<uq Nd.fha° Y%S ,xld wdr®:ßlh 2017 jifr®
wkqrEm ld,fha° jdr®;d l< ishhg 3'2 l
jr®Okhg idfmalaIj ishhg 3'6 l uOHia:
jr®Okhla jdr®;d lf<ah' 2017 jifr® m<uq
Nd.fha° jr®Okhg ndOd we;s l< whym;a
ld,.=◊l ;;a;ajh h:d ;;a;ajhg m;aùula
ms<sìUq lrñka fuu jifr® m<uq Nd.h ;=<°
lDIslr®udka;h" jk j.dj yd ëjr lr®udka;h
wdY%s; lghq;= fmr jdr®;d l< miqnEug idfmalaIj
ishhg 4'9 l jr®Okhla jdr®;d lf<ah' ta wkqj"
ù" t<jΩ yd OdkH j.d lghq;= fuu m%idrKh
i|yd ∞hl úh' ksIamdok lr®udka; wxYfhys
jdr®;d jQ uOHia: jr®Okh uOHfha" úfYaIfhkau
b†ls¯ï iy m;,a yd le”ï lghq;= my<
hEu;a iuÛ" lr®udka; lghq;=j, ishhg 1'6 l
ukao.dó jr®Okhla jdr®;d úh' fï w;r" uQ,H
fiajdj, ie,lsh hq;= jr®Okh;a f;d. yd is,a,r
fj<πu iy fjk;a fm!oa.,sl fiajd lghq;=j,
mqΩ,a ùu;a iuÛ fiajd wdY%s; l%shdldrlï ishhg
4'8 lska jr®Okh úh' flfia jqjo" fuu ld,h
;=<° rdcH m˙md,k iy cd;sl wdrlaIdj ms<sn|
lghq;=j, my< hEula jdr®;d úh'
y 2017 jifr® m<uq Nd.fha° ishhg 4'3 la jQ fiajd
úhqla;s wkqmd;slh" 2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<°
ishhg 4'5 la olajd by< .sfhah' 2017 jifr®
m<uq Nd.fha° ms<sfj<ska ishhg 2'9 la yd ishhg
6'8 la jQ mqreI yd ia;%S fiajd úhqla;s wkqmd;sl"
2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<° ms<sfj<ska ishhg
3'0 la yd ishhg 7'4 la olajd jr®Okh úh' ;jo"
i,ld n,k ,o ld,m˙Éf√oh ;=<° wjqre≥
15-24 w;r jhia iSudfõ ;reK mrmqr w;r fiajd
úhqla;s wkqmd;slh ishhg 22'1 la jQ w;r" w'fmd'i'
Wiia fm< fyda bka by< wOHdmkhla iys;
ldka;djka w;r fiajd úhqla;sh o ishhg 13'4 l
idfmalaI jYfhka by< w.hl mej;s◊' wdr®:ßlfha
Y%u b,aÆu imqrd,Sfï ° úi∫ï fiúh hq;=j we;s
Y%u fj<|fmdf<a mj;sk jHqyd;aul .egÆ ms<sn|j
fuu.ska wjOdrKh flfrhs' fï w;r" 2017
jifr® m<uq Nd.fha° ishhg 54'3 la jQ Y%u n,ld
iyNd.s;aj wkqmd;slh o 2018 jifr® m<uq Nd.h
;=<° ishhg 51'5 la olajd my< .sfhah' ;jo"
2017 jifr® m<uq Nd.fha° ms<sfj<ska ishhg
74'8 la yd ishhg 36'7 la jQ mqreI yd ia;%S Y%u
n,ld iyNd.s;aj wkqmd;sl 2018 jifr® m<uq
Nd.h ;=<° ms<sfj<ska ishhg 73'0 la yd ishhg
33'0 la olajd my< .sfhah' rfÜ fiajd kshqla;
ck.ykh o 2017 jifr® m<uq Nd.fha° jdr®;d jQ
ñ,shk 8'18 isg 2018 jifr® m<uq Nd.h ;=<°
ñ,shk 7'97 la olajd my< .sfhah'
y foaYSh bkaOk ñ, .Kka yd wfkl=;a m˙md,s;
ñ, .Kka by< kexùu fya;=fjka ñ, uÜgïys jQ
wia:dhS by< hEï uOHfha jqjo" 2018 jifr®
m<uq udi kjh ;=<° md˙fNda.sl ñ, WoaOukh
wvq uÜgul mej;=◊' cd;sl md˙fNda.sl ñ,
or®Ylh ^cd'md'ñ'o'" 2013}100& iy fld<U
md˙fNda.sl ñ, or®Ylh ^fld'md'ñ'o'" 2013}100&
mokï lrf.k ukskq ,nk u;=msg WoaOukh 2018
jifr® wfm%a,a udih jk úg my< jegqKq w;r" thg
m%Odk jYfhkau fya;= jQfha wys;lr ld,.=◊l
;;a;ajhkaf.ka we;sjQ ndOd myj hEu;a iuÛ
iemhqï wxYfha jQ jr®Okhka fya;=fjka wdydr
ñ, .Kka my< hEuhs' flfia fj;;a" foaYSh
fj<|fmd< ;=< bkaOk ñ, .Kka by< kexùu
iy wiajkq ,efnk ld,h wjika ùu fya;=fjka
foaYSh wdydr iemhqu u; we;s jQ mSvkh fya;=fjka
jifr® we;eï udij,° u;=msg WoaOukh by<
.sfhah' flfia jqjo" m%Odk jYfhkau foaYSh wdydr
iemhqu by< hEu fya;=fjka cd'md'ñ'o' u.ska
jdr®Isl ,laIHuh moku u; ukskq ,nk u;=msg
WoaOukh 2018 jifr® iema;eïnr® udifha° ishhg
0'9 la olajd my< .sh w;r" fld'md'ñ'o' u.ska
ishhg
-2
12
10
8
6
4
2
0
1'2 rEm igyk
ld¾;=uh uQ¾; o'foa'ks' j¾Okh ^jd¾Isl ,laIHuh&
lDIsldr®ñl
2015
ldr
®;= 1
2016
ldr
®;== 1
2017
ldr
®;= 1
2018
ldr
®;= 1
NdKav yd fiajd u;
n≥-iykdOdr lr®udka; fiajd o'foa'ks'
2015
ldr
®;= 2
2016
ldr
®;= 2
2017
ldr
®;= 2
2018
ldr
®;= 2
2015
ldr
®;= 3
2016
ldr
®;= 3
2017
ldr
®;= 3
2015
ldr
®;= 4
2016
ldr
®;= 4
2017
ldr
®;= 4
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
4
ukskq ,nk u;=msg WoaOukh 2018 jifr®
iema;eïnr® udifha° ishhg 4'3 la olajd my<
.sfhah' fï w;r" uekúka md,kh lr.;a há±˙
b,aÆï mSvkh yd WoaOuk wfmalaId ms<sìUq lrñka
jifr® fï olajd ld,h ;=< uQ,sl WoaOukh ishhg
4 g jvd my< uÜgul mej;=◊' ta wkqj" cd'md'ñ'o'
u.ska jdr®Isl ,laIHuh moku u; ukskq ,nk
uQ,sl WoaOukh" 2018 jifr® iema;eïnr® udifha°
ishhg 3'1 la f,i mej;s w;r" fld'md'ñ'o' u.ska
jdr®Isl ,laIHuh moku u; ukskq ,nk uQ,sl
WoaOukh 2018 jifr® iema;eïnr® udifha° ishhg
3'8 la f,i mej;=◊'
úfoaYSh wxYh
y uOHia: uÜgul mej;s úfoaY úksuh ,eîï
yuqfõ wdkhk úhoï yd m%d.aOk f.ùï by< hEu
fya;=fjka 2018 jifr® fojk iy f;jk ldr®;=j,°
Y%S ,xldfõ úfoaYSh wxYfha l%shdld˙;ajh ukao.dó
úh' wmkhk wd∞hfï is≥ jQ jr®Okh wNsnjd
hñka wdkhk úhoï wfmalaIs; uÜgug jvd by<
hEu fya;=fjka 2018 jifr® m<uq udi wg ;=<°
fj<| .sKqfï ys`.h ie,lsh hq;= f,i mq`M,a úh'
óg wu;rj" úfoaYSh Rcq wdfhdack yd iïnkaO
m%;swdfhda‚; bmehqï iy ,dNdxY f.ùï by<
hEu fukau rch úiska ,nd .;a úfoaY Kh i|yd
fmd,S f.ùu by< hEu fya;=fjka m%d:ñl wd∞hï
.sKqfï ys`.h o mqΩ,a úh' flfia jqjo" m%Odk
jYfhka ixpdrl bemhSï kej; h:d ;;a;ajhg
m;aùu fya;=fjka fiajd wmkhk u.ska jQ
,eîï by< hEu iy oaú;Shsl wd∞hï .sKqfï
w;s˙la;h fya;=fjkaa cx.u .sKqfï ys`.h mq`M,aùu
hï;dla ≥rlg wvq úh' tfia jqj;a" 2018 jifr®
m<uq Nd.fha ° cx.u .sKqfï ys`.h" 2017 jifr®
m<uq Nd.fha ° jQ t'c' fvd,r® ñ,shk 1"037 g
idfmalaIj t'c' fvd,r® ñ,shk 1"813 olajd mq`M,a
úh'
y wmkhk wdodhfï is≥ jQ by< hEu wNsnjñka
wdkhk úhou by< hEu fya;=fjka 2018 jifr®
m<uq udi wg ;=<° fj<| .sKqfï ys`.h ie,lsh hq;=
f,i mq`M,a úh' jifr® m<uq udi wg ;=<° wmkhk
wd∞hu fmr jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ohg
idfmalaIj t'c' fvd,r® ñ,shk 7"842 olajd
ishhg 5'8 lska by< .sh w;r" wdkhk úhou
t'c' fvd,r® ñ,shk 15"083 olajd ishhg 10'9 lska
lemS fmfkk f,i jr®Okh úh' hqfrdamd ix.uh
u.ska ,nd fok úfYaI m%;s,dN iys; fj<`o
jrKhka ms<sn`o fmd≥ l%uh ̂ „'tia'mS' ma,ia& iykh
kej; ,nd .ekSu" cd;Hka;r fj<|fmdf<ys
NdKav ñ, .Kka by< hEu" ys;lr úfoaY fj<|
m%;sm;a;s yd wdh;ksl iydh Yla;su;a ùu iy
uy nexl=j úiska kuHYS,S úksuh wkqmd;sl
m%;sm;a;shla mj;ajdf.k hEu i,ld n,kq ,nk
ld,m˙Éf√ofha ° wmkhk wd∞hu jr®Okh ùu
i|yd fya;= úh' lDIsldr®ñl wmkhk wd∞hu
wvqùu yuqfõ wmkhk wd∞hfuys is≥ jQ fuu
jr®Okh i|yd ldr®ñl wmkhk by< hEu m%Odk
jYfhka n,mEfõh' fï w;r" wdkhk úhoï mq`M,a
ùu i|yd bkaOk" r: jdyk iy fr†ms<s yd fr†ms<s
Wmdx. wdkhk by< hEu m%Odk jYfhka fya;=
úh' fuu jr®Okhkag wkqj" 2018 jifr® m<uq
udi wg ;=<° fj<| ys`.h" 2017 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha ° jdr®;d jQ t'c' fvd,r® ñ,shk
6"184 isg t'c' fvd,r® ñ,shk 7"240 olajd mq`M,a
úh'
1'3 rEm igyk
u;=msg iy uq,sl WoaOukfha yeisÍu ^jd¾Isl ,laIHuh&
ishhg
0
2
4
6
8
10
-2
ck
'-16
udr
®'-16
udr
®'-17
ueh
s-18
ueh
s-16
ueh
s-17
cq,s-18
iem
a'-18
cq,s-16
cq,s-17
iem
a'-16
iem
a'-17
fk
dje'-16
fk
dje'-17
ck
'-17
udr
®'-18
ck
'-18
fld'md'ñ'o' u; mokï jQ u;=msg WoaOukh
fld'md'ñ'o' u; mokï jQ uQ,sl WoaOukh
cd'md'ñ'o' u; mokï jQ uQ,sl WoaOukh
cd'md'ñ'o' u; mokï jQ u;=msg WoaOukh
t'c
' fvd,
r® ì
,shk
wmkhk wdkhk fj<| fYaIh cx.u .sKqfï fYaIh
ck'-cqks ck'-cqks
1'4 rEm igyk
fj<| fYaIh iy cx.u .sKqfï fYaIh
-15
-10
-5
0
5
2014 2015 2016 2017 2017 2018
10
15
20
25
iuia; ks¯laIK
11
5
y 2018 jifr® m<uq Nd.fha ° úfoaY úksuh ,eîï
by< hEu;a iu`. uQ,H .sKqu Yla;su;a úh'
cd;Hka;r iaffj¯;aj ne∫ïlr ksl=;= u.ska jQ
,eîï" cd'uQ' wruqof,a úia;Sr®K Kh myiqlfuys
miajk jd˙lh u.ska jQ ,eîï iy yïnkaf;dg
jrdh fjkqfjka jQ ,eîï we;=<;a úfoaYSh Rcq
wdfhdack uQ,H .sKqu Yla;su;a ùu i|yd ∞hl
úh' flfia jqjo" f.da,Sh fmd,S wkqmd;sl by<
hEu;a iu`. rdcH iq/l=ïm;a fj<|fmdf<ka
iy fld<U fldgia fj<|fmdf<ys oaú;Shsl
fj<|fmd< fj;ska úfoaYSh wdfhdack bj;a lr
.ekSu fya;=fjka úfYaIfhkau 2018 jifr® fojk
ldr®;=fõ isg f.jqï ;=,kh u; mSvkhla we;s
úh' fuu m%jK;d" by< úfoaY Kh fiajdlrK
f.ùï o iu. 2018 jifr® iema;eïnr® wjidkh
jk úg f.jqï ;=,kfhys iuia; fYaIh t'c'
fvd,r® ñ,shk 650 l ys`.hla jdr®;d ls¯u i|yd
∞hl úh'
y 2018 jifr® wfm%a,a ui wjidkfha ° o< ks,
ixÑ;" t'c' fvd,r® ì,shk 9'9 l fuf;la mej;s
by<u uÜgu fj; <`.d jQ w;r" bka wk;=rej
wvq ùula jdr®;d lf<ah' idfmalaI jYfhka
ia:djrj mej;s foaYSh úfoaYSh úksuh fj<|fmd<
;;a;ajhka fya;=fjka jifr® uq,a udi y;r ;=<°
uy nexl=jg Y=oaO jYfhka t'c' fvd,r® ñ,shk
459 la wjfYdaIKh lr .ekSug yels úh' fï
iu`." cd;Hka;r iaffj¯;aj ne∫ïlr ksl=;=
u.ska jQ ,eîï" yïnkaf;dg jrdh mjrd °fuka
,o ,eîï iy cd'uQ' wruqof,a úia;Sr®K Kh
myiqlu hgf;a miajk Kh jd˙lh ,eîu" 2018
jifr® wfm%a,a ui wjidkfha ° o< ks, ixÑ;
t'c' fvd,r® ì,shk 9'9 olajd by< kexùug
∞hl úh' flfia jqjo" f.da,Sh uQ,H ;;a;ajhka
±äùu iy tys m%;sM,hla f,i rdcH iq/l=ïm;a
fj<|fmd< iy fld<U fldgia fj<|fmd<
fj;ska m%d.aOk wdfhdack bj;a lr .ekSu ksid
foaYSh úfoaY úksuh fj<|fmd< u; ie,lsh
hq;= mSvkhla we;s jQ w;r" tneúka 2018 jifr®
wfm%a,a ui wjidkfha isg uy nexl=jg foaaYSh
úfoaY úksuh fj<|fmd< fj; úfoaY úksuh
øjYS,;djh iemhSug is≥ úh' fuu ;;a;ajh"
Kh fiajdlrK f.ùï iy wdishdkq ksIaldYk
ix.uh fj; jQ f.ùï o iu`. 2018 jifr®
iema;eïnr® ui wjidkfha° o< ks, ixÑ; t'c'
fvd,r® ì,shk 7'2 olajd wvq ùug fya;= jQ w;r"
tu ixÑ; m%udKh wdkhksl udi 3'8 lg iudk
úh' óg wu;rj" 2018 iema;eïnr® ui wjidkh
jk úg o< ks, ixÑ;j,ska rfgys fláld,Sk
Kh iy j.lSïj,ska ishhg 54 la wdjrKh
lf<ah' rch úiska t'c' fvd,r® ì,shk 1 l
úfoaY úksuh ld,Sk uQ,H myiqlu ,nd.ekSfuka
miq 2018 Tlaf;danr® udifha° o< ks, ixÑ; by<
.sfhah'
y Y%S ,xld uy nexl=j úiska fj<|fmd< u; mokï jQ
úksuh wkqmd;sl m%;sm;a;shla mj;ajd .kq ,enQ
w;r" foaYSh úfoaYSh úksuh fj<|fmdf<ys
b,aÆï yd iemhqï ;;a;ajhkag wkql+,j úksuh
wkqmd;slh ;SrKh ùug bv i,ik ,°' flfia
jqjo" 2018 jifr® uq,a udi y;r ;=<° idfmalaIj
ia:djr uÜgul mej;s úksuh wkqmd;slh"
bkamiqj foaYSh iy úfoaYSh idOl fya;=fldg
f.k ie,lsh hq;= uÜgfï mSvkhlg ,la úh'
foaYSh jYfhka ie,lSfï°" fj<| ys`.h mqΩ,a
ùu u.ska wdkhklrejka fj;ska úfoaY úksuh
i|yd mej;s by< b,aÆu ms<sìUq úh' úfoaYSh
jYfhka ie,lSfï°" iuia;hla f,i f.da,Sh
fj<|fmd< ;=< t'c' fvd,rh Yla;su;a ùu iy
úfoaYSh wdfhdack bj;a lr .ekSï u.ska ke.S tk
fj<|fmd< wdr®:ßlhka fndfyduhl uqo,a jr®.
u; mSvkhla we;s úh' rdcH iq/l=ïm;a fj<|fmd<
iy fld<U fldgia fj<|fmd< fj;ska foaYSh
wdfhdack bj;a lr .ekSu iu`. fuu ;;a;ajh
Y%S ,xldj ;=< o ±lsh yels úh' úksuh wkqmd;slh
u; ie,lsh hq;= mSvkhla mej;sh o" fj<|fmd<
uQ,Or®uhkag wkql+,j wjm%udKh ùug bv
i,iñka úksuh wkqmd;slh jvd kuHYS,Sj
;SrKh ùug uy nexl=j úiska bv i,id ≥ka
w;r" úksuh wkqmd;slfha wêl úp,khka wju
1'5 rEm igyk
o< ks, ixÑ; iy úksuh wkqmd;slh
t'c
' fvd,
r® ì
,shk
t'c
' fvd,
rhg r
emsh,a
0 150152154156158160162164166168170
2
4
6
8
10
12
o< ks, ixÑ;
ck
'-18
fmn'-18
udr
®'-18
wfm%a'-18
ueh
s'-18
cqk
s-18
cq,s-18
wf.da'-18
iem
a'-18
úksuh wkqmd;slh ^ol=Kq wlaIh&
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
6
1'6 rEm igyk
rdcH wdodhu iy úhou
2013 2014 2015 2016 2017 2017 2018
12.0
17.4
11.6
17.3
13.3
20.9
14.2
19.6 19.3
13.8
9.0
13.0
8.6
12.1
0
5
10
15
20
25
o'f
oa'k
s'fhys m
%;sY;hl
a f,i
wd∞hu yd m%odk úhou yd Y=oaO Kh °ï
ck'-wf.da' ck'-wf.da'
ls¯u i|yd muKla uy nexl=j fj<|fmd< fj;
ue†y;a úh' tys m%;sM,hla f,i" 2018 jifr® m<uq
udi kjh ;=<° Y%S ,xld uy nexl=fõ fj<|fmd<
ue†y;aùu t'c' fvd,r® ñ,shk 185 l Y=oaO úfoaY
úksuh iemhqulg iSud fl˙◊' fuu m%jK;d
iu`." 2018 iema;eïnr® wjidkh olajd ld,h
;=<°" Y%S ,xld remsh, t'c' fvd,rhg idfmalaIj
ishhg 9'7 lska wjm%udKh úh' wfkl=;a úfoaY
jHjydr uqo,aj, yeis¯u ms<sìUq lrñka Y%S ,xld
remsh," 2018 iema;eïnr® wjidkh jk úg
iagr®,ska mjqu ^ishhg 7'1&" cmka fhka ^ishhg
9'0& iy hqfrda ^ishhg 7'4& j,g idfmalaIj
wjm%uKh jQ w;r" bka†hdkq remsh,g ^ishhg 2'3&
idfmalaIj w;sm%udKh úh' we;eï m%Odk uqo,a
jr®. lsysmhlg idfmalaIj Y%S ,xld remshf,ys
kdñl wjm%udKh;a wfkl=;a jHjydr uqo,aj,
úksuh wkqmd;sl yeis¯u;a wkqj uqo,a jr®. 5 lska
iy uqo,a jr®. 24 lska ie∫ï,;a mei u; mokï jQ
kdñl iM, úksuh wkqmd;sl or®Yl w.hka 2018
m<uq udi kjh ;=<° my; jegq◊' ;jo" kdñl
úksuh wkqmd;slj, fjkiaùug wu;rj uqo,a
mefiys we;=<;a rgj,a w;r WoaOukfha fjki
ie,ls,a,g f.k .Kkh flfrk" Y%S ,xldfõ
ndysr ;r.ld˙;ajh ms<sìUq lrk or®Ylh jk
uqr®; iM, úksuh wkqmd;slh" 2010 mokï jifr®
mej;s wkqmd;sl iu`. iei|Sfï° Y%S ,xldfõ ndysr
;r.ld˙;ajfhys jr®Okhla fmkakqï lrñka
or®Yldxl 100 g jvd wvq w.hl mej;=◊'
rdcH uQ,H wxYh
y rdcH uQ,H tald.%;d jevigyk jeä†hqKq ls¯u
i|yd 2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° m%;sm;a;s
l%shdudr®. .Kkdjla rch úiska y∫kajd fokq
,eîh' ta wkqj" Rcq n≥ moku mqΩ,a ls¯u iy
±kg mj;akd wd∞hï n≥ jHqyh ir, ls¯u yd
;dr®lSlrKh ls¯u u.ska rdcH uQ,H tald.%;d
l%shdj,sh Yla;su;a ls¯fï wruq◊ka hq;=j 2017
wxl 24 ork kj foaYSh wd∞hï mk; 2018 wfm%a,a
ui 01 fjks †k isg n,meje;afjk m˙† kS;s.;
lrk ,°' óg iu.dój" n≥ wkql+,;dj iy n≥
/ials¯u jeä†hqKq lrñka wd∞hï /ials¯fï
wdh;k Yla;su;a ls¯u i|yd n≥ m˙md,kh yd
iïnkaO l%shdudr®. /ila o y∫kajd fok ,°' ta
wkqj" kj foaYSh wd∞hï mkf;ys olajd we;s
úêúOdk wka;r®.; ls¯u i|yd foaYSh wd∞hï
fomdr®;fïka;=j ;=< ia:dms; lr we;s wd∞hï
m˙md,k l<ukdlrK f;dr;=re moaO;sh
(RAMIS) jeä†hqKq flfrñka mj;S' óg wu;rj"
wdkhklrejkag iy wmkhklrejkag myiqlï
ie,iSu i|yd Y%S ,xld fr®.=j úiska cd;sl ;ks
m%fõY moaO;shla ^National Single Window& ia:dms;
ls¯ug mshjr f.k we;' ;jo" Y%S ,xldfõ rdcH
uQ,H l<ukdlrKh kùlrKh ls¯u ms◊i
taldnoaO NdKavd.dr fufyhqï l<ukdlrK
moaO;sh (ITMIS) y∫kajd fok ,°' ta wkqj" 2019
whjeh ilia ls¯fï lghq;= i|yd taldnoaO
NdKavd.dr fufyhqï l<ukdlrK moaO;sh
m%d:ñl moaO;sh f,i Ndú; lrñka isák
w;r" ishÆu wud;HdxY" fomdr®;fïka;= iy
†ia;%sla f,alï ldr®hd, 2019 jir i|yd jQ ish
whjeh weia;fïka;= fuu moaO;sh Tiafia
cd;sl whjeh fomdr®;fïka;=jg fhduq lr we;'
úhoï wxYh ie,lSfï°" rdcH uQ,H md,kh
ls¯ug mdr®,sfïka;=jg we;s yelshdj Yla;su;a
lrñka" 2018 jifr® m<uq ldr®;=j i|yd jk
úhoï iy wd∞hï ;;a;ajhka ms<sn| jdr®;d
mdr®,sfïka;=j fj; b†˙m;a lrk ,°' ksjer†
iy ;;ald,Sk f;dr;=re u; mokïj jvd;a
fhda.H m%;sm;a;s iïmdok l%shdj,shlg myiqlï
ie,iSu i|yd ixjr®Ok jHdmD;sj,g w∞< ishÆu
f;dr;=re wka;r®.; lrñka uqo,a yd ckudOH
wud;HdxYfhys nyqldr®h o;a; moaO;shla ilia
flfrñka mj;S' ;jo" rfgys há;, myiqlï
ixjr®Okh i|yd cd;sl whjeh u; we;s flfrk
mSvkh wju ls¯ug há;, myiqlï ixjr®Okh
m%jr®Okh ms◊i cd;sl Wmdhudr®.hla f,i
rdcH fm!oa.,sl yjq,ald˙;ajh m%jr®Okh ls¯fï
wruq◊ka hq;=j" uqo,a yd ckudOH wud;HdxYfha
Wmfoia wkqj" rdcH fm!oa.,sl iyfhda.S;dj
iuia; ks¯laIK
11
7
i|yd jk cd;sl ksfhda‚;dh;kh i|yd wjYH
kS;s flgqïm;a iïmdokh flfrñka mj;S'
fï w;r" rch i;= jd◊c jHjidhhkays uQ,Huh
Yla;sh iy uQ,H YlH;dj ;j≥rg;a jr®Okh
ls¯u i|yd rch úiska tu wdh;kj, jHqyd;aul
m%;sixialrKj,g w∞<j l%shdudr®. lsysmhlau
f.k we;' fï yd iïnkaOj" rch i;= jd◊c
jHjidhhka myl1 2017 jifr® m<uq Nd.h
i|yd jk ldr®hidOk jdr®;d 2018 uehs udifha°
wud;H uKav,h fj; b†˙m;a lrk ,°' Lksc
f;,a i|yd ms˙jeh ms<sìUq jk m˙† iajhxl%Sh
ñ, hdka;%Khla l%shd;aul ls¯ug 2018 uehs
udifha° wud;H uKav,fha wkque;sh ,eîfuka
miqj ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dfõ uQ,Huh
YlH;dj jeä†hqKq ls¯fï iy Lksc f;,a ñ,
;SrKh ls¯fï l%shdj,sfhys úksúoNdjh ;yjqre
ls¯fï wruqK iys;j rch úiska Lksc f;,a
ñ, lsysm wjia:djl°u ixfYdaOkh lrk ,°'
,xld ú≥,sn, uKav,fhys uQ,H ldr®hidOkh
jeä†hqKq ls¯u i|yd ú≥,sh i|yd jk iajhxl%Sh
ñ, hdka;%Khla ia:dms; ls¯ugo wfmalaIs;h'
rdcH Kh l<ukdlrKh jeä†hqKq ls¯ug iy
rcfha iq/l=ïm;a fj<|fmdf<ys úksúoNdjh
by< kexùu wruqKq lr .;a l%shdudr®. lsysmhla o
jir ;=<° l%shd;aul lrk ,°' ta wkqj"
2018 udr®;= udifha° 2018 wxl 8 ork il%Sh
j.lSï l<ukdlrK mk; kS;s.; ls¯u yd
2019 - 2023 ld,m˙Éf√oh i|yd ue†ld,Sk Kh
l<ukdlrK Wmdhudr®.hla m%ldYhg m;a ls¯u
iy bf,lafg%dksl .kqfokq moaO;shla yd uOHu
m%;smdr®Yj ksIaldYkd.drhla ia:dmkh ls¯fï
lghq;= is≥fjñka mj;S'
y 2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° m%Odk rdcH uQ,H
or®Ylj,ska ksrEmKh jQ m˙† rdcH uQ,H tald.%;dj
mj;ajdf.k hEfï rcfha W;aidyhka ñY%
ls%hdld˙;ajhla fmkaùh' m%Odk jYfhka wdkhk
n≥ iy fiia n≥j,ska ,efnk n≥ wd∞hu wvqùu
ms<sìUq lrñka rcfha wd∞hu weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2018 m<uq udi wg
;=<° 2017 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√aofha mej;s
ishhg 9'0 isg ishhg 8'6 olajd wvq úh' 2018
jifr® m<uq udi wg ;=<° rcfha wd∞hu fmr
1 ,xld ú≥,sn, uKav,h" ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dj" cd;sl c,
iïmdok yd c,dmjyk uKav,h" .=jka f;dgqm< yd .=jka fiajd ^YS% ,xld&
iud.u iy YS% ,xld jrdh wêld˙h
jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√aofha jdr®;d jQ remsh,a
ì,shk 1"172'4 isg remsh,a ì,shk 1"242'2 olajd
ishhg 6'0 lska jeä úh' rcfha wd∞hu jeäùug
wd∞hï n≥ u.ska ,efnk wd∞hu" fudagr® r:"
≥ïfld< iy ≥ïjeá u.ska ,efnk ksIamdok
n≥ wd∞hu" tl;= l< w.h u; n≥ wd∞hu iy
jrdh yd .=jkaf;dgqm< ixjr®Ok n≥ wd∞hu
∞hl úh' fï w;r" mqkrdjr®;k iy m%d.aOk
úhoï wvqùu fya;=fjka 2018 jifr® m<uq udi
wg ;=<° rcfha uq`M úhou iy Y=oaO Kh °ï
weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i
miq.sh jifr® wkqrEm ld,mrsÉf√aofha mej;s
ishhg 13'0 isg ishhg 12'1 olajd wvq úh' tys
m%;sM,hla f,i" 2018 jifr® m<uq udi wg
;=<° jr®;k .sKqfï ys`.h iq`M jYfhka jeä
jqjo" weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i iuia; whjeh ys`.h iy m%d:ñl .sKqï
w;s˙la;fha jr®Okhla olakg ,enq◊' 2018 jifr®
m<uq udi wg ;=<° weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i iuia; whjeh ys`.h 2017 jifr®
w∞< ld,m˙Éf√ofha mej;s ishhg 4'0 isg ishhg
3'5 olajd wvq jQ w;r" m%d:ñl .sKqfï fYaIh
i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=<° weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i ishhg 0'4 l
^remsh,a ì,shk 57'6& w;s˙la;hla jdr®;d lf<ah'
2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i jr®;k .sKqfï .s`.h
2017 jifr® w∞< ld,mrsÉf√ofha mej;s ishhg
0'9 isg ishhg 1'0 olajd iq`M jYfhka jeä úh'
y jifr® m<uq udi wg ;=<° jdr®;d jQ remsh,a ì,shk
510'9 la jQ iuia; whjeh ys`.h uQ,Hkh ls¯u
i|yd m%Odk jYfhka úfoaYSh uQ,dY% fhd∞ .kakd
,°' Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh 2017 jifr® wkqrEm
1'7 rEm igyk
m%Odk whjeh fYaI
2017ck'-wf.da'
2018ck'-wf.da'
0
2013
-0.7-0.8
-5.4 -5.4 -5.5
-4.0-3.5
-1.0-0.9
-5.7
-1.2
-2.3-2.9
-0.6-0.2
-0.7
0.0 0.00.4
-7.6
-1.5
2014 2015 2016 2017
-1
1
-2-3-4-5-6-7-8
o'f
oa'k
s'fhys m
%;sY;hl
a f,i
jr®;k .sKqfï fYaIh m%d:ñl .sKqfï fYaIh iuia; ys`.h
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
8
ld,m˙Éf√ofha ° mej;s remsh,a ì,shk 246'7 isg
i,ld n,kq ,nk ld,m˙Éf√oh ;=<° remsh,a
ì,shk 271'3 olajd jeä úh' flfia jqjo" fuu
ld,m˙Éf√ofha ° Y=oaO foaYSh uQ,Hkh 2017 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha mej;s remsh,a ì,shk
273'5 isg remsh,a ì,shk 239'5 olajd wvq úh'
uOHu rcfha Kh" 2017 jir wjidkfha ° mej;s
remsh,a ì,shk 10"313'0 isg 2018 jifr® wf.daia;=
ui wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 11"052'0 olajd
jeä úh' jifr® m<uq udi wg ;=<° fkdmshjQ
foaYSh Kh remsh,a ì,shk 5"776'3 olajd ishhg
3'3 lska jeä jQ w;r" fkdmshjQ úfoaYSh
Kh remsh,a ì,shk 5"275'7 olajd ishhg
11'8 lska ie,lsh hq;= f,i jeä úh' m%Odk úfoaY
jHjydr uqo,aj,g idfmalaIj remsh, wjm%udKh
ùu iy Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh by< hEu hkd†h
Kh f;d.fhys remsh,a jákdlu m%idrKh ùu
i|yd fya;= úh'
uqo,a wxYh
y WoaOukh ue†ld,Skj ue† - ;ks w.hl uÜgfï
ia:dhSj mj;ajd .ekSu iy tu.ska wdr®:ßlh
;sridr jr®Ok udj;lg fhduq ls¯u i|yd
myiqlï ie,iSfï wruqK we;sj kuHYS,S WoaOuk
b,lallrK rduqj fj; fhduqùug iu.dój
Y%S ,xld uy nexl=j jeä†hqKq l< uqo,a m%;sm;a;s
rduqjla hgf;a ish uqo,a m%;sm;a;sh l%shd;aul
lf<ah' ±kg mj;sk jeä†hqKq l< uqo,a m%;sm;a;s
rduqj ;=<°" fufyhqï b,lalh f,i n˙; idukH
talaIK uqo,a wkqmd;slh fhd∞ .efkk w;r"
uqo,a m%;sm;a;sh l%shd;aul ls¯fï m%Odk w;rue†
or®Yl úp,H f,i mq`M,a uqo,a iemhqu (M2b) fhd∞ .efkhs' l%ufhka ±ä jk f.da,Sh uQ,H
;;a;ajhka uOHfhys foaYSh wdr®:ßlfhys ±kg
mj;sk iy wfmalaIs; jr®Okhka ie,ls,a,g
.ksñka Y%S ,xld uy nexl=j 2018 m<uq udi kjh
;=< uqo,a m%;sm;a;sh l%shd;aul ls¯fï° m¯laIdld¯
ms<sfj;la wkq.ukh lf<ah' n,m;%,dNS jd◊c
nexl= fj;e;s ishÆu remsh,a ;ekam;= j.lSï
i|yd jk jHia:dms; ixÑ; wkqmd;slh ishhg
7'50 olajd m%;sY;dxl 1'50 lska by< ±óu iy
m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl mokï wxl 125 lska
by< ±óu ;=<ska 2015 jir wjidkfha isg
Y%S ,xld uy nexl=j úiska mj;ajdf.k .sh ±ä
uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh u.ska wfmalaIs; m%;sM,"
úfYaIfhkau b,aÆfuka cks; jQ WoaOukh iy
uqo,a iemhqfï jr®Okfhys wfmalaIs; uÜgï
idlaId;a lr .kq ,eîh' wvq wdr®:ßl jr®Ok
jd;djrKhla ;=<° WoaOukh" WoaOuk wfmalaId
iy uqo,a wxYfha m%jK;dj, ys;lr jr®Okhka"
fya;=fjka ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh 2018
wfm%a,a udifha ° mokï wxl 25 lska ishhg 8'50
olajd wvq ls¯u i|yd Y%S ,xld uy nexl=j fhduq
úh' ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh ishhg
7'25 fkdfjkiaj mj;ajd f.k hk ,°' flfia
fj;;a" ±ä f.da,Sh wdr®:ßl ;;a;ajhka iy úksuh
ixLHd igyk 1'1
uE;ld,Sk uqo,a m%;sm;a;s l%shdud¾.
†kh l%shdudr®.h
2013 uehs 10 m%;sñ,° .ekqï wkqmd;slh iy m%;súl=Kqï wkqmd;slh
mokï wxl 50 lska" ms<sfj<ska" 7'00] iy 9'00] olajd wvq
lrk ,°'
2013 cqks 26 2013 cQ,s ui 01 jeks †k isg n,meje;afjk m˙†
jHjia:dms; ixÑ; wjYH;dj m%;sY;dxl 2 lska 6] olajd
wvq lrk ,°'
2013 Tlaf;danr® 15 m%;sñ,° .ekqï wkqmd;slh iy m%;súl=Kqï wkqmd;slh
mokï wxl 50 lsska" ms<sfj<skaa" 6'50] iy 8'50] olajd
wvq lrk ,°'
2014 ckjd˙ 02 m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl fld˙fvdaj ks;H fmd,S
wkqmd;sl fld˙fvdaj f,i kï lrk ,o w;r" uy
nexl=fõ m%;sñ,° .ekqï wkqmd;slh iy m%;súl=Kqï
wkqmd;slh" ms<sfj<ska" ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh
iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh f,i kï lrk ,°'
ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 50 lska 8'00]
olajd wvqlrk ,°'
2014 fmnrjd˙ ui 01 jeks †k isg n,meje;afjk m˙†
ks;H ;ekam;= myiqlu iq/l=ï rys;j is≥ lrk ,°'
2014 iema;eïnr® 23 újg fj<|fmd< lghq;= i|yd iyNd.Sjkakka i|yd jk
6'50] la jQ ks;H ;ekam;= myiqlu †kor®Ys; uilg Wm˙u
wjia:d ;=kla olajd iSud lrk ,°' wjia:d ;=k blaujd
ks;H ;ekam;= myiqlu Ndú;d lrk újg fj<|fmd<
lghq;= i|yd iyNd.Sjkakka yg jdr®Islj 5'00] la jQ
úfYaI fmd,S wkqmd;slhla mkjk ,°'
2015 udr®;= 02 5'00] úfYaI ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh bj;a
lrk ,°'
2015 wfm%a,a 15 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh yd ks;H Kh
myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 50 lska" ms<sfj<ska" 6'00]
iy 7'50] olajd wvq lrk ,°'
2015 iema;eïnr® 03 fj<|fmd< b,aÆï yd iemhqï ;;a;aj wkqj úksuh
wkqmd;sl ;SrKh ùug bv y˙k ,°'
2015 foieïnr® 30 2016 ckjd˙ ui 16 jeks †k isg werfUk ixÑ;
ld,m˙Éf√ofha isg n,meje;afjk m˙† jHjia:dms; ixÑ;
wjYH;dj m%;sY;dxl 1'50 lska 7'50] olajd by< kxjk ,°'
2016 fmnrjd˙ 19 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï
wkqmd;slh mokï wxl 50 lska" ms<sfj<ska" 6'50] iy 8'00]
olajd by< kxjk ,°'
2016 cQ,s 28 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï
wkqmd;slh mokï wxl 50 lska" ms<sfj<ska" 7'00] iy 8'50]
olajd by< kxjk ,°'
2017 udr®;= 24 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï
wkqmd;slh mokï wxl 25 lska" ms<sfj<ska" 7'25] iy 8'75]
olajd by< kxjk ,°'
2018 wfm%a,a 04 ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 25 lska 8'50] olajd
wvq lrk ,°' tA wkqj" ks;H fmd,S wkqmd;sl fld˙fvdafõ
mrdih mokï wxl 150 isg mokï wxl 125 olajd wvq lrk ,°'
uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
iuia; ks¯laIK
11
9
wkqmd;sl u; jQ mSvkh fya;=fjka 2018 wfm%a,a
udifha isg Y%S ,xld uy nexl=j uqo,a wxYfha
;;a;ajhka iqm¯laIdld¯j wOHhkh lrñka
uOHia: uqo,a m%;sm;a;s ia:djrhla wkq.ukh l<
w;r" m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl fld˙fvdaj ;=<
n˙; idudkH talaIK uqo,a wkqmd;slhg iq≥iq
mrs† úp,kh ùug bv ,nd fok ,°' jifr® m<uq
udi kjh ;=<° jd◊c nexl=j, fndfyduhla
;ekam;= iy Kh fmd,S wkqmd;sl wLKavj
by< uÜgul mej;=◊' fj<|fmd< wfmalaIdjka
fjkiaùï fukau rcfha wruqo,a wjYH;d iy
úfoaY uQ,H ,eîï ms<sìUq lrñka 2018 m<uq udi
kjh ;=<° NdKavd.dr ì,am;aj, M,∞ wkqmd;sl
ñY% yeis¯ula fmkakqï lf<ah'
y miq.sh ld,iSudj ;=<° Y%S ,xld uy nexl=j úiska
l%shd;aul lrkq ,enQ ±ä uqo,a m%;sm;a;s ia:djrhg
m%;spdr jYfhka 2018 jir ;=<° uqo,a iy Kh
wxYj, jr®Okhka wfmalaIs; w.hhka lrd wvq úh'
mq`M,a uqo,a iemhqfï jdr®Isl ,laIHuh jr®Okh
2017 jir wjidkfha jQ ishhg 16'7 yd iei£fï °
2018 wf.daia;= udih wjidkh jk úg
ishhg 13'5 la jQ w;r" mq`M,a uqo,a iemhqfï
idudkH jr®Okh 2017 jifr® m<uq udi wg ;=<°
mej;s ishhg 20'1 iu. iei£fï° 2018 m<uq udi
wg ;=<° ishhg 15'4 la úh' by< fmd,S wkqmd;sl
fya;=fjka fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o Kh
jr®Okh ukao.dó ùu" mq`M,a uqo,a jr®Okfhys
my< hEu i|yd m%Odk idOlh úh' ta wkqj" 2017
jir wjidkfha jdr®;d jQ ishhg 14'7 g yd 2017
wf.daia;= ui wjidkh jk úg jdr®;d jQ ishhg
17'8 g idfmalaIj fm!oa.,sl wxYh fj; imhk
,o Kh m%udKfhys jr®Okh 2018 wf.daia;= ui
wjidkh jk úg ishhg 14'3 la úh' 2018 jifr®
m<uq udi wgl ld,mrsÉf√oh ;=< fm!oa.,sl
wxYh fj; imhk ,o Kh m%udKh" 2017 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha ° jdr®;d jQ remsh,a ì,shk
404'7 l by< hEu yd idfmalaIj remsh,a ì,shk
449'1 la úh' fï w;r" rch úiska Kh ,nd.ekSfï
l%ufõofhys hï jeä†hqKqjla ms<sìUq lrñka"
2018 jifr® m<uq udi wg ;=< nexl= wxYh úiska
rchg imhk ,o Y=oaO Kh m%udKh 2017 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ remsh,a ì,shk
265'4 l by< hEu yd iei£fï ° remsh,a ì,shk
103'4 l w.hhla olajd wvq úh' rch fj; imhk ,o
iuia; Y=oaO Kh i|yd jeä jYfhka ∞hl fjñka"
2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° Y%S ,xld uy nexl=
úiska rchg ,nd ≥ka ;djld,sl w;a;sldrï by<
hEu" Y%S ,xld uy nexl=j úiska rch fj; ,nd ≥ka
Y=oaO Kh remsh,a ì,shk 20'7 lska by< hEu i|yd
uqΩukskau fya;= úh' i,ld n,k ld,m˙Éf√oh
;=< jd◊c nexl= úiska rchg ,nd ≥ka Y=oaO Kh
m%udKfhys ie,lsh hq;= wvq ùula fmkakqï lf<ah'
jd◊c nexl= úiska rchg ,nd ≥ka Kh m%udKh
2017 jifr® m<uq udi wg ;=<° remsh,a ì,shk
384'9 l ie,lsh hq;= by< hEug idfmalaIj 2018
jifr® m<uq udi wg ;=<° remsh,a ì,shk 82'7 lska
muKla by< .sfhah' 2018 jifr® m<uq udi wg
;=< jd◊c nexl= úiska rchg ,nd ≥ka Y=oaO
Kh by< hEu i|yd NdKavd.dr ì,am;a iy
NdKavd.dr ne∫ïlrj, jQ by< wdfhdack fukau
Y%S ,xld ixjr®Ok ne∫ïlr u; jQ by< wdfhdack
m%Odk jYfhka fya;= úh' fï w;r" m%Odk rdcH
jHjidhj, ≥r®j, uQ,H ;;a;ajfhys m%;sM,hla
1'8 rEm igyk
f;dard.;a fj<|fmd< fmd,S wkqmd;slj, yeisÍu
4
6
8
10
12
14
16
ishhg
ck
'-14
ck
'-15
ck
'-16
ck
'-18
ck
'-17
ueh
s-14
ueh
s-15
ueh
s-16
ueh
s-18
ueh
s-17
iem
a'-14
iem
a'-15
iem
a'-16
iem
a'-18
iem
a'-17
ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
n˙; idudkH ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh
udisl n˙; idudkH m%uqL Kh wkqmd;slh
n˙; idudkH Kh wkqmd;slh
ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh
n˙; idudkH ;ekam;= wkqmd;slh
†k 364 NdKavd.dr ì,am;a M,∞ wkqmd;slh
1'9 rEm igyk
jd‚c nexl= úiska fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o Kh
ishhg
rem
sh,a ì
,shk
200
150
100
50
- 50
0
40
30
20
10
0
-10
ck
'-14
fk
dje'-14
wfma%'-15
iem
a'-15
fmn'-16
cq,s-16
foi
e'-16
ueh
s-17
Tl
a'-17
udr
®'-18
wf.da'-18
cqk
s-14
Kh m%udKfhys udisl
fjkiaùu
Kh m%udKfhys jdr®Isl
,laIHuh jr®Okh ^ol=Kq wlaIh&
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
10
f,i 2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° rdcH
jHjidhka i|yd ,nd≥ka Kh m%udKh by<
fõ.hlska jr®Okh úh' ta wkqj" 2017 jifr® m<uq
udi wg ;=<° remsh,a ì,shk 7'7 l by< hEu yd
iei£fï°" rdcH jHjidhka úiska ,nd.;a Kh
2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° remsh,a ì,shk
102'5 lska by< .sfhah'
uQ,H wxYh
y idr®j úplaIKYS,S .egÆj,ska f;drj uQ,H wxYh
wLKavj jr®Okh úh' 2018 jifr® nexl= moaO;sfha
j;alï moku jeä jqjo" tu jeäùu miq.sh jifr®
w∞< ld,m˙Éf√ohg idfmalaIj wvq fõ.hla
fmkakqï lf<ah' 2017 jifr® w. Nd.fha isg ±ä
uqo,a m%;sm;a;shg wkql+,j nexl= moaO;sfha Kh
,nd°ï ukao.dó jqjo" 2018 jifr® j;alï jr®Okh
i|yd nexl= moaO;sh u.ska ,nd≥ka Kh m%udKh
by< hEu fya;= úh' jHjia:dms; wju wjYH;djg
jvd jeä øjYS,;d uÜgula mj;ajd .ksñka ±ä
lïmkj,g Tfrd;a;= °u i|yd nexl= moaO;sh
2018 m<uq udi wg ;=<° m%udKj;a m%d.aOkhla
mj;ajdf.k .sfhah' miq.sh jifr® Kh jr®Okh
by< hEfï iy fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl
by< hEfï m%;sM,hla f,i jifr® m<uq udi
wg ;=<° wl%Sh Khj, jeäùula olakg ,eì◊'
nexl= moaO;sfha ,dNdxYj, wdka;sl my< hEu
j;alïj, m%;s,dN yd ysñlïj, m%;s,dNj, we;s jQ
hï ySk ùula u.ska ms<sìUq úh'
y 2018 jifr® m<uq udi wg ;=<° mej;s by< fmd,S
wkqmd;sl" wvq wdr®:ßl jr®Okh iy iajNdúl
wdm∞jka fya;=fldgf.k n,m;%,dNS uQ,H
iud.ï iy úfYaIs; l,an≥ uQ,HlrK iud.ï
wvq ldr®hidOkhla fmkakqï lf<ah' wvq Kh
jr®Okh" widr®:l jQ n,m;%,dNS uQ,H iud.ula
ie,lsh hq;= f,i ish j;alï úls”u ksid
is≥jQ wdfhdack l<U wvqùu iy mj;akd
øjYS, j;alï my< hEu fya;=fldgf.k
fuu wxYfha j;alï moku ukao.dó úh'
n,m;%,dNS uQ,H iud.ï iy úfYaIs; l,an≥
uQ,H iud.ïj, m%d.aOk iy øjYS,;d uÜgï
wju kshduk wjYH;djg jvd jeä uÜgul
mej;=◊' flfia jqjo" .xj;=r" †jhsk mqrd
mej;s kshÛh iy ukao.dó jQ wdr®:ßl jr®Okh
fya;=fjka j;alïj, .=Kd;aulNdjh jifr®
m<uq Nd.fha° wvq úh' Y%S ,xld uy nexl=j úiska
;ekam;alrejka wdrlaId ls¯u iy uQ,H wxYfha
†.=ld,Sk ia:djr;ajfha iqrlaIs;Ndjh we;s ls¯u
i|yd ≥r®j, iud.ïj, uQ,H l%shdldrlï iSud
ls¯u fyda keje;aùu iy ≥r®j, iud.ï kej;
m%;sia:dmkh jeks w;HjYH jeo.;a l%shdudr®.
/ila wdrïN lr ;sfí' fuu ld,h ;=<°
wfkl=;a nexl= fkdjk uQ,H wdh;k jk rlaIK
iud.ï" m%d:ñl fj<`≥ka" tall Ndr iy fldgia
;e/õldr iud.ï uQ,H wxYfha ia:djr;ajh ms<sn|
ie,ls,a,g .; hq;= uÜgfï .egÆj,ska f;drj
Tjqkaf.a fufyhqï lghq;= l%shd;aul fl˙◊'
y jifr® m<uq udi kjh ;=<° foaYSh uQ,H fj<|fmd<
iy úfoaY úksuh fj<|fmd< øjYS,;d ;;a;ajh
idfmalaIj úp,kh jk uÜgul mej;s◊' fuu
ld,h ;=<° foaYSh uqo,a fj<|fmdf<a mej;s
ie,lsh hq;= ;rï jQ øjYS,;d ysÛh fya;=fjka
fmd,S wkqmd;sl by< .sfhah' jifr® m<uq udi
kjh ;=<° fj<|fmd< ;;a;ajhkaf.a fjkiaùu
iy rcfha uqo,a wjYH;dj fukau úfoaY uQ,Hk
i`oyd we;s yelshdj ms<sìUq lrñka rcfha
iq/l=ïm;a u; M,∞ wkqmd;sl fjkiaùïj,
ñY%Ndjhla olakg ,enq◊' fuu ld,iSudfõ°
úfoaY wdfhdack msg;g .,d hEu;a iu`. fldgia
fjf<|fmd< l%shdld˙;ajh ukao.dó jQ w;r"
idx.ñl Kh fj<|fmd< ie,lsh hq;= f,i
jr®Okh úh' fï w;r;=r" mqoa.,sl iy wdh;ksl
wjYH;d iems¯u ms◊i rg ;=< ä‚g,a f.ùï
i|yd myiqlï i,iajñka .kq ,enQ l%shdudr®.
fya;=fjka f.ùï yd mshùï moaO;sh ;j≥rg;a
jeä†hqKq úh'
cd;Hka;r wd¾Ól jd;djrKh
y cd'uQ' wruqo, úiska 2018 Tlaf;danr® udifha°
m%ldYs; f,dal wdr®:ßl b†˙ ±lau ^World Economic Outlook - WEO& wkqj" m%Odk †hqKq
wdr®:ßlhkays iy we;eï ke.S tk fj<|fmd<
yd ixjr®Okh fjñka mj;sk wdr®:ßlhkays
wdr®:ßl l%shdldrs;ajh my; jeàu fya;=fjka 2018
iy 2019 jirj, f.da,Sh wdr®:ßl jr®Okh wvq
uÜgul mj;skq we;ehs mqfrdal:kh lr we;' fï
wkqj" 2017 jifr® m˙†u" 2018 yd 2019 jirj,° o
f.da,Sh wdr®:ßl jr®Ok fõ.h wfmalaIs; uÜgu
jk ishhg 3'7 g jvd wvq uÜgul mj;skq we;ehs
iuia; ks¯laIK
11
11
mqfrdal:kh flfrhs' wdr®:ßl iqms˙ n,j;=ka
w;r fj<| wr®nqo ;Sj%ùu fya;=fjka úYd,
N+-foaYmd,ksl wr®nqo jr®Okh ùu" foaYmd,ksl
iy m%;sm;a;suh wúksYaÑ;;dj jeä ùu" f.da,Sh
uQ,H ;;a;ajhka ±ä ùu iy tys n,mEï jYfhka
úfYaIfhkau ke.S tk fj<|fmd< yd ixjr®Okh
fjñka mj;sk wdr®:ßlhka we;=`M we;eï
wdr®:ßlhkays jHjydr uqo,a tall u; mj;sk
mSvkh fya;=fjka 2018 yd 2019 jirj, f.da,Sh
jr®Ok wfmalaIdjka my< hEfï yelshdjlaa we;'
2020 jifr®° wefu˙ld tlai;a ckmofha rdcH
uQ,H idkqn, bj;a lr .ekSu iy tys n,mEu
Tjqkaf.a fj<| yjq,alrejka fj;ska bj;aj hEu
i|yd .; jk ld,h ie,l+ úg fuu jr®Ok
wfmalaIdjka my< hEfï m%jK;dj ;j fndfyda
ld,hla mej;sh yelsh'
y hqfrda l,dmh" tlai;a rdcOdksh iy cmdkfhys
wdr®:ßl l%shdld˙;ajhka wfmalaIs; uÜgug
jvd ukao.dó ùu fya;=fjka †hqqKq wdr®:ßlhka
w;r jr®Okh jeä jYfhkaa wiu;=,s; iy
wNsfhda.d;aul jqjo" 2018 iy 2019 jirj,° fuu
rgj,a iuQyfhys wdr®:ßl l%shdld˙;ajh YlH;d
uÜgug jvd by< jr®Okhla <`.d lr .kq we;ehs
mqfrdal:kh lr we;' fuys m%;sM,hla f,i" †hqKq
wdr®:ßlhkays wdr®:ßl jr®Okh 2019 jifr®° ishhg
2'1 olajd my; jeàug fmr" 2018 jifr®° ishhg
2'4 lska jr®Okh jkq we;ehs mqfrdal:kh lr we;'
wefu˙ld tlai;a ckmoh iy Ökh w;r fj<|
wr®nqo jr®Okh ùu ue†ld,Sk jr®Ok wfmalaIdjka
flfrys whym;a f,i n,mE yels kuq;a"
m%idrKd;aul rdcH uQ,H m%;sm;a;s l%shdudr®. iy
foaYSh b,aÆu jr®Okh ùu iu`. wefu˙ld tlai;a
ckmofha wdr®:ßlh jr®Okh ùu u.ska †hqKq
wdr®:ßlhkays iuia; jr®Okh fufyhjkq we;ehs
wfmalaIs;h' ta wkqj" wefu˙ld tlai;a ckmofhys
wdr®:ßlh 2019 jifr®° ishhg 2'5 la olajd ukao.dó
ùug fmr 2018 jifr®° ishhg 2'9 lska jr®Okh
jkq we;ehs mqfrdal:kh lr we;' úfYaIfhkau
cr®uksh" m%xYh" b;d,sh iy iamd[a[h
hk rgj, wdr®:ßl l%shdld˙;ajh ukao.dó
ùu fya;=fjka" 2018 jifr®° hqfrda l,dmfha
wdr®:ßl jr®Ok fõ.h ukao.dó jkq we;s njg;a"
2019 jifr®° th ;j≥rg;a wvq jkq we;s njg;a
mqfrdal:kh lr we;' jifr® m<uq ldr®;=fõ°
wdr®:ßl jr®Okh ≥r®j,ùu fya;=fjka 2018
jifr®° tlai;a rdcOdksh i|yd jk wdr®:ßl
jr®Ok mqfrdal:k uq,a mqfrdal:khg jvd wvq
w.hlg ixfYdaOkh lr we;s w;r" ì%;dkHh
hqfrdamd ix.ufhka bj;a ùfuka miq fj<`∞u
iïnkaOfhka we;s úh yels ndOl fya;=fjka
2019 jir i|yd wdr®:ßl jr®Ok fõ.h my;
jefgkq we;ehs wfmalaIs;h' fï w;r" 2018 jifr®
m<uq ldr®;=fõ° ≥r®j, wdr®:ßl l%shdld˙;ajhla
jdr®;d jqjo" 2018 jifr® fojk ldr®;=fõ° wdr®:ßl
jr®Okh ie,lsh hq;= f,i by< hEu fya;=fjka
fuu jir ;=<° cmdkh i|yd jk jr®Ok
wfmalaIdjka iú.ekaú◊'
y fndfyda wdr®:ßl yd foaYmd,ksl wr®nqold¯
;;a;ajhka yuqfõ mqfrdal:k iq`M jYfhka my<
w.hhla olajd ixfYdaOkh jqjo" 2018 iy 2019
jirj,a ;=<° ke.S tk fj<|fmd< iy †hqKq
fjñka mj;sk wdr®:ßlhkaf.a jr®Okh ;rula ≥rg
by< uÜgul mj;skq we;ehs wfmalaId flfr®'
2018 Tlaf;danr® udifha° m%ldYs; f,dal wdr®:ßl
b†˙ ±lau wkqj 2018 iy 2019 jirj,° ke.S
tk fj<|fmd< iy †hqKq wdr®:ßlhkaf.a jr®Okh
ishhg 4'7 l idfmalaI ia:djr uÜgul mj;skq
we;ehs wfmalaId flfr®' fuu jr®Okh i|yd
wefu˙ld tlai;a ckmofha wdr®:ßl jr®Okh
kej; h:d ;;a;ajhg m;aùu iy fj<| NdKavj,
ñ, by< hEu u.ska jk Okd;aul n,mEï ys;lr
f,i ∞hl jkq we;ehs wfmalaId flfrk w;r"
fj<πu iïnkaOj mj;sk wr®nqold¯ ;;a;ajhka"
f.da,Sh uQ,H ;;a;ajhkays ±ä ùu iy f;,a ñ,
by< hEu fya;=fjka f;,a wdkhkh lrk rgj,a
uqyqK fok .egÆ fuu rgj, jr®Okh ukao.dó
ùug n,mE yels njg wfmalaId flfr®' uQ,H
wxYfha fr.=,dis ±ä ùu iy fj<| in|;d ≥r®j,
ùu fya;=fjka úfoaYSh b,aÆu wvqùu u; 2018
jifr®° Ökfha wdr®:ßl jr®Okh fmr jifr® mej;s
ishhg 6'9 isg ishhg 6'6 olajd wvq jkq we;ehs o"
2019 jifr® ° th ishhg 6'2 olajd ;j≥rg;a wvq
jkq we;ehs o mqfrdal:kh lr we;' f;,a ñ,
by< hEu iy uqo,a m%;sm;a;sh wfmalaIs; m%udKhg
jvd fõ.fhka ±ä ls¯u fya;=fjka b,aÆu wvqùu
yuqfõ jqjo" jHjydr uqo,a wj,x.= ls¯u iy NdKav
yd fiajd noao mekùu u.ska we;sjQ RKd;aul
n,mEï bj;aj hEu fya;=fjka 2018 iy 2019
jirj,° bka†hdfõ wdr®:ßl jr®Okh by< hkq
we;ehs wfmalaId flfr®' ,;ska wefu˙ldkq iy
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
12
le˙ìhdkq l,dmfha wdr®:ßl jr®Okh 2018 jifr®°
wvq jkq we;ehs o" 2019 jifr®° by< hkq we;ehs o
wfmalaId flfrk w;r" Yla;su;a f.da,Sh jr®Okh
iy úfYaIfhkau bkaOk we;=`M fj<| NdKavj,
ñ, by< hEug we;s yelshdj fyaa;=fjka Wm
iyrdkq wm%sldfõ wdr®:ßl jr®Okh fõ.j;a fõ hehs
wfmalaId flfr®' flfia jqj;a" ueofmr†." W;=re
wm%sldj" weµa>ksia:dkh iy mdlsia:dkh hk
rgj, wdr®:ßl jr®Okh 2017 jirg idfmalaIj
2018 yd 2019 jirj,° by< hkq we;ehs wfmalaId
l< o" brdkh u; wefu˙ld tlai;a ckmoh
úiska kej;;a iïndOl mekùug we;s yelshdj
fya;=fjka tu rgj, jr®Ok mqfrdal:k my<
w.hlg ixfYdaOkh flre◊' foaYSh b,aÆu
Yla;su;a ùu iy wmkhk kej; h:d ;;a;ajhg
m;aùu fya;=fjka wdishdkq - 5 (ASEAN - 5) rgj, wdr®:ßlhkaf.a 2018 jir i|yd jk jr®Ok
mqfrdal:kh ishhg 5'3 la jkq we;ehs wfmalaId
flfrk w;r" 2019 jifr®° ishhg 5'2 olajd iq`M
jYfhka wvq jkq we;ehs wfmalaId flfr®'
y 2018 jifr® Tlaf;danr® udifha° cd'uQ' wruqo,
úiska ksl=;a lrk ,o f,dal wdr®:ßl b†˙ ±laug
wkqj f.da,Sh wdr®:ßl jr®Okh iïnkaOfhka jQ
b†˙ ±lau ia:djrj mj;akd kuq;a" wfkl=;a
wj∞kï wys;lr ;;a;ajhla lrd fhduq ùu
u.ska b†˙ ld,m˙Éf√ofha° f.da,Sh wdr®:ßlh hï
;rulg ukao.dó ùfï wj∞kula mj;shs' ys;lr
wdr®:ßl ±lau" Yla;su;a Y%u fj<|fmd<j,a iy
b,aÆu by< hEu ;=<ska we;sjkakd jq WoaOukld¯
mSvkhkaa wvq ls¯fï wfmalaIdfjka" fndfyda †hqKq
wdr®:ßlj, uy nexl= úiska uqo,a m%;sm;a;s ±ä
ls¯u i|yd l%shdudr®. .kakd ,°' flfia fj;;a"
fuu ±ä uqo,a m%;sm;a;s úfYaIfhkau ke.S tk
fj<|fmd< iy †hqKq fjñka mj;sk wdr®:ßlj,
m%d.aOk f.ùï by< hEu hkd° RKd;aul n,mEï
yryd" †hqKq wdr®:ßl fukau ke.S tk fj<|fmd<
iy †hqKq fjñka mj;sk wdr®:ßlj, jr®Okhka
wvmK ls¯ug n,mE yels w;r" tu.ska úfoaYSh
wxYh ≥r®j, ;;a;ajhl we;s wdr®:ßl u; wys;lr
n,mEula we;s flfrkq we;' tn∫ m%d.aOk f.ùï
;=<ska fndfydaúg fuu wdr®:ßlhkays idr®j wdr®:ßl
ia:dhS;dj flfrys n,mEï we;s lrk w;r"
l,dmh ;=< ;j≥rg;a uqo,a m%;sm;a;sh ±ä ls¯ula
is≥ ù" tu.ska f.da,Sh jr®Okh ;j≥rg;a wvd, jkq
we;' ;jo" wefu˙ld tlai;a ckmoh iy Ökh
w;r fj<| wr®nqo W.% ùu ;=<ska foaYmd,ksl iy
m%;sm;a;suh wúksYaÑ;;d by< hkq we;s w;r" th
f.da,Sh wdr®:ßlfha iuia; jr®Ok wfmalaIdjka
flfrys wys;lr f,i n,mdkq we;'
y fï w;r" úfYaIfhkau bkaOk we;=Ω fj<|
NdKav ñ, by< hEfï n,mEu fya;=fjka
†hqKq wdr®:ßl fukau ke.S tk fj<|fmd< iy
ixjr®Okh fjñka mj;sk wdr®:ßlj, WoaOukh
2018 jir ;=<° by< hkq we;s kuq;a" bka
wk;=rej bkaOk ñ, mSvkh ,sys,aùu iy ±ä
uqo,a ;;a;ajh fya;=fjka WoaOukh ;rula ≥rg
ia:dhS jkq we;ehs wfmalaId flfr®' 2017 jir ;=<°
ishhg 1'7 laj mej;s †hqKq wdr®:ßlhkays u;=msg
md˙fNda.sl ñ, WoaOukh" cd;Hka;r bkaOk ñ,
.Kka by< hEu fya;=fjka 2018 jir ;=<° ishhg
2'0 la olajd by< hkq we;ehso" 2019 jir ;=<°
ia:dhS jkq we;ehs o wfmalaId flfr®' flfia fj;;a"
b,aÆu by< hEu ms<sìUq lrñka wefu˙ld tlai;a
ckmofha iy tlai;a rdcOdksfha uQ,sl WoaOukh
b,lal flfrk uÜgu wdikakfha mej;sho"
hQfrda l,dmfha iy cmdkfha uQ,sl WoaOukh
;j≥rg;a ≥r®j, fjñka b,lal flfrk uÜgug
jvd my< uÜgul mej;=◊' n,Yla;s ñ, .Kka
by< hEu iy tys fojk jgfha n,mEu fukau
foaYSh jHjydr uqo,a wjm%udKh ùfuka by< .sh
WoaOukh fya;=fjka" ke.S tk fj<|fmd< iy
ixjr®Okh fjñka mj;sk wdr®:ßlj, WoaOukh o
tA yd iudk m%jK;djla ms<sìUq lrñka 2017 jir
;=< mej;s ishhg 4'3 isg 2018 jir ;=<° ishhg
5'0 la olajd o 2019 jir ;=<° ishhg 5'2 la olajd o
by< hkq we;ehs wfmalaId flfr®' brdkhg
tfrysj mj;sk wefu˙ldkq iïndOl fya;=fjka
f.da,Sh bkaOk ñ, ner,hla i|yd t'c' fvd,r®
80 olajd by< .sh o" úfYaIfhkau reishdj iy
fi!† wrdìfhka jk bkaOk iemhqu by< hEu
fya;=fjka 2019 jir ;=<° ner,hla i|yd ñ,
t'c' fvd,r® 68 l idudkHhla olajd wvq jkq
we;ehs cd;Hka;r uQ,H wruqo, mqfrdal:kh lr
we;'
y wys;lr wj∞kï iy wúksYaÑ; f.da,Sh ;;a;aj
uOHfha m%Odk †hqKq wdr®:ßl úiska uqo,a m%;sm;a;s
idudkHlrKh ls¯fï l%shdudr®. †.ska †.gu
mj;ajd .ekSu fya;=fjka 2018 iema;eïnr® udih
iuia; ks¯laIK
11
13
wjidkh jk úg f,dalfha uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh
;j≥rg;a ±ä jkq we;ehs tlai;a ckmoh mokï jQ
úoaj;a ljqkais,fha úfoaY iïnkaO;d ms<sn|
f.da,Sh uQ,H m%;sm;a;s wëlaIlhkaf.a u;hhs'
wdr®:ßl l%shdldrlï iy Y%u fj<|fmd< Yla;su;a
jk ;;a;ajhla ;=<" fµvr,a ixÑ; nexl=j
úiska 2018 jifr® m<uq udi kjh ;=<° fµvr,a
wruqo,a wkqmd;slfha b,lal.; mrdih wjia:d
;=kl° by< kxjk ,°' wdr®:ßl l%shdldrlïj,
wfmalaIs; jr®Okh" Yla;su;a Y%u fj<|fmd<
;;a;ajhka iy WoaOukh b,lal.; ishhg 2 l
uÜgu olajd ;sridr f,i <`.d ùu fya;=fjka 2018
jifr® foieïnr® udifha° fukau 2019 jifr®°
fmd,S wkqmd;sl ;j≥rg;a by< kxjkq we;ehs o
wfmalaId flfr®' fï w;r" Yla;su;a wdr®:ßl
±laula iys; jd;djrKhla mej;Su iy ndysr
mSvk fya;=fjka WoaOukh iqΩ jYfhka b,lal.;
ishhg 2 uÜgug jvd by< mj;sk ;;a;ajhla ;=<"
tx.,ka; uy nexl=j 2018 wf.daia;= udifha° nexl=
wkqmd;slh mokï wxl 25 lska by< ±óh' flfia
fj;;a" tx.,ka;h hQfrda l,dmfhka bj;aùfuka
we;s úh yels RKd;aul n,mEï iy fj<| wr®nqo
fya;=fjka we;s úh yels wys;lr n,mEï by<
hEu yd ±ä uQ,H ;;a;ajhkaf.a m%;sM,hla f,i
we;s úh yels f.da,Sh wúksYaÑ;;djkays n,mEu
ms<sn|j tlai;a rdcOdks wdr®:ßlh ;j≥rg;a
m˙laIdld¯ jkq we;' 2018 Tlaf;danr® udifhka
miq Y=oaO j;alï ñ,° .ekSï wjika lrk njg
hqfrdamd uy nexl=j ksfõokh l<o" f.da,Sh fj<|
wr®nqo ;j≥rg;a m%n,j mej;Su ;=< wj∞kï
mekke.sh yels neúka iy hqfrdamd l,dmhg
;j≥rg;a ie,lsh hq;= m˙† uqo,a m%;sm;a;s idkqn,
wjYH flfrk nj wjOdrKh lrñka" ;j≥rg;a
,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrhla mj;ajdf.k hEug
lghq;= lf<ah' ±kg b,lal.; ishhg 2 uÜgug
jvd my<ska kuq;a tA wdikakfha mj;sk WoaOukh
ue† ld,Skj ishhg 2 uÜgug f.k tau ;yjqre
ls¯u i|yd 2019 .sïydkh olajd fmd,S wkqmd;sl
jdr®;d.; my<u uÜgfï mj;ajd .ekSug woyia
lrk nj hqfrdamd uy nexl=j ksfõokh fldg
we;' fï w;r" cmdk uy nexl=j wj∞kï
jd˙lh wvq ls¯u yryd uQ,H fj<|fmd<g iydh
ùu i|yd kuHYS,S whq˙ka j;alï ñ,° .ekSu
wLKavj is≥ lrk w;r" ish m%;sm;a;s fmd,S
wkqmd;sl RK uÜgfï wLKavj fkdfjkiaj
mj;ajdf.k .sfhah' wdr®:ßl jr®Okhg iydh
ùu" fiajd úhqla;sh my< ±óu iy WoaOukh
b,lal.; uÜgu wdikakhg f.k tafï wruqK
we;sj ´iafÜ%,shdkq ixÑ; nexl=jo ,sys,a uqo,a
m%;sm;a;shla wLKavj mj;ajd f.k .sfhah'
y †hqKq wdr®:ßl úiska uqo,a m%;sm;a;sh idudkHlrKh
ls¯u" úksuh wkqmd;sl u; jQ mSvkh" úfoaY
wdfhdack bj;a lr .ekSu iy fj<πu
u; jQ wys;lr n,mEï jr®Okh ùu hkd†hg
m%;spdr olajñka fndfyda ke.S tk fj<|fmd<
wdr®:ßlj, uy nexl= ;j≥rg;a ±ä uqo,a
m%;sm;a;shla mj;ajdf.k hEug lghq;=
lf<ah' bka†hdkq ixÑ; nexl=j 2014 jifr®
isg fï olajd ld,h ;=< m%:ujrg øjYS,;d
.e<mqï myiqlu hgf;a jk m%;sm;a;s m%;sñ,°
.ekqï wkqmd;slh 2018 cqks udifha° ishhg
6'25 la olajd mokï wxl 25 lskaa by< ±uQ w;r"
f.da,Sh uQ,H fj<|fmd< wúksYaÑ;;d uOHfha
bka†hdkq remsh, i|yd iydh iemhSug fukau
WoaOuk mSvkh wju lr .ekSfï wruqK we;sj
fuu m%;sm;a;s wkqmd;slh 2018 wf.daia;= udifha°
ishhg 6'50 la olajd ;j≥rg;a by< ±óh'
flfia fj;;a" wfmalaIs; uÜgug jvd my<
w.hl jQ WoaOukh fukau wdr®:ßl jr®Okhg
iydh ùu wjYH nj olajñka bka†hdkq ixÑ;
nexl=j Tlaf;danr® udifha uq,a Nd.fha° m%;sm;a;s
wkqmd;sl fkdfjkiaj mj;ajd .ekSug ;SrKh
lf<ah' bka≥kSishdkq uy nexl=j úiska 2018 iy
2019 jir ;=<° WoaOukh b,lal.; mrdih
;=< mj;ajd .ekSfï fukau wdr®:ßlfha ndysr
wxYfha Yla;su;aNdjh by< kexùfï wruq◊ka
2018 jifr® fï olajd ld,h ;=< m%;sm;a;s fmd,S
wkqmd;slh ishhg 5'75 olajd wjia:d myl° by<
±óh' fï w;r" úksuh wjm%udKh ùu fya;=fjka
we;sjk WoaOuk mSvkh wju lr .ekSu iy
w∞< m%;sm;a;s ld, iSudj ;=< WoaOuk b,lalh
<Ûd lr.ekSug yels jk m˙† WoaOuk wfmalaId
l<ukdlrKh lr .ekSsfï wruqK we;sj ms,smSk
uy nexl=j ish m%Odk m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl
2018 jifr® fï olajd ld,h ;=< wjia:d y;rl°
by< ±óh' uef,aishdkq uy nexl=j o †.= ld,hla
mqrd fmd,S wkqmd;sl wvq uÜgul mj;ajd .ekSu
fya;=fjka mek ke.sh yels wj∞kï j<lajd
.ekSu i|yd 2018 jifr® ckjd˙ udifha° ish
tla†k m%;sm;a;s wkqmd;slh ishhg 3'25 la olajd
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
14
mokï wxl 25 lska by< ±uQ w;r" úfoaYSh wxYh
flfrys we;s úh yels wj∞kï ms<sn`oj ;j≥rg;a
m¯laIdld¯j lghq;= lrkq we;' flfia fj;;a"
,sys,a uqo,a m%;sm;a;s l%ufhka wvq ls¯fï wjYH;dj
wjOdrKh lrk w;r jqjo" jvd hym;a wdr®:ßl
jr®Okhlg Wmld¯ jk w;ru ue† ld,Sk b,lalh
fj; WoaOukh fufyhùu i|yd ;dhs,ka; uy
nexl=j ish m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl ishhg
1'50 uÜgfïu fkdfjkiaj mj;ajdf.k .sfhah'
by< hk WoaOukh md,kh ls¯u iy úksuh
wr®nqohla we;s ùu j<lajd .ekSfï wruqK we;sj
;=r®ls uy nexl=j 2018 jifr® fï olajd ld,h ;=<
wjia:d ;=kl° i;shla i|yd jk m%;sñ,° .ekSï
wkqmd;slh ishhg 24'00 la olajd by< ±óh'
fï w;r" 2018 ckjd˙ udifha mej;s ,sys,a uqo,a
m%;sm;a;s ia:djrh fjkia lrñka" t'c' fvd,rhg
idfmalaIj wdr®ckaákd fmfida uqof,ys jk wêl
wjm%udKhg m%;spdr jYfhka wdr®ckaákd uy
nexl=j ish mokï wkqmd;slh 2018 jifr® m<uq
udi oyh ;=< wjia:d myl° ishhg 65'00 la olajd
m%;sY;dxl 37'75 lska by< ±óh' m%;sm;a;s fmd,S
wkqmd;sl Ndú;h ;=<ska iSñ; idr®:l;ajhla
muKla olakg ,eîu fya;=fjka wdr®ckaákd uy
nexl=j 2018 Tlaf;danr® udifha isg kj uqo,a
m%;sm;a;s l%ufõohla l%shdjg kexùh' ta wkqj"
úfoaY úksuh ue†y;aùï iSud lrk w;r" WoaOuk
b,lallrKh fjkqjg uqo,a iuia; jr®Okh
md,kh ls¯ug wdr®ckaákd uy nexl=j b,lal
lrhs'
wfmalaIs; j¾Okhka
y fm!oa.,sl wxYfha il%Sh iyNd.s;ajh o iuÛ rch
u.ska ±kg b†˙m;a lr we;s jr®Ok Wmdhudr®.
ukd iïnkaëlrKhla we;sj wLKavj idr®:lj
l%shd;aul ls¯u" ue†ld,Skj wdr®:ßl jr®Ok udj;
l%ñlj jeä†hqKq lr .ekSu i|yd Wmld¯ jkq we;'
uE; jirj, wdr®:ßl jr®Okh uOHia: w.hla .;a
w;r" fuu jifr® m<uq Nd.h ;=< jdr®;d jQ ishhg
3'6 l jr®Okh iuÛ 2018 jir i|yd wdr®:ßl
jr®Ok fõ.h ishhg 4'0 l my< w.hl mj;skq
we;ehs mqfrdal:kh lr we;' flfia jqjo"
foaYSh iy úfoaYSh wdfhdaclhska fj;ska jQ
wdfhdack by< uÜgul mej;Su" ue†ld,Skj
wdr®:ßl jr®Okh h:d ;;a;ajhg m;aùug Wmld¯
jkq we;ehs wfmalaId flfrhs' fuu wdfhdack"
;sridr ue†ld,Sk wdr®:ßl jr®Okh fõ.j;a
ls¯u i|yd fya;= jk by< tl;= l< w.hla
iys; ksIamdok lr®udka; wxY iy ±kqu mokï
lr.;a fiajd lghq;= fj; fhduqjkq we;ehs
wfmalaId flfrhs' lDIsldr®ñl wxYh" jd◊cHuh
YlH;djla iys; wxYhla njg l%ñlj úldYkh
ùu o fuu jr®Ok fõ.h w;alr .ekSu i|yd
Wmld¯ jkq we;' rfÜ wdr®:ßl yd iudc há;,
myiqlï jeä†hqKq ls¯u wruqKq lr.;a rcfha
jevigyka o M,∞hS;dj by< kexùu ;=<ska
wdr®:ßl jr®Ok yd ixjr®Ok l%shdj,shg iydh
jk m˙† is≥ flfrkq we;ehs o wfmalaId flfr®'
úoHdj" ;dlaIKfõoh" bx‚fkare úoHdj yd
rgm%Odk m%;sm;a;s fmd,S
wkqmd;slh
2015
wjidkfha°
2016
wjidkfha°
2017
wjidkfha°
2018 Tla' 23
†kg
YS% ,xldj ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh 6.00 7.00 7.25 7.25ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh 7.50 8.50 8.75 8.50
ke`.S tk wdr®:ßl
bka†hdj m%;sñ,° .ekqï wkqmd;slh 6.75 6.25 6.00 6.50 uef,aishdj tla†k m%;sm;a;s wkqmd;slh 3.25 3.00 3.00 3.25 ;dhs,ka;h tla†k oaúmdr®Yaúl m%;sñ,° .ekqï wkqmd;slh 1.50 1.50 1.50 1.50 Ökh tla wjqre≥ hqjdka Kh°fï wkqmd;slh 4.35 4.35 4.35 4.35
bka≥kSishdj* i;a †k m%;súl=Kqï wkqmd;slh 7.50 4.75 4.25 5.75ms,smSkh tla†k m%;súl=Kqï wkqmd;slh 4.00 3.00 3.00 4.50
†hqKq wdr®:ßl
wefu˙ld tlai;a ckmoh fµvr,a wruqo,a wkqmd;slh 0.25-0.50 0.50-0.75 1.25-1.50 2.00-2.25 tlai;a rdcOdksh nexl= wkqmd;slh 0.50 0.25 0.50 0.75 hqfrdamd uy nexl=j m%;suQ,Hk wkqmd;slh 0.05 0.00 0.00 0.00 cmdkh tla†k talaIK wkqmd;slh 0.00 -0.10 -0.10 -0.10 ´iafÜ%,shdj uqo,a wkqmd;slh 2.00 1.50 1.50 1.50
uQ,h( w∞< uy nexl=j, fjí wvú
1'2 ixLHd igyk
f;dard.;a uy nexl=j, m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;slj, fjkiaùïishhg
*bka≥kSishdkq nexl=j úiska mokï fmd<S wkqmd;slh fjkqjg 2016 wf.daia;= ui 19 fjks †k isg n,meje;afjk m˙† BI-i;a †k m%;súl=Kqï wkqmd;slh
f,i kj m%;sm;a;s wkqmd;slhla y`≥kajd° we;'
iuia; ks¯laIK
11
15
.◊;h fukau jD;a;Sh wOHdmkh ms<sn|j by<
wjOdkhla fhduq ls¯u ;=<ska Y%u n,ldfha
ksmqK;d uÜgï jeä†hqKq ls¯u" by< wdr®:ßl
jr®Okhg Wmld¯ jkq we;s w;r th Y%u b,aÆu yd
iemhqu w;r we;s fkd.e<mSu wju lr .ekSug o
Wmld¯ jkq we;' ;jo" jvd fyd| <ud
iq/l=ï myiqlï" kej; mqyqKqls¯fï jevigyka
iy kuHYS,s /lshd wjia:d we;s ls¯u ;=<ska
by< ia;%S Y%u n,ld iyNd.s;ajh m%jr®Okh ls¯u
flfrys fhduq jQ mshjr o rfÜ ksIamdok Od˙;dj
by< kexùug Wmld¯ jkq we;' foaYSh ksIamdok
Od˙;dj by< kexùu u.ska ksoyia fj<| .súiqï
.Kkdjla Tiafia fj<| iïnkaO;dj,ska Wm˙u
m%fhdaack .ekSug myiqlï ie,fik w;r" tu.ska
úfoaYSh b,aÆu by< hEu yryd wdr®:ßl jr®Okh
;sridrj mj;ajd f.k hEug o Wmld¯ fõ' flfia
jqjo" fuu b,lal idlaId;a lr .ekSu ;yjqre
ls¯u i|yd wLKav iy ukd iïnkaëlrKhla
iys; m%;sm;a;s ksis l,g l%shd;aul ls¯u ;=<ska
wdr®:ßl jr®Okhg ys;lr m˙irhla mj;ajdf.k
hEug wjYH myiqlï ie,iSu w;HjYH jkq we;'
wvq yd ia:djr WoaOukhla mej;Su" rdcH uQ,H
úkh wLKavj mj;ajdf.k hEu iy fj<|fmd<
mdol lr.;a úksuh wkqmd;slhla mej;Su ;=<ska
ia:djr idr®j wdr®:ßl ;;a;ajhka mj;ajd .ekSu
ue†ld,Skj by< iy ;sridr wdr®:ßl jr®Okhla
<Ûd lr .ekSug Wmld¯ jkq we;'
y fj<| ysÛh mqΩ,a ùu fya;=fjka 2018 jifr®°
úfoaYSh cx.u .sKqfuys l%shdld˙;ajh ≥r®j, úh
yels jqjo" wdkhk úhou by< hEu md,kh ls¯u
i|yd y∫kajd ≥ka m%;sm;a;suh l%shdudr®. iuÛ
úksuh wkqmd;slfha .e<mqu u.ska 2019 jifr®°
úfoaYSh cx.u .sKqfï l%shdld˙;ajh Yla;su;a jkq
we;ehs wfmalaIs;h' 2017 jifr® udr®;= udifha
isg Yla;su;aj kej; h:d ;;a;ajhg m;ajQ fj<|
NdKav wmkhk wd∞hu" kj fj<| yjq,alrejka
iuÛ fj<| in|;d f.dvk.d .ekSu" ys;lr
úfoaY fj<| m%;sm;a;sh iuÛ Yla;su;a wdh;ksl
iydh ,eîu iy ;r.ld¯ úksuh wkqmd;slhla
mej;Su fya;=fjka by< jr®Okhla mj;ajdf.k
hkq we;ehs wfmalaIs;h' †hqKq wdr®:ßlhka w;r
cd;Hka;r fj<πu iïnkaOfhka jr®Okh jk
.egqïld¯ ;;a;ajhka u.ska f.da,Sh fj<|du
ms<sn| wfmalaIdjka wvq úh yels w;r" tu.ska
Y%S ,xldfõ wmkhk wd∞hu u; jl% n,mEula
we;s úh yelsh' b†˙fha° wdkhk úhou
jr®Okh jkq we;ehs mqfrdal:kh lr we;s kuq;a
jr®Ok fõ.h ukao.dó jkq we;' rch iy uy
nexl=j u.ska wdkhk wffOr®hhj;a ls¯ug
f.k we;s l%shdudr®. iy úksuh wkqmd;sl
.e<mqï u.ska fláld,Skj w;HjYH fkdjk
md˙fNda.sl NdKav i|yd mj;sk b,aÆu wvq
jkq we;s w;r" ;j≥rg;a fj<|du ,sys,alrKh
ls¯u iy f.da,Sh Lksc f;,a ñ, .Kka by<
hEu;a iuÛ wmkhkj, mqfrdal:kh lrk ,o
jr®Okh ue†ld,Skj wdkhk by< hEu i`oyd
fya;= jkq we;ehs wfmalaId flfr®' fuu wfmalaIs;
jr®Okhka iuÛ 2019 jifr®° fj<| ysÛh wvq
jkq we;ehs wfmalaId flfr®' by< uÜgfï
úfoaYSh Rcq wdfhdack u.ska we;s jk ,dNdxY
f.ùï iy m%;swdfhda‚; bmehSï jeks .,d hEï
by< hEu;a iuÛ m%d:ñl wd∞hï .sKqfuys
ysÛh mqΩ,a fj;ehs wfmalaId flfr®' óg wu;rj"
f.da,Sh fmd,S wkqmd;sl by< hk jd;djrKhla
;=< úfoaYSh Kh m%udKh by< hEu;a iuÛ
úfoaYSh Kh i|yd fmd,S f.ùï o by< hkq
we;ehs wfmalaIs;h' flfia jqjo" ixpdrl bmehSï"
m%jdyk fiajd iy m˙.Kl yd f;dr;=re ;dlaIK
wxYj,g w∞< fiajdjkays bmehSï wLKavj by<
hEu fya;=fjka fiajd wmkhk ,eîï wLKavj
jr®Okh jkq we;ehs mqfrdal:kh lr we;' fï
w;r" f;,a ñ, .Kka l%ufhka by< hEu;a iuÛ
Y%S ,xldfõ Y%u ixl%u◊lhka i|yd ueofmr†.
l,dmfhka jk b,aÆu by< hEu fya;=fjka
úfoaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK o kej;
by< f.dia cx.u .sKqfuys jr®Okhg Wmld¯
jkq we;ehs wfmalaIs;h' fï wkqj" 2019 jifr®°
iy bka wk;=rej úfoaYSh cx.u .sKqu Yla;su;a
jkq we;ehs mqfrdal:kh lr we;' †hqKq
wdr®:ßlhkays uqo,a m%;sm;a;sh idudkHlrKh
ls¯u u.ska úfoaYSh wdfhdaclhska ish wdfhdack
l<U m%;s;=,kh ls¯ug lghq;= ls¯u ksid
fld<U fldgia yqjudrej iy rdcH iq/l=ïm;a
fj<|fmd< fj; ,efnk úfoaYSh wdfhdack wvq
úh yels jqjo" úfoaYSh iDcq wdfhdack fukau Kh
m%jdy fya;=fjka f.jqï ;=,kfhys uQ,H .sKqu
Yla;su;a jkq we;ehs wfmalaIs;h' fld<U jrdh
k.r jHdmD;sfhys iy yïnkaf;dg lr®udka;
l,dmfhys ixjr®Ok lghq;= u.ska ue†ld,Skj
úfoaYSh Rcq wdfhdack ,eîï ia:djr jkq we;ehs
wfmalaIs;h' fï w;r" úfYaIfhkau cd;Hka;r
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2018 iqúfYaI is≥ùï iy 2019 wfmalaIdjka
1
16
iaffj¯;aj ne∫ïlr l,ams¯u;a iuÛ 2019-
2023 ld,m˙Éf√oh ;=< Kh fiajdlrK f.ùï
tl;=ùu" úfoaYSh wxYh i|yd wNsfhda.d;aul fõ'
flfia jqjo" rcfha 2018 wxl 8 ork il%Sh
j.lSï l<ukdlrK mk; iy ue†ld,Sk Kh
l<ukdlrK Wmdhudr®.h idr®:lj l%shdjg
kexùu u.ska wkd.; úfoaYSh m%;suQ,HlrK
wjYH;dj i|yd il%Sh úi∫ï iemhSu wfmalaId
flfr®' cx.u .sKqfï ysÛh uQ,Hkh ls¯fï
uQ,dY%h f,i ±kg jk úfoaYSh Kh u; ±ä
f,i rπ mej;Su ue†ld,Skj yd †.=ld,Skj wvq
ls¯u w;HjYH fõ' fï i|yd NdKav yd fiajd
wmkhk mQr®K úNj;djlska Wmfhdackh ls¯u
wjYH w;ru" uQ,H .sKqu jr®Okh ls¯ug iy
úfoaYSh wxYfha wdrlaIK f.dvkexùu i|yd
úfoaYSh Rcq wdfhdack wdlr®IKh lr .ekSug
ys;lr wdfhdack m˙irhla ksr®udKh l< hq;=h'
y wdodhu by< kexùu i|yd y∫kajd≥ka ia:ßr
l%shdudr®." úhoï ;dr®lSlrKh ls¯u" iy Kh
l<ukdlrKh úêu;a ls¯u u.ska ms<sìUq jk
rdcH uQ,H tald.%;d l%shdj,sh wLKavj l%shd;aul
ls¯u i|yd jk rcfha lemùu" ue† ld,Skj rdcH
uQ,H wxYfha iuia; jr®Okhg fya;= jkq we;' kj
foaYSh wd∞hï mk; kS;s.; ls¯u" n≥ tl;= ls¯fï
wdh;k iajhxl%ShlrKh ls¯u yd n≥ m˙md,kh
i|yd jvd;a hym;a Ndú;hka l%shd;aul ls¯u
;=<ska n≥ moku mqΩ,a ls¯ug;a" n≥ l%uh ir,
ls¯ug;a" n≥ ksoyia ls¯ï ;dr®lSlrKh ls¯ug iy
n≥ wkql+,;dj jeä †hqKq ls¯ug;a wfmalaId flfr®'
fuu l%shdudr®. ;=<ska ue† ld,Skj rcfha wd∞hu
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i ishhg 16 lska
muK jeä jkq we;ehs wfmalaIs;h' úhoï ms<sn|
ie,lSfï °" iqnidOk jevigyka jvd;a
fyd¢ka b,lal.; ls¯u" mqkrdjr®;k úhoï
;dr®lSlrKh ls¯u" rdcH uQ,H md,kh ls¯u
i|yd mdr®,sfïka;=jg we;s n,;, Yla;su;a ls¯u
iy whjeh l%shdj,sfha úksúoNdjh jeä †hqKq
ls¯u i|yd uQ,sl l%shdudr®. f.k we;' fuu.ska"
ue†ld,Skj w;HjYH m%d.aOk wdfhdack i|yd
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i ishhg 5 ;a 6 ;a
w;r m%udKhla rdcH wd∞hfuka fjka ls¯ug
rchg wjldY ie,fik kuq;a" mqkrdjr®;k
úhoï ;j≥rg;a ;dr®lSlrKh ls¯u fhda.H jkq
we;' fuu l%shdudr®.j, m%;sM,hla f,i" jr®;k
.sKqfï iy m%d:ñl .sKqfï w;s˙la;hla mj;ajd
.ksñka 2020 jkúg whjeh ysÛh o'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i ishhg 3'5 olajd wvq ls¯ug rch
wfmalaId flfrhs' m%d:ñl .sKqfï w;s˙la;h
by< hEfï m%;sM,hla f,i rfÜ iuia; idr®j
wdr®:ßl ia:dhs;dj jeä †hqKq lrñka o'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i rdcH Kh o l%ufhka wvq
ls¯ug wfmalaIs;h' thg wu;rj" †.= ld,Sk uQ,H
YlH;dj jeä †hqKq ls¯u i|yd rch i;= jdKsc
jHjidhhkays jHqyd;aul m%;sixialrK l%shd;aul
ls¯u i|yd wdrïNl mshjr lsysmhla .ekq◊'
y Y%S ,xld uy nexl=j ish uqo,a m%;sm;a;s rduqj f,i
kuHYS,S WoaOuk b,lallrKh fj; m%fõY
ùu wfmalaIs; wdldrfhka l%shd;aul jk w;r"
fuu l%shdj,sh idr®:l lr .ekSu i|yd rdcH
uQ,H tald.%;dj wLKavj mj;ajd .ekSu i|yd
rcfha lemùu w;HjYH fõ' 2018 jir iy
b†˙h i|yd jQ Y%S ,xld uy nexl=fõ uqo,a yd
uQ,H wxYfha m%;sm;a;s fmr ±lau u.ska" 2020
jir jk úg kuHYS,s WoaOuk b,lallrKhla
fj; .uka ls¯fï ish wNs,dYh ksfõokh
lf<ah' fuu l%shdj,sfha m%Odk w†hr w;rg"
wjYH kS;suh m%;sixialrK y∫kajd°u" wdh;ksl
yd ;dlaI◊l YlH;dj jr®Okh ls¯u" uy
nexl=fõ iajdëk;ajh by< kexùu" uqo,a yd
rdcH uQ,H m%;sm;a;s iïnkaëlrKh Yla;su;a
ls¯u" úksuh wkqmd;slfhys kuHYS,sNdjh
mj;ajd.ekSu" uqo,a fufyhqï lghq;= jeäoshqKq
ls¯u iy uyck;djf.a yd mdr®Yajlrejkaf.a
±kqïj;aNdjh by< kexùu hkd†h wh;a fõ'
kuHYS,s WoaOuk b,lallrK rduqj fj;
.uka ls¯u ksfõokh ls¯fuka wk;=rej" fuu
wjYH;djka imqrd,Su i|yd uy nexl=j úiska
l%shdudr®. /ila f.k we;' flfia fj;;a"
ue†ld,Ssk WoaOuk b,lalh ms<sn| tlÛ;djhlg
<Ûd fjñka kuHYS,s WoaOuk b,lallrK rduqj
wdh;k.; ls¯u iy uqo,a kS;s mk; i|yd wjYH
flfrk ixfYdaOk l%shd;aul ls¯u kuHYS,s
WoaOuk b,lallrKh idr®:lj l%shd;aul
ls¯u i|yd wjYH flfrk jeo.;a idOl f,i
;j≥rg;a mj;S' wfmalaIs; m˙† kuHYS,s WoaOuk
b,lallrKh fj; .uka ls¯ug myiqlï ie,iSu
i|yd rcfha ±kg l%shd;aul wd∞hï mdol
lr.;a rdcH uQ,H tald.%;d l%shdj,sh mj;ajdf.k
iuia; ks¯laIK
11
17
hEu i|yd ;j≥rg;a lemù lghq;= lrkq we;ehs
wfmalaId flfr®' b†˙ ±laulska hq;= rduqjla ;=<
is≥ lrk uqo,a m%;sm;a;s .e<mqï iuÛ" ue†ld,Skj
WoaOukh ue† ;ks w.hl uÜgfï mj;skq we;ehs
wfmalaId flfrk w;r" fm!oa.,sl wxYfha jeä
∞hl;ajhla iys; wdr®:ßl jr®Okhlg myiqlï
ie,fik m˙† uqo,a iy Kh m%idrKh m%udKj;a
uÜgïj, mj;skq we;ehs wfmalaId flfrhs'
y wvq wdr®:ßl l%shdld˙;ajhla uOHfha" uqo,a" rdcH
uQ,H iy úfoaYSh wxYj, mj;sk m%;sm;a;s wjldYh
iSud ùu yuqfõ wdr®:ßlfha iuia; M,∞hs;dj by<
kexùu i|yd Wmld¯ jk úplaIKYS,S" ia:djr iy
¥ror®YS m%;sixialrK l%shdudr®. iuÛ fm!oa.,sl
wxYh uq,afldg .;a wdr®:ßl jr®Okhla i|yd
myiqlï ie,iSu wjYH fõ' rfÜ idr®j wdr®:ßl
uQ,Or®u jeä†hqKq lrñka" jHqyd;aul m%;sixialrK
u.ska wdr®:ßlh Yla;su;a ls¯fï jeo.;alu
uE;ld,Sk w;a±lSï u.ska kej;;a wjOdrKh lr
we;' w;HjYH jHqyd;aul m%;sixialrK m%udo ls¯u
;=<ska is≥jkqfha foaYSh yd úfoaYSh wys;lr n,mEï
i|yd wdr®:ßlh jeä jYfhka ksrdjrKh ùu
uOHfha" Y%S ,xldj l,dmSh rgj,a w;r ;j≥rg;a
miq.dó wdr®:ßlhla njg m;a ùuh' tuksid" jvd
M,∞hS f,i udkj yd fN!;sl iïm;a mQr®K
jYfhka Wmfhdackh jk by< ue† wd∞hï
wdr®:ßlhla olajd Y%S ,xldjg b†˙hg hEu i|yd"
tjeks m%;sixialrK úksúoNdjhlska hq;= rduqjla
hgf;a läkñka l%shd;aul ls¯u w;HjYH fõ'