+ All Categories
Home > Documents > Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem...

Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem...

Date post: 19-Jun-2021
Category:
Upload: others
View: 5 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
84
SKRIPTUM ZUR BUNDESOLYMPIADE LATEIN 2021 1
Transcript
Page 1: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

SKRIPTUM ZUR BUNDESOLYMPIADE

LATEIN

2021

1

Page 2: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

„DIE GANZE WELT SOLL GÜSSING WERDEN“(Arnold Schwarzenegger, Jänner 2012)

Die Bundesolympiade für Latein und Griechisch findet 2012 in Güssing statt.

Diese Stadt und der Bezirk, dessen Zentrum sie bildet, sind einzigartig in Österreich.

Er ist der Bezirk mit der höchsten österreichischen Auswanderungsrate zwischen

1890 und 1922. Aus jedem Dorf sind in diesen Jahrzehnten junge Männer und

Familien nach Amerika gezogen. Im Jahr 1938 lebten laut einer Volkszählung nicht

weniger als 21 % der im Bezirk Güssing geborenen Menschen in Amerika.

Er ist der einzige Bezirk Österreichs, in dem kein Meter Eisenbahngleis verlegt ist.

Güter- und Personenverkehr wurden schon vor langer Zeit eingestellt.

Die Stadt Güssing ist energieautark. Das einzigartige Energieversorgungsmodell ist

weit über die Grenzen Österreichs bekannt und berühmt.

Was lag da näher, als die Bundesolympiade unter das Motto „Natur - Energie -

Umwelt“ zu stellen. Die Auswahl der Texte in den Skripten und das

Rahmenprogramm wurden danach ausgerichtet.

Viel Freude und Erfolg allen Teilnehmern!

Walter Dujmovits

2

Page 3: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

LUKREZ

Lucius Lucretius Carus, ein überzeugter Epikureer, veröffentlichte seine naturwissenschaftliche Vorstellung von der Welt in seinem Lehrgedicht „De rerum natura“. Dieses Lehrgedicht bezeugt seine Kenntnisse in Physik, Psychologie und Kulturtheorie. Konkret geht es um die Lehre von den Atomen, vom Lebensprinzip anima und vom Geist animus.

1) Lukrez und die Naturgewalten (1, 271-297)

Principio venti vis verberat incita pontumingentisque ruit navis et nubila differt,interdum rapido percurrens turbine camposarboribus magnis sternit montisque supremossilvifragis vexat flabris ita perfurit acricum fremitu saevitque minaci murmure ventus.Sunt igitur venti nimirum corpora caeca,quae mare, quae terras, quae denique nubila caeli,verrunt ac subito vexantia turbine raptant,nec ratione fluunt alia stragemque propagantet cum mollis aquae fertur natura repenteflumine abundanti, quam largis imbribus augetmontibus ex altis magnus decursus aquae,fragmina coniciens silvarum arbustaque tota,nec validi possunt pontes venientis aquaevim subitam tolerare: ita magno turbidus imbrimolibus incurrit validis cum viribus amnis,dat sonitu magno stragem, volvitque sub undisgrandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat.Sic igitur debent venti quoque flamina ferri,quae veluti validum cum flumen procubuerequamlibet in partem, trudunt res ante ruuntqueimpetibus crebris, interdum vertice tortocorripiunt rapidique rotanti turbine portant.Quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca,

pontus, -i: Meer;

ingentes – naves; nubilum, -i = Wolke

montessilvifragus 3 = wälderbrechend;flabra, -orum (n.) = Blasen, Wehen

verro 3 = kehren, fegen

alia ratione = auf andere Weise

arbustum, -i = Gebüsch

moles, -is (f.) = Damm, Wehr

flamen, -inis (n.) = Blasen, Hauchprocubuerunt

trudo 3 = treiben, drängenvertice torto = in kreisendem Wirbel

3

Page 4: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

quandoquidem factis et moribus aemula magnisamnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt. aemula, -ae = Rivalin

2) Lukrez und die Schöpfung (5, 235-321)

Principio quoniam terrae corpus et umor principio: zunächstaurarumque leves animae calidique vapores, anima, -ae = hier: Hauche quibus haec rerum consistere summa videtur, haec summa rerum = die ganze Weltomnia nativo ac mortali corpore constant, nativus 3 = angeboren, natürlichdebet eodem omnis mundi natura putari. eodem zu corporeQuippe etenim, quorum partis et membra videmuscorpore nativo mortalibus esse figuris,haec eadem ferme mortalia cernimus esse ferme = fereet nativa simul. Quapropter maxima mundi quapropter = deshalbcum videam membra ac partis consumpta regigni, regignor (pass.) = entstehenscire licet caeli quoque item terraeque fuisseprincipiale aliquod tempus clademque futuram. principiale tempus = Zeit des AnfangsIllud in his rebus ne corripuisse rearisme mihi, quod terram atque ignem mortalia sumpsi m. s. = als sterblich annehmenesse neque umorem dubitavi aurasque perireatque eadem gigni rursusque augescere dixi.Principio pars terrai nonnulla, perusta pars nonnulla = ein gewisser Teilsolibus adsiduis, multa pulsata pedum vi,pulveris exhalat nebulam nubesque volantis, volantis = volantesquas validi toto dispergunt aëre venti.Pars etiam glebarum ad diluviem revocatur ad d. r. = überschwemmt werdenimbribus et ripas radentia flumina rodunt. rado 3 = hier: schneidenPraeterea pro parte sua, quod cumque alit auget,redditur; et quoniam dubio procul esse videturomniparens eadem rerum commune sepulcrum. omniparens, -tis = AllmutterErgo terra tibi libatur et aucta recrescit.

4

Page 5: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

 Quod superest, umore novo mare, flumina, fontes quod superest = übrigenssemper abundare et latices manare perennis latex, -icis (m.) = Flüssigkeit, Wassernil opus est verbis: magnus decursus aquarum n. o. e. v. + AcI = man muss nicht sagenundique declarat. Sed primum quicquid aquaetollitur in summaque fit ut nihil umor abundet,partim quod validi verrentes aequora ventideminuunt radiisque retexens aetherius sol, retexo 3 = auflösenpartim quod subter per terras diditur omnis; dido 3 = verteilenpercolatur enim virus retroque remanat percolo 1 = seihen; virus, -i = Schleimmateries umoris et ad caput amnibus omnis caput, -itis (n.) = hier: Quelleconvenit, inde super terras fluit agmine dulci, agmen dulce = erfrischender Zugqua via secta semel liquido pede detulit undas. via secta = RinneAëra nunc igitur dicam, qui corpore totoinnumerabiliter privas mutatur in horas. privas in horas = Stunde für StundeSemper enim, quod cumque fluit de rebus, id omneaëris in magnum fertur mare; qui nisi contra contra = im Gegenzug; dafürcorpora retribuat rebus recreetque fluentis,omnia iam resoluta forent et in aëra versa. in aera verti 3 = sich in Luft verwandelnHaud igitur cessat gigni de rebus et in res cesso 1 = aufhörenreccidere, adsidue quoniam fluere omnia constat.Largus item liquidi fons luminis, aetherius sol,inrigat adsidue caelum candore recentisuppeditatque novo confestim lumine lumen. suppedito 1 = auffüllenNam primum quicquid fulgoris disperit ei, primum fulgoris = der erste Glanzquocumque accidit. Id licet hinc cognoscere possis,quod simul ac primum nubes succedere soli s. s. 3 = sich unter die Sonne schiebencoepere et radios inter quasi rumpere lucis,extemplo inferior pars horum disperit omnisterraque inumbratur, qua nimbi cumque feruntur; inumbror 1 = in einen Schatten fallenut noscas splendore novo res semper egere qua nimbi feruntur = wo

5

Page 6: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Wolken ziehenet primum iactum fulgoris quemque perirenec ratione alia res posse in sole videri, nec ratione alia = und nicht andersperpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum. ni = wenn nichtQuin etiam nocturna tibi, terrestria quae sunt, coruscus 3 = funkelndlumina, pendentes lychni claraeque coruscis lychnus, -i = Lampefulguribus pingues multa caligine taedae pinguis, -e = triefendconsimili properant ratione, ardore ministro, ardore ministro = eilends bestrebtsuppeditare novum lumen, tremere ignibus instant, insto1 = drängeninstant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit: inter quasi rupta = wie unterbrochenusque adeo properanter ab omnibus ignibus eiexitium celeri celeratur origine flammae. celero 1 = beschleunigenSic igitur solem, lunam, stellasque putandumex alio atque alio lucem iactare subortuet primum quicquid flammarum perdere semper, primum quicquid = die vorderen inviolabilia haec ne credas forte vigere. inviolabile = unverletztDenique non lapides quoque vinci cernis ab aevo,non altas turris ruere et putrescere saxa, turris = turres; putresco 3 = zerbröckelnnon delubra deum simulacraque fessa fatisci fatiscor 3 (passiv) = zerspringennec sanctum numen fati protollere finis finis fati = Grenze des Schicksalsposse neque adversus naturae foedera niti? protollo 3 = verschiebenDenique non monumenta virum dilapsa videmus,quae semper porro sibi cumque senescere credas,non ruere avolsos silices a montibus altis silex, -icis (m.) = Felsnec validas aevi vires perferre patiquefiniti? Neque enim caderent avolsa repente,ex infinito quae tempore pertolerassent ex infinito t. = von unendlicher Zeit anomnia tormenta aetatis, privata fragore.Denique iam tuere hoc, circum supraque quod omnecontinet amplexu terram: si procreat ex seomnia, quod quidam memorant, recipitque perempta, memoro 1 = verkündentotum nativum mortali corpore constat.

6

Page 7: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

3) Lukrez und die Schöpfung (5, 534-636)

Terraque ut in media mundi regione quiescat,evanescere paulatim et decrescere pondusconvenit atque aliam naturam subter habere convenit 3 = passt es

ex ineunte aevo coniunctam atque uniter aptam ex ineunte aevo = seit Beginn der Zeiten

partibus aëriis mundi, quibus insita vivit.Propterea non est oneri neque deprimit auras,ut sua cuique homini nullo sunt pondere membranec caput est oneri collo nec denique totumcorporis in pedibus pondus sentimus inesse;at quaecumque foris veniunt inpostaque nobis foris = von außen; inposta = imposita

pondera sunt laedunt, permulto saepe minora.Usque adeo magni refert quid quaeque queat res. usque adeo m. r. = so viel macht es aus

Sic igitur tellus non est aliena repenteallata atque auris aliunde obiecta alienis, a. a. o. = auf fremde Lüfte geworfen

sed pariter prima concepta ab origine mundicertaque pars eius, quasi nobis membra videntur.Praeterea grandi tonitru concussa repenteterra supra quae se sunt concutit omnia motu; ordne: omnia, quae supra se sunt

quod facere haud ulla posset ratione, nisi esset haud ulla ratione = nicht irgendwie

partibus aëriis mundi caeloque revincta; revinctus 3 = verknüpft, verbunden

nam communibus inter se radicibus haerentex ineunte aevo coniuncta atque uniter aucta.Nonne vides etiam quam magno pondere nobissustineat corpus tenuissima vis animae,propterea quia tam coniuncta atque uniter apta est?Denique iam saltu pernici tollere corpus pernix, -icis = ausdauernd, flink

quid potis est nisi vis animae, quae membra gubernat? quid potis est = was kann

7

Page 8: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Iamne vides quantum tenuis natura valerepossit, ubi est coniuncta gravi cum corpore, ut aërconiunctus terris et nobis est animi vis?Nec nimio solis maior rota nec minor ardoresse potest, nostris quam sensibus esse videtur.nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt qu. e sp. = von welcher Entfernung

adicere et calidum membris adflare vaporem,nil magnis intervallis de corpore libantflammarum, nihil ad speciem est contractior ignis. contractus 3 = knapp

Proinde, calor quoniam solis lumenque profusumperveniunt nostros ad sensus et loca fulgent,forma quoque hinc solis debet filumque videri, filum, -i = Größe; Faden; Form

nil adeo ut possis plus aut minus addere vere.Lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans, nothus 3 = unehelich; falsch

sive suam proprio iactat de corpore lucem,quidquid id est, nihilo fertur maiore figura fertur: er zieht dahin

quam, nostris oculis qua cernimus, esse videtur.Nam prius omnia, quae longe semota tuemur longe semotus 3 = weit entfernt

aëra per multum, specie confusa videntur confusus 3 = hier: unscharf

quam minui filum. Quapropter luna necesse est,quandoquidem claram speciem certamque figurampraebet, ut est oris extremis cumque notata, oris extremis = an den Rändern

quanta quoque est, tanta hinc nobis videatur in alto. in alto = am Himmel

Postremo quos cumque vides hinc aetheris ignes,quandoquidem quos cumque in terris cernimus [ignes],dum tremor [et] clarus dum cernitur ardor eorum,perparvum quiddam interdum mutare videntur perparvum = ein klein wenig

alteram utram in partem filum, quo longius absunt. a. u. in p. = zur einen Seite hin

Scire licet perquam pauxillo posse minoresesse vel exigua maiores parte brevique.Illud item non est mirandum, qua ratione qua ratione = nach welchen Gesetzen

tantulus ille queat tantum sol mittere lumen,quod maria ac terras omnes caelumque rigando

8

Page 9: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

compleat et calido perfundat cuncta vapore.Nam licet hinc mundi patefactum totius unum scateo 2= sprudeln

largifluum fontem scatere atque erumpere lumen, largifluus 3 = stark fließend

ex omni mundo quia sic elementa vaporis elementum, –i = Atom

undique conveniunt et sic coniectus eorumconfluit, ex uno capite hic ut profluat ardor.Nonne vides etiam quam late parvus aquaeprata riget fons interdum campisque redundet?Est etiam quoque uti non magno solis ab igni est etiam = es mag auch sein; uti = ut

aëra percipiat calidis fervoribus ardor,opportunus ita est si forte et idoneus aër,ut queat accendi parvis ardoribus ictus; ut queat accendi = dass sie brennen kann

quod genus interdum segetes stipulamque videmus quod genus = so etwas

accidere ex una scintilla incendia passim. scintilla,- ae = Funke

Forsitan et rosea sol alte lampade lucens lampas, -adis (f.) = Fackel, Leuchte

possideat multum caecis fervoribus ignem caecus 3 = hier: heimlich

circum se, nullo qui sit fulgore notatus,aestifer ut tantum radiorum exaugeat ictum. aestifer 3 = Hitze bringend

Nec ratio solis simplex [et] recta patescit, ratio, -onis (f.) = Wesen; rectus 3 = klar

quo pacto aestivis e partibus aegocerotis aegocerotis = des Steinbocks

brumalis adeat flexus atque inde revertens brumalis flexus, -us (m.) = Herbstwende

canceris ut vertat metas ad solstitialis, ad s. c. = zur Sommersonnenwende

lunaque mensibus id spatium videatur obire, des Krebses; spatium obire = wandern

annua sol in quo consumit tempora cursu.Non, inquam, simplex his rebus reddita causast. causast = causa est

Nam fieri vel cum primis id posse videtur,Democriti quod sancta viri sententia ponit, Democriti viri = des Demokrit

quanto quaeque magis sint terram sidera propter,tanto posse minus cum caeli turbine ferri; ferri = hier: Schritt halten

evanescere enim rapidas illius et acresimminui supter vires, ideoque relinquipaulatim solem cum posterioribus signis, signum, -i = Stern

inferior multo quod sit quam fervida signa. quod = weil

Et magis hoc lunam: quanto demissior eius magis hoc = mehr als die

9

Page 10: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Sonne

cursus abest procul a caelo terrisque propinquat,tanto posse minus cum signis tendere cursum.Flaccidiore etiam quanto iam turbine fertur f. t. = mit schwächerer Bewegung

inferior quam sol, tanto magis omnia signahanc adipiscuntur circum praeterque feruntur. adipiscor 3 = einholen

Propterea fit, ut haec ad signum quodque reverti haec = Mond; s. qu. = jeder Stern

mobilius videatur, ad hanc quia signa revisunt. mobilius = schneller; reviso 3 = kommen

4) Lukrez und die Winde (5, 737-750)

It Ver et Venus et Veneris praenuntius ante praenuntius, -i = Bote

pennatus graditur, Zephyri vestigia propter pennatus 3 = geflügelt; propter = nahe

Flora quibus mater praespargens ante viae Z. = ein Wind; praespargo 3 = streuen

cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet.Inde loci sequitur Calor aridus et comes una inde loci = gleich danach; p. = staubig

pulverulenta Ceres [et] etesia flabra aquilonum. e. f. a. = das jährliche Blasen des

Inde Autumnus adit, graditur simul Euhius Euan. Nordwindes; Euhius Euan = Bacchus

Inde aliae tempestates ventique sequuntur,altitonans Volturnus et Auster fulmine pollens. V., A. = Winde; pollens = mächtig

Tandem Bruma nives adfert pigrumque rigorem bruma, -ae = Wintersonnenwende

reddit. Hiems sequitur crepitans hanc dentibus algu.Quominus est mirum, si certo tempore lunagignitur et certo deletur tempore rusus,cum fieri possint tam certo tempore multa.

10

Page 11: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

5) Lukrez und das Wetter (5, 1186-1193)

Ergo perfugium sibi habebant omnia divis perfugium sibi habeo = Zuflucht nehmen

tradere et illorum nutu facere omnia flecti. d. = den Göttern; flecti 3 (pass.) = kreisen

In caeloque deum sedes et templa locarunt,per caelum volvi quia nox et luna videtur,luna, dies et nox et noctis signa severanoctivagaeque faces caeli flammaeque volantes, noctivagus 3 = nächtlich schweifend

nubila, sol, imbres, nix, venti, fulmina, grando grando, -inis (f.) = Hagel

et rapidi fremitus et murmura magna minarum.

6) Lukrez und die Winde (6, 132-141)

Est etiam ratio, cum venti nubila perflant, est ratio = es ist denkbar

ut sonitus faciant; etenim ramosa videmus ramosus 3 = verästelt

nubila saepe modis multis atque aspera ferri;scilicet ut, crebram silvam cum flamina cauri f. (pl.) c. = das Wehen des Nordwindes

perflant, dant sonitum frondes ramique fragorem.Fit quoque, ut interdum validi vis incita ventiperscindat nubem perfringens impetu recto;nam quid possit ibi flatus manifesta docet res, flatus, -us (m.) = Sturm;

hic, ubi lenior est, in terra cum tamen alta manifesta res = das klar Ersichtliche

arbusta evolvens radicibus haurit ab imis. ab i. r. h. 4 = aus dem Boden reißen

7) Lukrez und das Feuer (6, 142-172)

Sunt etiam fluctus per nubila, qui quasi murmur murmur, -uris (n.) = Donner

dant in frangendo graviter; quod item fit in altisfluminibus magnoque mari, cum frangitur aestus. aestus, -us (m.) = Brandung

Fit quoque, ubi e nubi in nubem vis incidit ardens Subjekt zu fit = murmur

11

Page 12: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

fulminis; haec multo si forte umore recepitignem, continuo magno clamore trucidat; continuo = sofort; trucido 1 = vernichten

ut calidis candens ferrum e fornacibus olim imber, -ris (m.) = hier: Wasser

stridit, ubi in gelidum propter demersimus imbrem. strido 3 = zischen

Aridior porro si nubes accipit ignem,uritur ingenti sonitu succensa repente,lauricomos ut si per montes flamma vagetur lauricomus 3 = lorbeerbelaubt

turbine ventorum comburens impete magno;nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus laurus, -i (f) = Lorbeer

terribili sonitu flamma crepitante crematur. crepito 1 = knistern

Denique saepe geli multus fragor atque ruinagrandinis in magnis sonitum dat nubibus alte;ventus enim cum confercit, franguntur in artum confercio 4 = zusammenpferchen

concreti montes nimborum et grandine mixti. in artum concretus 3 = eng erstarrt

Fulgit item, nubes ignis cum semina multa semen (n.) ignis = Feuerfunke

excussere suo concursu, ceu lapidem si concursus, -us (m.) = Aufprall

percutiat lapis aut ferrum; nam tum quoque lumen ceu = wie wenn

exilit et claras scintillas dissipat ignis.Sed tonitrum fit uti post auribus accipiamus,fulgere quam cernant oculi, quia semper ad aurestardius adveniunt quam visum quae moveant res. moveo 2 = hier: reizen

Id licet hinc etiam cognoscere: caedere si quemancipiti videas ferro procul arboris auctum, anceps, -itis (m.) ferrum =

Doppelaxt ante fit ut cernas ictum quam plaga per aures arboris auctum (n.) = Baumwipfel

det sonitum; sic fulgorem quoque cernimus antequam tonitrum accipimus, pariter qui mittitur igni accipio 3 = hier: hören

e simili causa, concursu natus eodem.

8) Lukrez und die Blitze (6, 246-261)

Fulmina gignier e crassis alteque putandumst gignier = Infinitiv; n. u. m. = Blitze

12

Page 13: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

nubibus extructis; nam caelo nulla sereno werden nie geschickt;

nec leviter densis mittuntur nubibus umquam. leviter densus 3 = leicht verdichtet

Nam dubio procul hoc fieri manifesta docet res; manifesta res (f.) = Erfahrung

quod tunc per totum concrescunt aëra nubes, concresco 3 = sich ballen

undique uti tenebras omnes Acherunta reamur t. o. A. = das ganze Dunkel der

liquisse et magnas caeli complesse cavernas, Unterwelt; AcI

Usque adeo taetra nimborum nocte coorta ordne: taetra - nocte - coorta;

inpendent atrae formidinis ora superne, atrae - formidinis

cum commoliri tempestas fulmina coeptat. commolior 4 = in Bewegung setzen

Praeterea persaepe niger quoque per mare nimbus,ut picis e caelo demissum flumen, in undas pix, picis (f.) = Pech, Teer

sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram effertus 3 tenebris = mit Dunkel gefüllt

fulminibus gravidam tempestatem atque procellis, procella, -ae = Sturm

ignibus ac ventis cum primis ipse repletus,in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant. tecta (pl.) = Häuser

9) Lukrez und die Blitze (6, 400-422)

Denique cur numquam caelo iacit undique puro caelo puro = aus heiterem

Himmel

Iuppiter in terras fulmen sonitusque profundit? sonitus profundo 3 = donnern lassen

An simul ac nubes successere, ipse in eas tum successere = successerunt = nachrücken

descendit, prope ut hinc teli determinet ictus? prope hinc = nahe von hier

In mare qua porro mittit ratione? Quid undas qua ratione = aus welchem Grund

arguit et liquidam molem camposque natantes? arguo 3 = beschuldigen; si vult cavea-

Praeterea si vult caveamus fulminis ictum, mus = wenn er will, dass wir

uns hüten cur dubitat facere ut possimus cernere missum? missum (erg. fulmen) = gesandter Blitz

Si nec opinantes autem vult opprimere igni, nec o. (erg. nos) = unvermutet

(für uns)

cur tonat ex illa parte, ut vitare queamus, ex illa parte = auf der anderen

13

Page 14: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Seite

cur tenebras ante et fremitus et murmura concit? concieo 2 = veranlassen, erregen

Et simul in multas partes qui credere possis qui c. p. = wie könnte man glauben

mittere? An hoc ausis numquam contendere factum, ausis= du wagst; contendo 3 = behaupten

ut fierent ictus uno sub tempore plures? u. s. t. = zum gleichen Zeitpunkt

At saepest numero factum fierique necessest, s. n. est f.= es ist oft geschehen

ut pluere in multis regionibus et cadere imbres,fulmina sic uno fieri sub tempore multa. AcI zu necesse est

Postremo cur sancta deum delubra suasque delubrum, -i = Tempel

discutit infesto praeclaras fulmine sedes discutio 3 = zertrümmern

et bene facta deum frangit simulacra suisque praeclarus 3 = herrlich

demit imaginibus violento vulnere honorem? honorem demo 3 = entehren

Altaque cur plerumque petit loca plurimaque eius peto 3 = hier: angreifen, zielen auf

montibus in summis vestigia cernimus ignis? ignis = hier: Genetiv

10) Es gibt kein Werden aus dem Nichts (1, 149-207) (gekürzt)

Diesen Grundgedanken der antiken Philosophie macht Lukrez zum Ausgangspunkt der Atomlehre: Jeder Stoff besteht aus bestimmten Teilchen, „Urspungskörpern“, die nicht willkürlich vertauscht werden können. Diese Theorie wird nicht einfach dargelegt, sondern mit einer Fülle von Beispielen und abstrakten Überlegungen durchargumentiert und bewiesen. Dabei wendet Lukrez verschiedene Verfahren an. Eine typische Beweismethode ist der Schluss vom Sichtbaren auf das Unsichtbare, die Induktion. Häufig wendet Lukrez auch den sogenannten "apagogischen Syllogismus“ an: Das Gegenteil eines Satzes ist nachweislich falsch, also muss der Satz wahr sein. Aus dieser Methode ergeben sich, wie man im Folgenden sieht, oft reizvolle Adynata und Paradoxa: Lukrez schildert uns, wie die Welt aussehen müsste, wenn es keine Atome gäbe. - Im Anfangsteil der Stelle fällt wieder die Wendung gegen die Religion auf: Lukrez hämmert seinen Lesern ein, dass alle Dinge auf natürlichem Weg, ohne Einfluss der Götter entstanden sind.

149 Principium cuius hinc nobis exordia sumetnullam rem e nihilo gigni divinitus umquam.

149: cuius: gemeint ist seine Untersuchungexordia sumere: seinen Ausgangspunkt nehmen; nihilo: nichts (im Abl.);

14

Page 15: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Quippe ita formido mortalis continet omnis,quod multa in terris fieri caeloque tuentur,quorum operum causas nulla ratione viderepossunt ac fieri divino numine rentur.

155 Quas ob res ubi viderimus nil posse crearide nihilo, tum quod sequimur iam rectius indeperspiciemus (...) .Nam si de nihilo fierent, ex omnibus rebus

160 omne genus nasci posset, nil semine egeret.e mare primum homines, e terra posset oririsquamigerum genus et volucres erumpere caelo;(...)

165 Nec fructus idem arboribus constare solerent,sed mutarentur, ferre omnes omnia possent.quippe ubi non essent genitalia corpora cuique,qui posset mater rebus consistere certa?At nunc seminibus quia certis quaeque creantur,

170 inde enascitur atque oras in luminis exit,materies ubi inest cuiusque et corpora prima;atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni,quod certis in rebus inest secreta facultas. (...)

199 Denique cur homines tantos natura pararenon potuit, pedibus qui pontum per vada possenttransire et magnos manibus divellere montismultaque vivendo vitalia vincere saecla,si non, materies quia rebus reddita certastgignundis, e qua constat, quid possit oriri?

205 Nil igitur fieri de nilo posse fatendumst,semine quando opus est rebus, quo quaeque creataeaëris in teneras possint proferrier auras.

divinitus: auf göttliche Weisequippe: denn; ita: hier: davor; contineo: ergriffen haben; mortalis = mortalestueor 2: sehen; operum: besser in den Hauptsatz ziehen: multa opera (Dinge)nulla ratione: überhaupt nichtreor 2: glauben

155: quas ob res: deshalbquod sequimur: unser Ziel (Objekt zu perspiciemus); rectius: besserperspicio: verstehen, durchschauen

159: fierent: Subjekt sind die resnascor 3: entstehen; nil = nihil; semen, -inis: Samen; homines: ergänze: possent oriri; oriro, oriri = nascisquamigerus: schuppig (solche Umschrei-bungen sind typisch für Lukrez!); volucres: Vögel; erumpo + Abl.: herausfallen aus;

165: fructus idem = Nom. Pl; constare: hier: wachsenquippe: freilich; ubi: hier: weilgenitalia corpora: eine Umschreibung für Atome (wörtlich?); qui: wie; consistere: feststehen

169: quia: weil; inde: von dort; enascor = nas-cor, Subjekt sinngemäß: alles; oras in luminis = in oras (Gegend) luminis (Gegend des Lichts = Oberwelt); materies: Stoffhac re: deshalb; nequire = non posse; gigni = nascisecretus: hier: gesondert, speziell

200: vadum,-i: seichte Stelledivellere: auseinanderreißen

201, 202: Achte auf die Alliterationen!vitalia saecla (= saecula): Generationenreddo: verleihencertast = certa est (Elision schon im Schriftbild); rebus gignundis (=gignen-dis): Gerundiv im Dativ: „für“consto 1: bestehenfateri: zugeben (wieder Elision)opus est + Abl. und Dat.: brauchen

207: poetische Umschreibung für „entstehen“:in teneras (sanft) auras (Wehen) aeris proferrier (getragen werden): pass. Infinitiv statt proferri

Die zwei Seiten der Natur: Fruchtbarkeit und Verfall

Die Natur ist für Lukrez mehr als eine Ansammlung von Atomen. In immer neuen Variationen schildert er ihre vielfältigen Erscheinungsformen, sodass man manchmal fast den Eindruck bekommt, er spräche von einem lebendigen Wesen. Seine Bewunderung für die Natur zeigt sich vor allem in jenen Passagen, wo er zu einer mythischen Sprache greift: Die Natur wird dann zur gütigen Mutter, die Leben und Nahrung in Fülle spendet

15

Page 16: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

und als Künstlerin alles erschafft. Doch es auch gibt eine andere Seite. Die Natur ist nicht nur schöpferisch, sie kann auch zerstören. Sicher ist es Absicht, dass das Werk mit einer düsteren Pestschilderung endet. Vom Verfall ist auch früher schon die Rede. Lukrez beschreibt, wie die ursprüngliche Schöpfungskraft der Erde langsam nachlässt. Gerade dafür brauchen wir ja die epikureische Philosophie: um mit der Unvollkommenheit der Welt fertig zu werden. Eines aber ist klar: Eine Welt, die so mangelhaft ist wie die unsere, kann nicht von gütigen Göttern zu unserem Nutzen erschaffen sein.

11) Die gütige Mutter Natur (2, 991-1001):

991 Denique caelesti sumus omnes semine oriundi;omnibus ille idem pater est; unde alma liquentisumoris guttas mater cum terra recepit,feta parit nitidas fruges arbustaque laeta

995 et genus humanum, parit omnia saecla ferarum,pabula cum praebet, quibus omnes corpora pascuntet dulcem ducunt vitam prolemque propagant;qua propter merito maternum nomen adepta est.cedit item retro, de terra quod fuit ante,

1000 in terras, et quod missumst ex aetheris oris,id rursum caeli rellatum templa receptant.

991: oriundi: im Sinn von orti (orior: entstehen); unde: gemeint ist: vom Himmel; almus 3: gütig; liquens, -ntis: flüssig; gutta, -ae: Tropfen; umor, -oris: Feuchtigkeit, hier: Regen; fetus 3: fruchtbar; nitidus 3: glänzend; arbustum,-i: Busch, Baum; laetus 3: hier: üppig; pario: gebären, hervorbringen; saeculum: hier: Art; fera, -ae: Tier

996: pabulum: Nahrung; pasco 3: ernähren; proles, -is: Geschlecht; propago 1: fortpflanzen; quapropter: deshalb; merito: zurecht; maternum nomen = nomen „mater“; adipiscor 3, -eptus sum: erlangen

999: retro cedere: zurückgehen; orae aetheris: (Gegend des) Himmel(s) = templa caeli; recepto 1: aufnehmen; referri: zurückkehren

12) Das Altern der Erde (2, 1150-1174) (gekürzt):

1150 Iamque adeo fracta est aetas effetaque tellus vix animalia parva creat, quae cuncta creavit

saecla deditque ferarum ingentia corpora partu. (...)1157 praeterea nitidas fruges vinetaque laeta

sponte sua primum mortalibus ipsa creavit,ipsa dedit dulcis fetus et pabula laeta;

1160 quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore,conterimusque boves et viris agricolarum,conficimus ferrum vix arvis suppeditati:usque adeo parcunt fetus augentque laborem.iamque caput quassans grandis suspirat arator

1165 crebrius in cassum magnos cecidisse labores,et cum tempora temporibus praesentia confert

1150: adeo: so; aetas: das Alter (der Erde); effetus 3: erschöpft; quae: bezogen auf tellus; saeculum: Art; partu dare: gebären

1157: nitidus 3: glänzend; vinetum: Weinrebe; laetus 3: üppig

fetus, -us: Wachstum, Frucht; pabulum: Weide, Nahrung; grandesco: wachsen, gedeihen; contero 3: erschöpfen; viris = vires

1162: conficere: verbrauchen, verschleißen; ferrum: Werkzeuge; arvum: Feld, Flur; suppedito 1: unterstützen, speisen; usque adeo: so sehr; parco 3: sparenquasso 1: schütteln; grandis: alt; suspiro: seufzen (+ AcI); arator: Bauer; in cassum cadere: vergeblich seinpraeteritus 3: vergangen

16

Page 17: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

praeteritis, laudat fortunas saepe parentis.tristis item vetulae vitis sator atque <vietae>temporis incusat momen saeclumque fatigat,

1170 et crepat, antiquum genus ut pietate repletumperfacile angustis tolerarit finibus aevom,cum minor esset agri multo modus ante viritim;nec tenet omnia paulatim tabescere et iread capulum spatio aetatis defessa vetusto.

1168: sator, -oris: Pflanzer; vetulus = vetus; vitis, -is: Rebe; vietus 3: welk; incuso 1 + Akk.: klagen über; momen, -inis: Bewegung, Vergehen; fatigo: hier: kritisieren; saeculum: (seine) Zeit; crepo 1: schimpfen; aevum: Leben; angustis finibus: örtlich gemeint; modus: Größe; viritim: für jeden Einzelnen

1173: tenere: hier: bemerken; tabesco 3: schwinden; ad capulum ire: zugrunde gehen; vetustus: hier: lang

13) Die Mangelhaftigkeit der Welt (5, 195-227) (gekürzt):

Im Anfangsteil des 5. Buches legt Lukrez ausführlich dar, dass die Erde ihre Entstehung nicht den Göttern verdanken kann. Ein Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

195 Quod <si> iam rerum ignorem primordia quae sint,hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausimconfirmare aliisque ex rebus reddere multis,nequaquam nobis divinitus esse paratamnaturam rerum: tanta stat praedita culpa.

200 principio, quantum caeli tegit impetus ingens,[so sind dort riesige Gebiete Berge und Wälder](..), tenent rupes vastaeque paludeset mare, quod late terrarum distinet oras.inde duas porro prope partis fervidus ardor

205 adsiduusque geli casus mortalibus aufert.quod super est arvi, tamen id natura sua visentibus obducat, ni vis humana resistatvitai causa valido consueta bidentiingemere et terram pressis proscindere aratris.[Ohne harte Arbeit würde nichts gedeihen, und selbstdas Wenige wird oft von Naturkatastrophen wieTrockenheit, Hagel, Regen oder Sturm zerstört.]

218 Praeterea genus horriferum natura ferarumhumanae genti infestum terraque mariquecur alit atque auget? Cur anni tempora morbosadportant? Quare mors inmatura vagatur?Tum porro puer, ut saevis proiectus ab undis

195: quod: denn; Reihenfolge: si iam ignorem, quae primordia sint; rationes: Beschaffen-heit; ausim = audeamreddo: versichernnequaquam: keineswegs; divinitus: von den Götternpraeditus 3: versehen, beladen mit

200: principio: erstens; impetus: hier: Weite; tego 3: bedeckentenere: hier: ausfüllen, im Besitz haben (Objekt: V. 200: was unter dem Himmel liegt); rupes, -is: Fels; vastus 3: öd; palus,-udis: Sumpf; distineo 2 : trennen

204: inde porro: weiters zweitens; prope: beinahe; fervidus: glühend; adsiduus 3: ständig; gelus, -i: Frost, Schnee; casus, -us: Fallen

arvum: fruchtbares Landobduco 3: überziehen; sentis, -is: Dornen

consuetus 3: gewohnt; bidens, -tis: Hackeingemere: stöhnen; aratrum, -i: Pflug; proscindere: aufreißen; pressus: hier: fest?

218: horriferus 3: schreckenerregend; natura: Subjekt; beginne mit cur (V. 220); infestus 3: feindlich

inmaturus 3: frühzeitigporro: weiters; proicio, -ieci,-iectus: an

17

Page 18: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

navita, nudus humi iacet infans indigus omnivitali auxilio, cum primum in luminis oras

225 nixibus ex alvo matris natura profudit,vagituque locum lugubri complet, ut aequumstcui tantum in vita restet transire malorum.

Land werfen; navita: Seemann; humi: auf dem Boden; infans: sprachlos (wörtl.); indigus: bedürftig; cum primum: sobald; orae luminis: oft eine Umschreibung für „Welt“;

225: nixus, -us: Anstengung; alvum: Leib; vagitus, -us: Wimmern, Schreien; lugubris, -e: traurig; aequum est + Dat: es passt zu; restare: bleiben, bevorstehen

14) Lukrez’ künstlerischer Anspruch (4, 1-25)

Lukrez sieht sich selbst als treuer Schüler seines Meisters Epikur. Gleichzeitig ist er aber stolz darauf, Dichter zu sein. Er ist überzeugt davon, etwas völlig Neuartiges in der lateinischen Literatur geschaffen zu haben. Daher gebührt ihm auch höchster Ruhm. Es ist interessant, dass er, der radikale Revolutionär, auf traditionelle Bilder zurückgreift, um über seine künstlerische Leitung zu sprechen: Musen, Dichterweihe, ein Kranz, die reine Quelle. Gleichzeitig verrät er uns etwas über seine Methode: Er möchte die schwierige Materie der epikureischen Naturlehre so gestalten, dass die Lektüre gleichzeitig ein Vergnügen ist: Alles soll voll Anmut und Schönheit sein. Dazu gehört auch die „Täuschung“ seiner Leser: sie müssen mit „süßen“ Worten gewonnen werden, sonst würde die bittere Wahrheit sie abschrecken.

1 Avia Pieridum peragro loca nullius antetrita solo. Iuvat integros accedere fontisatque haurire, iuvatque novos decerpere floresinsignemque meo capiti petere inde coronam,

5 unde prius nulli velarint tempora musae;primum, quod magnis doceo de rebus et artisreligionum animum nodis exsolvere pergo,deinde, quod obscura de re tam lucida pangocarmina musaeo contingens cuncta lepore.

10 Id quoque enim non ab nulla ratione videtur;nam veluti pueris absinthia taetra medentescum dare conantur, prius oras pocula circumcontingunt mellis dulci flavoque liquore,damit die Knaben in ihrer kindlichen Naivität zum

15 Narren gehalten werden bis zu den Lippen und inzwischen

die bittere Flüssigkeit trinken und so überlistet, abernicht getäuscht werden, sondern vielmehr sich auf diese Weise erholen und wieder gesund werden,

18 sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videturtristior esse, quibus non est tractata, retroque

20 volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenticarmine Pierio rationem exponere nostramet quasi musaeo dulci contingere melle;

1: avius 3: weglos; Pierides, -um: Musen; per-agro1: durchwandern; tritus 3: betreten; ante = antea; solum: Fuß(sohle); iuvat: es macht mir Freude; haurire: (Wasser) schöpfen; decerpo 3: pflücken; insignis,-e: strahlend; corona: Kranz; petere: hier: holen; inde: von dort; nulli: Achtung auf den Fall!; tempus, -oris: Schläfe; velo 1: umwinden

6: primum, deinde: er nennt zwei Gründe für seinen Ruhm; artus 3: eng (zu nodis); nodus, -i: Fessel; pergo 3: fortfahren; obscurus 3: dunkel, schwer verständlich; lucidus 3: leuchtend, klar; pango 3: verkünden, dichten; contingo 3: berühren, erfüllen; lepus, -oris: Anmut

10: ab nulla ratione: wertlos; veluti: wie; me-dentes: Ärzte; cum: Wortstellung: veluti medentes, cum pueris absinthia taetra dare conantur; absinthia taetra: bittere Medizin; oras circum = circum oras: an den Rändern; contingo: netzen; mel, mellis: Honig; flavus 3: gelb; liquor, -oris: Flüssigkeit

18: sic ego nunc: Fortsetzung bei volui (20)ratio: Stoffgebiet, Lehre; tristis: streng, herb;(a) quibus: Bezugswort: illis; tracto1: behandeln; retro abhorreo: zurückschrecken (gehört noch in den Weil-Satz); suaviloquens: wörtlich? Pierius 3, musaeus 3: Musen-; contingere melle: siehe das

18

Page 19: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

si tibi forte animum tali ratione tenereversibus in nostris possem, dum percipis omnem

25 naturam rerum ac persentis utilitatem.

Gleichnis23: kein Hauptsatz (sinngemäß: ich wollte versu-

chen); si: ob; forte: vielleicht; ratio: hier: Art; tenere: (fest) halten beipercipio 3: aufnehmen; persentire: zur Gänze fühlen, verstehen

Drei Beispiele künstlerischer Gestaltung: Gleichnisse, Bilder und Mythen

Lukrez möchte mit seinem Gedicht nicht nur docere, sondern auch delectare, also die Leser erfreuen und unterhalten. Dies gelingt ihm unter anderem durch lebendige Naturschilderungen und Bilder: Die sichtbare Natur ist ein Gleichnis der unsichtbaren. So geht es im 2. Buch um das Thema der Atombewegungen. Als simulacrum et imago dafür schildert Lukrez die Bewegung von Staubteilchen im Sonnenlicht. Ähnlich in der zweiten Stelle. Hier geht es um die Frage, warum wir die Bewegung denn nicht wahrnehmen können. Auch dafür findet Lukrez Beispiele aus der Welt des Sichtbaren: Aus weiter Distanz (und schließlich sind wir von der Ebene der Atome weit entfernt) erscheint Bewegung immer als Stillstand.Dass Lukrez auch auf mythologische Vorstellungen zurückgreift, ist insofern erstaunlich, als er ja ein entschiedener Gegner der traditionellen Religion ist. Die Götter haben mit unserer Welt nichts zu tun, daher glaubt Lukrez auch nicht den alten Sagen. Dies hindert ihn aber nicht, gelegentlich einen Mythos zu erzählen, wenn er sich allegorisch interpretieren lässt wie im Fall des Phaethon. Zur Sicherheit distanziert sich Lukrez auch hier von den Lügen der veteres poetae, doch er verwendet gern ihre Bilder, um den (trockenen) Lehrvortrag etwas aufzulockern.

15) Staubteilchen im Sonnenlicht (2, 112-124):

112 Cuius, uti memoro, rei simulacrum et imagoante oculos semper nobis versatur et instat.contemplator enim, cum solis lumina cumque

115 inserti fundunt radii per opaca domorum:multa minuta modis multis per inane videbiscorpora misceri radiorum lumine in ipsoet velut aeterno certamine proelia pugnasedere turmatim certantia nec dare pausam,

120 conciliis et discidiis exercita crebris;conicere ut possis ex hoc, primordia rerumquale sit in magno iactari semper inani.dum taxat rerum magnarum parva potest resexemplare dare et vestigia notitiai.

112: memoro: sagen, erinnern; simulacrum et imago: Bild und Gleichnis; versor: sich befinden; insto: (nahe) stehencontemplor 1: betrachten, Form: Imperativ; cum ... cumque: immer wenn; insertus 3: einfallend; radius: Strahl; opaca,-orum: Schatten

116: minutus 3: winzig; inane, -is: Raum; cer-tamen,-inis: Streit; edere: veranstalten (dazu: proelia et pugnas); certans: um die Wette; turmatim: geschwaderweise; pau-sa: Ruhe; discidium: Trennung; exerceo: aufwühlen

121: conicere: schließen; quale sit: was es bedeutet, dass; primorida rerum: Ursprungskörper (=Atome); iacto: herumwerfen; dumtaxat: freilich nur wenn; exemplare, -is: Beispiel; vestigium: Spur; notitia: Erkenntnis (-ai = -ae)

16) Stillstand und Bewegung: weidende Schafe, eine Schlacht (2, 308-332) (gekürzt):

308 Illud in his rebus non est mirabile, quare,omnia cum rerum primordia sint in motu,

308: quare: dass; primordia rerum: Atomesumma: einmal Nominativ (Gesamtzahl), einmal Ablativ (summus 3); quies, -etis:

19

Page 20: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

summa tamen summa videatur stare quiete, (...)315 praesertim cum, quae possimus cernere, celent

saepe tamen motus spatio diducta locorum.nam saepe in colli tondentes pabula laetalanigerae reptant pecudes, quo quamque vocantesinvitant herbae gemmantes rore recenti,

320 et satiati agni ludunt blandeque coruscant;omnia quae nobis longe confusa videnturet velut in viridi candor consistere colli.praeterea magnae legiones cum loca cursucamporum complent belli simulacra cientes,

325 fulgor ubi ad caelum se tollit totaque circumaere renidescit tellus supterque virum viexcitur pedibus sonitus clamoreque montesicti reiectant voces ad sidera mundi

329 et circum volitant equites (...);et tamen est quidam locus altis montibus, <unde>stare videntur et in campis consistere fulgor.

Ruhe

315: praesertim: zumal; quae possimus cernere (sehen): Objekt zu celent (Objekt: motus): celo 1: verbergen; diduco 3: trennen, weit entfernt seincollis, -is: Hügel; tondo: abweiden; pabula, -orum: Weide; laetus: auch: üppig; lanigerus 3: „wolltragend“; pecudes: Tiere; repto 1: kriechen; vocare: hier: locken; gemmo: glänzen; ros, roris: Tau; recens, -ntis: frisch; satiatus: satt; agnus: Lamm; corusco 1: sich tummeln

321: confundo 3: vermischen; longe: von weitem; viridis,-e: grün; candor: hier: weißer Fleckloca camporum = campos; cieo: erregen; simulacrum: Bild, Schauspiel

325: fulgor, -oris: Glanz; aere: von aes; renidesco 3: leuchten; subter: untenexcio 4: erregen; sonitus: Lärm

ictus: getroffen; reiecto 1: zurückwerfen; circum volitare: herumwirbeln

17) Phaethon: die Zerstörung der Welt durch das Feuer (5, 396-408)

Lukrez erklärt, dass die Elemente in beständigem Kampf miteinander liegen. Wenn eines die Oberhand gewinnt, droht der Untergang der Welt. Er erwähnt die Sage von der Sintflut und kommt dann auf das Feuer.

396 ignis enim superavit et ambiens multa perussit,avia cum Phaethonta rapax vis solis equorumaethere raptavit toto terrasque per omnis.At pater omnipotens ira tum percitus acri

400 magnanimum Phaethonta repenti fulminis ictudeturbavit equis in terram, Solque cadentiobvius aeternam succepit lampada mundidisiectosque redegit equos iunxitque trementis,inde suum per iter recreavit cuncta gubernans,

405 scilicet ut veteres Graium cecinere poëtae.Quod procul a vera nimis est ratione repulsum.Ignis enim superare potest, ubi materiaiex infinito sunt corpora plura coorta.

396: ambire: sich verbreiten; peruro: völlig verbrennenavius 3: weglos; rapax, -acis: reißend; solis: von equorum abhhängig; rapto: mitreißen

399: percitus 3: erregt; ictus, -us: Schlag; repens, -ntis: plötzlich; deturbo: herabwerfen

obvius: entgegen; ergänze: iit; succipio: aufnehmen; lampas, -adis: Leuchte; disicio, -ieci, -iectus: zersteuen; redigere: einsammeln; inde: dann; recreo 1: wiederherstellen

405: scilicet: freilich; Graium = Graiorum; Grai: die Griechen; procul: weit; repulsus: entferntex infinito: seit unendlicher Zeit; corpora: hier: Feueratome; coorior, -ortus: entste-hen

20

Page 21: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

18) Das Glück des epikureischen Lebens (2, 1- 36) (gekürzt):

In allen sechs Büchern gibt es eine besonders sorgfältig gestaltete Einleitung, in der Lukrez auf allgemeine Fragen zu sprechen kommt. Dabei geht es nicht im engeren Sinn um die Naturphilosophie, sondern um deren Nutzen für das Leben des Menschen: Wer von Epikur befreit wurde und seinen Lehren folgt, kann ein wahrhaft glückliches Leben genießen. Dies bedeutet, sich von allen Stürmen des Daseins fernzuhalten und auf unnötige Bedürfnisse zu verzichten.

1 Suave, mari magno turbantibus aequora ventise terra magnum alterius spectare laborem;non quia vexari quemquamst iucunda voluptas,sed, quibus ipse malis careas, quia cernere suavest.

5 Suave etiam belli certamina magna tueriper campos instructa tua sine parte pericli;sed nihil dulcius est, bene quam munita tenereedita doctrina sapientum templa serena,despicere unde queas alios passimque videre

10 errare atque viam palantis quaerere vitae,certare ingenio, contendere nobilitate,noctes atque dies niti praestante laboread summas emergere opes rerumque potiri.O miseras hominum mentes, o pectora caeca!

15 Qualibus in tenebris vitae quantisque periclisdegitur hoc aevi quodcumquest! Nonne viderenihil aliud sibi naturam latrare, nisi ut quicorpore seiunctus dolor absit, mente fruaturiucundo sensu cura semota metuque?

20 Ergo corpoream ad naturam pauca videmusesse opus omnino: quae demant cumque dolorem,delicias quoque uti multas substernere possint.[Nun schildert Lukrez, was zum Glück nicht erforderlich ist: ein prachtvolles Haus, das in Silber und Gold erstrahlt, herrliche Jünglingsstatuen als Kerzenhalter, Musikbegleitung beim erlesenen Essen im getäfelten Saal; besser sei es:]

cum tamen inter se prostrati in gramine molli30 propter aquae rivum sub ramis arboris altae

non magnis opibus iucunde corpora curant,praesertim cum tempestas adridet et annitempora conspergunt viridantis floribus herbas.

1: suave: ergänze est: es ist angenehm; turbo 1: aufwühlen; aequora, -um: Fluten; labor: Not; voluptas: Reihenfolge: non quia iucunda voluptas est quemquam vexari; vexo 1: quälen; cernere: sehen

5: certamen: Steit, Schlacht; tueor 2: sehen; tua sine parte: ohne selbst teilzuhaben

munire: schütze; tenere: hier: bewohnen; templum: hier: Stätte; serenus 3: heiter; edo 3, editus: errichtenqueas = possis; despicere: herabblicken auf; passim: sehen; palor 1: umherirren

11: certare, contendere: kämpfen, streiten umnitor 3: sich bemühen umpraestans, -ntis: unermüdlichemergere ad: zu etwas gelangen (wörtlich: auftauchen)pectus, -oris: Herz; caecus 3: verblendet

15: tenebrae, -arum: Dunkelheit; degere = agere; quodcum aevi est: wörtlich: was auch immer es an Leben gibt – freier?; videre = videris (pass.): hier: glauben; latro 1: fordern; seiungo 3: trennen; qui (= aliqui): jeder; fruor + Abl. (= iucundo sensu): genießen (Subjekt ist die natura); sensus: Empfindung; cura semota metuque: Abl. abs; semoveo = removeo

21: opus esse: nötig sein; omnino: ganz; quaecumque: zu ergänzen: nötig ist, quaecumque ...; demo 3: wegnehmen; uti = ut: Subjekt des Satzes ist das pauca von oben; deliciae, -arum: Freude, Vergnügen; substerno: bieten

29: prostratus 3: hingestreckt, gelagert; Subjekt ist sinngemäß „man“; gramen, -inis: Gras; propter + Akk.: neben; rivus aquae: Bach; ramus, -i: Zweig; opes, -um: Mittel, Auf-wand; praesertim: vor allem; tempestas, -atis: Wetter; adrideo: freundlich sein; conspergo 3: bestreuen; viridans, -ntis: grün

21

Page 22: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Nec calidae citius decedunt corpore febres,35 textilibus si in picturis ostroque rubenti

iacteris, quam si in plebeia veste cubandum est.

34: calidus 3: heiß; citius: schneller; decedo: weichen; textilis pictura: gewebte Stickerei; ostrum,-i: Purpur; rubens: rot; iactor 1: (vom Fieber) geschüttelt werden; cubo 1: schlafen

Überwindung der Todesangst

Wie alle Epikureer beschäftigt auch Lukrez der Gedanke an den Tod. Er ist überzeugt davon, dass die meisten Menschen falsch leben, weil sie von Todesangst gequält werden. Um vor der Gewissheit des Sterbens davonzulaufen, flüchten sie sich in sinnlose Ersatzbefriedigungen (Streben nach Macht und Reichtum), die wieder zu Leid und Unrecht führen. Der Epikureer fürchtet sich nicht vor dem Tod, denn er weiß, wie es sich wirklich damit verhält. Ganz entscheidend für Epikur und Lukrez ist der Gedanke, dass die Seele sterblich ist. Mit dem Tod erlischt auch das Bewusstsein. Dies wird im 3. Buch in insgesamt 29 (!) Beweisen dargelegt. Doch wissenschaftliche Argumente genügen Lukrez noch nicht. Er muss seine Leser auch auf der Gefühlsebene ansprechen, damit sie tatsächlich ihr Leben ändern. So wandelt sich der Tonfall: Aus der Sachdarstellung wird eine Art Predigt, die dem Leser auch mit Mitteln der Ironie und Satire einhämmert: „Nil est igitur mors ad nos“.

19) Todesangst und Lebensgier (3, 59-86) (gekürzt):

59 Denique avarities et honorum caeca cupido,quae miseros homines cogunt transcendere finesiuris (...),non minimam partem mortis formidine aluntur.

65 turpis enim ferme contemptus et acris egestassemota ab dulci vita stabilique videturet quasi iam leti portas cunctarier ante;unde homines dum se falso terrore coactieffugisse volunt longe longeque remosse,

70 sanguine civili rem conflant divitiasqueconduplicant avidi, caedem caede accumulantes,crudeles gaudent in tristi funere fratris. (...)Consimili ratione ab eodem saepe timore

75 macerat invidia ante oculos illum esse potentem,illum aspectari, claro qui incedit honore,ipsi se in tenebris volvi caenoque queruntur. (...)Obliti fontem curarum hunc esse timorem,hunc vexare pudorem, hunc vincula amicitiairumpere; et in summa pietatem evertere suadet:

85 nam iam saepe homines patriam carosque parentisprodiderunt vitare Acherusia templa petentes.

59: avarities, -ei: Habsucht; caecus 3: blindtranscendere: überschreiten

64: minimam partem: zum geringsten Teil; alo 3: nähren; formido, -inis: Angstcontemptus, -us: Verachtung; ferme: etwa; semotus 3: fern von; videtur: Prädikat zu beiden Subjekten (ergänze: esse); ante: Präposition zu portas; letum,-i: Tod; cunctarier: hier: lauern; Form: Infinitiv

68: cogo, -egi, -actus: zwingen; effugisse: ohne Vergangenheitsbedeutung; remosse = remo-visse (wieder gleichzeitig); rem conflare: Vermögen aufhäufenconduplico: verdoppeln; avidus 3: gierig; accumulo 1: häufen; funus, -eris n.: Tod

74: consimilis = similis; ab: aus, wegenmacero 1: quälen (Objekt: sie); invidia: Neid (davon abhängig AcI); aspecto 1: respektieren; incedo 3: einhergehen

queror 3: klagen; volvi (pass.): sich wälzen; caenum,-i: Schmutz

82: obliviscor, oblitus: vergessen; hunc: ergänze timorem; vexo 1: angreifen, zerstören; vincula, -orum: Bande; amicitiai: -ai = -ae;suadere: raten (Subjekt: die Angst); evertere: zerstören; prodo 3, -didi: verraten; vito 1: vermeiden, entkommen; Acherusia templa: Reich der Unterwelt

22

Page 23: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

20) Zwei Beweise für die Sterblichkeit der Seele (3, 425-458) (gekürzt):

Im vorangehenden Teil des 3. Buches spricht Lukrez ausführlich über das materielle Wesen der Seele.

425 Principio quoniam tenuem constare minutiscorporibus docui multoque minoribus esseprincipiis factam quam liquidus umor aquaiaut nebula aut fumus; (....)

434 nunc igitur quoniam quassatis undique vasisdiffluere umorem et laticem discedere cernis,et nebula ac fumus quoniam discedit in auras,crede animam quoque diffundi multoque perireocius et citius dissolvi in corpora prima,cum semel ex hominis membris ablata recessit. (...)

445 Praeterea gigni pariter cum corpore et unacrescere sentimus pariterque senescere mentem.nam velut infirmo pueri teneroque vaganturcorpore, sic animi sequitur sententia tenuis.inde ubi robustis adolevit viribus aetas,

450 consilium quoque maius et auctior est animi vis.post ubi iam validis quassatum est viribus aevicorpus et obtusis ceciderunt viribus artus,claudicat ingenium, delirat lingua, <labat> mens,omnia deficiunt atque uno tempore desunt.

455 ergo dissolvi quoque convenit omnem animainaturam, ceu fumus, in altas aëris auras;quando quidem gigni pariter pariterque videmuscrescere et, <ut> docui, simul aevo fessa fatisci.

425: principio: erstens; ergänze: ist die Seele sterblich, ...; constare: bestehen aus (Sub-jekt: sie = die Seele, dazu: tenuem); minutus 3: winzig; principium: Atom; liquidus: flüssig; umor, -oris: Feuchte; aquai = aquae; fumus, -i: Rauch

434: quasso 1: zerschlagen; vasum,-i: Gefäß; latex, -icis: Flüssigkeit; discedere: entweichen, sich auflösen

discedit: Prädikat zu beiden Subjektenperire: zugrunde gehenocius: früher; citius: schnellercorpora prima: Atomesemel: einmal; recedo: sich entfernen

445: praeterea: zweitens; una cum: zusammen mit; pariter: in gleicher Weise; gigno (pass.): entstehen; senescere: alt werdentener 3: zart; sententia animi: Geisteskraft; tenuis: gering; sequor: hier: zuteil werden (oder: daraus folgen)

449: inde: dann; adolesco 3, -levi: heranwachsen; auctior: stärker („vermehrter“); quasso 1: zerrütten; aevum: Zeit, Leben; artus, -us: Glieder; obtundo 3, -tusus: schwächenclaudico 1: wörtlich: hinken; deliro 1: Unsinn reden; labo 1: wanken; deficio: im Stich lassen; deesse: fehlen

455: convenit: es ist nötig, es passt (dazu); ceu: wie

quandoquidem: weil jafatiscor: ermatten

21) Der Tod geht uns nichts an (3, 830-842) (gekürzt):

Nach der langen wissenschaftlichen Abhandlung über die Vergänglichkeit der Seele setzt Lukrez noch einmal neu an: Es geht hier nicht nur um ein Sachproblem, sondern um eine existentielle Frage.

830 Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum, 830: esse ad: jem. Betreffen; pertinere: jem. Angehen; neque hilum = nihil; quando-

23

Page 24: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

quandoquidem natura animi mortalis habetur.et velut ante acto nihil tempore sensimus aegri,(...)sic, ubi non erimus, cum corporis atque animaidiscidium fuerit, quibus e sumus uniter apti,

840 scilicet haud nobis quicquam, qui non erimus tum,accidere omnino poterit sensumque movere,non si terra mari miscebitur et mare caelo.

quidem: weil ja; haberi: gelten als; nihil aegri: nichts Trauriges, keine Trauer (Teilungsgen.) tempore ante acto: ergänze passende Präposition

838: sic: Satz geht weiter bei V. 840; discidium: Trennung; quibus e = e quibus; uniter: zu einer Einheit: aptus: zusammengefügt; haud = non; qui = quia; accidere: zustoßen; omnino: überhaupt; sensum movere: einen Eindruck machen

22) Eine Stafpredigt (3, 931-971) (gekürzt):

In seiner emotionalen Auseinandersetzung mit der Furcht vor dem Tod greift Lukrez auch zum Mittel der Personifikation. Er lässt die Natura auftreten und den Menschen eine Strafpredigt halten. Egal ob Alt oder Jung – jeder, der sich vor dem Sterben fürchtet, handelt dumm und unüberlegt. Folgender Textauschnitt ist aus der Rede an den jungen Mann; die letzten Verse (964-971) sind eine allgemeine Zusammenfassung:

931 Denique si vocem rerum natura repentemittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa:„Quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegrisluctibus indulges? quid mortem congemis ac fles?

935 nam <si> grata fuit tibi vita ante acta priorqueet non omnia pertusum congesta quasi in vascommoda perfluxere atque ingrata interiere,cur non ut plenus vitae conviva recedisaequo animoque capis securam, stulte, quietem?

940 Sin ea, quae fructus cumque es, periere profusavitaque in offensost, cur amplius addere quaeris,rursum quod pereat male et ingratum occidat omne,non potius vitae finem facis atque laboris?nam tibi praeterea quod machiner inveniamque,

945 quod placeat, nihil est; eadem sunt omnia semper.si tibi non annis corpus iam marcet et artusconfecti languent, eadem tamen omnia restant,omnia si perges vivendo vincere saecla,atque etiam potius, si numquam sis moriturus“,

950 quid respondemus, nisi iustam intendere litemnaturam et veram verbis exponere causam?

931: vocem mittere: die Stimme erheben; repente: plötzlich; increpo 1: zurufen, tadelnopere esse: Sorge machen; nimis: allzu sehr; indulgeo + Dat.: sich hingeben; aeger 3: hier: traurig: congemo 3: beklagen

936: pertusum (zu vas): durchlöchert; congero 3, -gestus: hier: hineinschütten: perfluo 3, -fluxi: hindurchfließen (wörtlich); ingra-tus 3: unbedankt, umsonst; recedo 3: sich zurückziehen; conviva, -ae: Gast; plenus 3: gesättigt

940: sin: wenn aber; fructus: von fruor 3: genießen (hier + Akk.); cumque: gehört zusammen mit quae; profundo: verschütten, vergeuden; in offensu esse: verhasst sein; amplius: mehr; male: sinnlos; occido 3: verschwinden; potius: eher

944: machinor 1: ersinnen, bewerkstelligen

non iam: hier: noch nicht; marceo: kraftlos sein; artus, -us: Gliedmaßen; langueo: erschlaffen; confectus 3: erschöpftpergo 3: fortfahren, weiterleben; saecu-lum: hier: Generation (bzw. Lebewesen, die lange leben)

24

Page 25: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Nun wird es noch einmal philosophisch: Zum Kreislauf desLebens gehört ein ständiges Werden und Vergehen:

964 cedit enim rerum novitate extrusa vetustassemper, et ex aliis aliud reparare necessest.Nec quisquam in baratrum nec Tartara deditur atra;materies opus est, ut crescant postera saecla;quae tamen omnia te vita perfuncta sequentur;nec minus ergo ante haec quam tu cecidere cadentque.

970 sic alid ex alio numquam desistet oririvitaque mancipio nulli datur, omnibus usu.

950: nisi: davon abhänig AcI; litem intendere. einen Rechtstreit führen

964: vetustas = veteres res; novitas rerum= novae res; extrudo 3, -trusus: zurückdrän-genbaratrum: Abgrund, Unterwelt; materies: Stoff, Materie; opus est: hier: ist nötig

perfungor 3, -functus: erfüllen, beendennec minus: verbinde mit quam tu

970: desisto 3: aufhören; orior: entstehen; mancipium: Besitz (Terminus aus der Rechtssprache); usu: hier Dativ

Venus als kosmische Macht und menschliche Leidenschaft

Die Macht der Liebe ist – anders als bei Ovid – sicher nicht das Hauptthema von Lukrez’ Werk, und doch widmet er ihr, wie viele meinen, die schönsten Verse seines Gedichts, das hymnische Venusproömium. Dort preist er die universale Schöpfungsmacht, die alles Leben auf der Erde entstehen lässt und den wilden Gott des Krieges besänftigt. Später allerdings zeichnet er ein ganz anders Bild, wenn er von „unserer“ Venus spricht, der Liebe, wie sie Menschen empfinden. Als Epikureer und Materialist sieht er Sexualität als ein Grundbedürfnis, das gestillt werden muss und auch relativ leicht gestillt werden kann. Allerdings machen die Menschen den Fehler, Sexualität mit Gefühlen zu verwechseln, und die sind die Quelle allen Unheils: Wer verliebt ist, gibt sich ganz seiner Leidenschaft hin, vergeht in sinnlosen Qualen und verliert seine klare Urteilskraft. In keinem Abschnitt seines Werks wird Lukrez so sarkastisch wie hier: Er persifliert die Topoi der Liebeselegie und erteilt dem Konzept der romantischen Liebe eine klare Abfuhr.

23) Das Venusproömium (1, 1-40)In diesem berühmten Text preist Lukrez, der Konvention des Lehrgedichts entsprechend, eine Gottheit als Schutzherrin und Inspirationsquelle seines Werks. Es ist eine Macht, in der viele Züge der traditionellen Religion und des epikureischen Denkens verschmolzen sind, die Liebe als Verkörperung von Leben, Anmut und Frieden.

1 Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas,alma Venus, caeli subter labentia signaquae mare navigerum, quae terras frugiferentis

concelebras, per te quoniam genus omne animantum5 concipitur visitque exortum lumina solis: Te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus

summittit flores, tibi rident aequora ponti

1: Aeneades: Römer (als Nachkommen des Aeneas); genetrix, -icis: Stammmutter; divom = divorum = deorum; almus 3: gütig, gnädig; subter = sub; labor 3: dahingleiten; navigerus 3: „schiffetragend“; frugifer: „früchtetragend“; concelebro: beleben; animans, -ntis: Lebewesen; concipio 3: empfangen; exorior = orior: entstehen, geboren werden

6: nubilum, -i: Wolke; Prädikat weiterhin fugiunt; daedala: Künstlerin; summitto 3:

25

Page 26: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

placatumque nitet diffuso lumine caelum.10 Nam simul ac species patefactast verna diei et reserata viget genitabilis aura favoni,

aëriae primum volucris te, diva, tuumquesignificant initum perculsae corda tua vi.Inde ferae pecudes persultant pabula laeta

15 et rapidos tranant amnis: ita capta leporete sequitur cupide, quo quamque inducere pergis.

Denique per maria ac montis fluviosque rapacis frondiferasque domos avium camposque virentis

omnibus incutiens blandum per pectora amorem20 efficis, ut cupide generatim saecla propagent. quae quoniam rerum naturam sola gubernas

nec sine te quicquam dias in luminis orasexoritur neque fit laetum neque amabile quicquam,te sociam studeo scribendis versibus esse,

25 quos ego de rerum natura pangere conor (...).28 Quo magis aeternum da dictis, diva, leporem. Effice, ut interea fera moenera militiai30 per maria ac terras omnis sopita quiescant; nam tu sola potes tranquilla pace iuvare mortalis, quoniam belli fera moenera Mavors

armipotens regit, in gremium qui saepe tuum sereiicit aeterno devictus vulnere amoris,

35 atque ita suspiciens tereti cervice reposta pascit amore avidos inhians in te, dea, visus

eque tuo pendet resupini spiritus ore. Hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto

circumfusa super, suavis ex ore loquellas40 funde petens placidam Romanis, incluta, pacem.

wachsen lassen; aequor, -oris: Fläche; placatus 3: besänftigt; diffusus: sich weithin ergießend

10: simulac: sobald; patefacio: öffnen, entfalten; vernus 3: Frühlings- (sinngemäß zu diei); resero 1: entriegeln; vigeo 2: herrschen; favonus, i: Westwind; genitabilis, -e: befruchtend; volucer, -ris: Vogel; aerius 3: am Himmel; initus, -us: Ankunft; percello 3, -culsus: erschüttern; cor, cordis (-a: n.Pl.): Herz

14: inde: dann; pecus, -udis: Landtier, persultare: herumspringen auf; laetus 3: üppig; pabulum,-i: Weide; trano 1: durchschwimmen; amnis, -is: Strom; lepus,-oris: Anmut; quamque: von quisque (=Tier); inducere = ducere; pergo 3: fortfahren

18: frondiferus 3: belaubt; avis, -is: Vogel; virens, -ntis: grün; incutio 3: einflößen; blandus 3: verführerisch; efficio 3: bewirken; saeculum: Gattung; generatim: nach Arten; propago 1: vermehren

21: quae: bleibt unübersetzt; guberno 1: lenken, beherrschen; dius 3: göttlich; ora, ae: Reich; laetus 3: anmutig, schönsocia, -ae: Gefährtinpango 3:darlegen, verkünden

28: quo magis: umso mehr; dictum,-i: Wortmoenus = munus, -eris: Werk, Tat; militia,-ae: Kriegs(dienst); sopio 4: zur Ruhe bringen, einschläfern

31: iuvare: erfreuen; mortales = homines; Mavors = Mars; armipotens, -ntis: waffengewaltig; gremium,-i: Schoß; se reicere: sich zurücklegen; devincere = vincere

35: suspicio 3: aufblicken, cervix, -icis f.: Nacken; teres, -etis: schlank, gedreht; repono 3: zurücklehnen; pasco 3: nähren, weiden lassen (wörtlich); avidus 3: gierig; visus, -us: Blick; inhio 1: gebannt blicken; eque = et e (deutsch: an); spiritus, -us: Atem; resupinus 3: der Zurückgebeugte; pendeo 2: hängen

38: recubo 1: ruhencircumfundo (pass.): umfassen; super: von oben; loquella, -ae: Rede; placidus 3: heiter; inclutus 3: berühmt, erhaben

24) Menschliche Liebe: körperliches Bedürnis und Leiden der Seele (4, 1052-1076)

26

Page 27: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Lukrez spricht über die Liebe im Kapitel „Körperfunktionen“, beschreibt also streng wissenschaftlich das Thema Sexualität. Allerdings weiß er sehr wohl, dass es damit nicht getan ist: Liebe löst auch Gefühle aus, bringt den Menschen größtes Glück und stürzt sie in die tiefste Verzweiflung. Als Epikureer misstraut er diesen Leidenschaften. Den inneren Frieden kann man als Verliebter niemals finden. So kritisiert er scharf all die Torheiten, die Menschen aus Liebe begehen und rät zur Vernunft. Statt sich in Sehnsucht zu verzehren sollte man lieber den Trieb schnell befriedigen. Interessant ist auch die Metaphorik der folgenden Stelle: Die Bilder kommen aus der Sphäre von Krieg und Krankheit

1052 sic igitur Veneris qui telis accipit ictus, (...)1055 unde feritur, eo tendit gestitque coire

et iacere umorem in corpus de corpore ductum;namque voluptatem praesagit muta cupido.Haec Venus est nobis; hinc autemst nomen Amoris,hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor

1060 stillavit gutta et successit frigida cura;nam si abest quod ames, praesto simulacra tamen sunt

illius et nomen dulce obversatur ad auris.sed fugitare decet simulacra et pabula amorisabsterrere sibi atque alio convertere mentem

1065 et iacere umorem coniectum in corpora quaequenec retinere semel conversum unius amoreet servare sibi curam certumque dolorem;ulcus enim vivescit et inveterascit alendoinque dies gliscit furor atque aerumna gravescit,

1070 si non prima novis conturbes volnera plagisvolgivagaque vagus Venere ante recentia curesaut alio possis animi traducere motus.Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem,sed potius, quae sunt sine poena, commoda sumit;

1075 nam certe purast sanis magis inde voluptasquam miseris.

ictus, -us: Treffer1055: ferio 4: treffen; eo: dorthin; tendo 3:

streben; gestio 4: wünschen; coire: sich vereinigen; umor, -oris: Feuchtigkeit; duco (pass.): hier: kommen; namque = nam; praesagio 4: ankündigen; mutus 3: stumm

1059: illaec = illa (zu gutta); dulcedo, -inis: Süße; stillo 1: träufeln, fallen; gutta, -ae: Tropfen; succedo 3: folgen, frigidus 3: hier: eisig, schrecklichpraesto: gegenwärtig (undeklinierbar); simulacrum: Bild, Vorstellung; obversor: sich herumdrehen (wörtlich)fugitare = fugere; pabulum: Futterabsterreo 2: verscheuchen, verjagen; alio: anderswohin

1065: conicio 3: sammeln; quaeque: hier: irgendwelche; conversum: von converro: zusammenziehen (zu ergänzen: umorem)

1068: ulcus, -eris: Geschwür; vivesco: aufle-ben, zunehmen; inveterasco: sich festset-zen; inque dies: von Tag zu Tag; glisco = cresco; aerumna, -ae: Leid, Kummer; conturbo 1: zerstören; plaga, -ae: Stoß, Wunde; (volgi)vagus 3: umherstreifend, unbeständig; recens,-ntis: frisch (zu volnera); traducere: hinwenden

1073: fructus, -us: Genuss; potius: eher; sumo 3: genießen, nehmen, commodum: Vorteil, Freudemagis pura: Komparativ; sani, miseri: substantiviert

25) Die Entstehung religiöser Ängste (5, 1194-1240) (gekürzt):

Die Überwindung von Todesangst und übertriebener Leidenschaft beschäftigt Lukrez in den Schlusskapiteln der Bücher 3 und 4. Schmerz, Tod und (überflüssige) Begierden sind auch für Epikur Haupthindernisse der Lebensfreude. Dazu kommt noch die Furcht vor den Göttern. Sie wird bei Lukrez zu einem bestimmenden Motiv des gesamten Werkes. Wir erfahren relativ wenig von der positiven Theologie Epikurs, dafür umso mehr von den abergläubischen Ängsten seiner Mitmenschen, von den Schrecken, die aus der Unwissenheit kommen.

27

Page 28: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Lukrez kämpft gegen diese Ängste, doch er macht sich nicht darüber lustig. Ganz im Gegenteil: Er kann die Menschen gut verstehen, die angesichts der Schrecken der Welt Zuflucht in der Religion suchen.

1194 O genus infelix humanum, talia diviscum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas!quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobisvolnera, quas lacrimas peperere minoribus nostris!nec pietas ullast velatum saepe viderivertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras

1200 nec procumbere humi prostratum et pandere palmasante deum delubra nec aras sanguine multospargere quadrupedum nec votis nectere vota,sed mage pacata posse omnia mente tueri.nam cum suspicimus magni caelestia mundi

1205 templa super stellisque micantibus aethera fixum,et venit in mentem solis lunaeque viarum,tunc aliis oppressa malis in pectora curailla quoque expergefactum caput erigere infit,ne quae forte deum nobis inmensa potestas

1210 sit, vario motu quae candida sidera verset;temptat enim dubiam mentem rationis egestas. (...)

1218 praeterea cui non animus formidine divumcontrahitur, cui non correpunt membra pavore,

1220 fulminis horribili cum plaga torrida telluscontremit et magnum percurrunt murmura caelum?Non populi gentesque tremunt, regesque superbicorripiunt divum percussi membra timore,ne quod ob admissum foede dictumve superbe

1225 poenarum grave sit solvendi tempus adauctum?[Ein weiteres Beispiel ist der stolze Feldherr, der mitseinen Legionen auf einem Schiff in einen Sturmgerät und verzweifelt die Gnade der Götter anfleht,]

1231 nequiquam, quoniam violento turbine saepe

correptus nihilo fertur minus ad vada leti?

Usque adeo res humanas vis abdita quaedamopterit et pulchros fascis saevasque secures

1235 proculcare ac ludibrio sibi habere videtur.Denique sub pedibus tellus cum tota vacillat

1194: talia: gemeint sind diverse Naturerschei-nungen; acerbus: bitter, grausam

gemitus, -us: Klage; volnus = vulnuspario, peperi: schaffen, bereiten; mino-res: Nachkommen

1198: velatus 3: verhüllt (der traditionelle Gebetsgestus); vertier = verti (von vertor: sich wenden); lapis: (Grab)steinprocumbere humi prostratum: sich auf den Boden werfen; pandere: ausbreiten; palma: Hand; delubrum = templumspargere: besprengen; quadrupes: lässt sich erschließen; votum: Gelübde; nectere: anknüpfen; mage = magis; pacatus: von pax (Adj.); tueri = videre

1204: suspicere super: aufblicken zu; temp-lum: Bereich, Raum; micans, -ntis: funkelnd; fixus 3: hier: voll von; (mihi) venit in mentem + Gen.: mit fällt ein

in pectora: im Herzexpergefacio: erwecken; erigere: erhe-ben; infit = incipit; ne forte: hier dass doch (Satz davor sinngemäß Befürchtung); deum = deorum; verso1: bewegen; tempto 1: in Versuchung führen; sidus, -eris n.: Gestirn; egestas: Armut, Mangel

1218: formido, -inis: Angst; divum = deorumcorrepo 3: zusammenfahren; pavor, -oris: Schreckenplaga: Schlag; torridus 3: trocken; contremo 3: erzittern; murmura: hier: Donner

membra corripere: zusammenzucken; percutio: erschüttern; ne: von timore abhängig; ob + Akk.: wegen; foede admissum: schändliche Tat; adaugeo (pass.): näher kommen; poenas solvere: Strafe zahlen, büßen

1231: nequiquam: vergeblich; turbo, -inis: Wirbel, Strudel; corripere: ergreifen; nihilo minus: nichtsdestotrotz; vadum: hier: Schwelleusque adeo: so sehroptero 3: zertreten, vernichten; fasces, secures: Rutenbündel, Beile (beides Symbole politischer Macht in Rom); proculcare: zertreten; ludibrio sibi

28

Page 29: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur,quid mirum, si se temnunt mortalia saeclaatque potestates magnas mirasque relinquunt

1240 in rebus vires divum, quae cuncta gubernent.

habere: sein Spiel treiben;1236: vacillo 1: schwanken; minor 1: drohen

(nämlich cadere); quid mirum: ist es dann erstaunlich?; mortalia saecla: Menschen(geschlechter); temno 3: ver-achten, geringschätzen; relinquere: zurücklassen (im Sinn von: sie glauben weiterhin, dass es sie gibt)

26) Vergil, Aeneis I, 82-119

Die Trojaner gelangen auf ihrer Flucht von Troja in einen Seesturm.

Ac venti, velut agmine facto, agmen factum = Kriegsheer

qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.Incubuere mari, totumque a sedibus imisuna Eurusque Notusque ruunt creberque procellis Eurus, Notus, Africus = Winde Africus vastos volvunt ad litora fluctus.Insequitur clamorque virum stridorque rudentum. rudens, -ntis (m.) = Seil, Tau

Eripiunt subito nubes caelumque diemqueTeucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra. Teucri, -orum (m.) = Trojaner

Intonuere poli, et crebris micat ignibus aether,               praesentemque viris intentant omnia mortem. intento 1 = androhen

29

Page 30: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra: s.m. = die Glieder geben nachingemit, et duplic e s tendens ad sidera palmas duplices palmas= beide Händetalia voce refert: „O terque quaterque beati,quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis      ante ora = vor Augen         contigit oppetere! O Danaum fortissime gentisTydide! Me-ne Iliacis occumbere campis Tydidus = Diomedes T.´Sohn)non potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra, tua dextra = von deiner Handsaevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens Aeacida = Achill (Ajax´ Sohn)Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis                Sarpedon = Lykierfürstscuta virum galeasque et fortia corpora volvit?“ Simois = Fluss

Talia iactanti stridens Aquilone procella Aquilo, -onis (m.) = Nordwindvelum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.Franguntur remi; tum prora avertit, et undis prora, -ae = Bug, Schiffdat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons.         latus dare = quer stehen    Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscensterram inter fluctus aperit; furit aestus harenis.Tres Notus abreptas in saxa latentia torquet-saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras, Italus, -i = Italikerdorsum immane mari summo - ; tres Eurus ab alto               in brevia et Syrt e s urget, miserabile visu, Syrtes = hier: Sandbankinliditque vadis atque aggere cingit harenae.Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten, Orontes = Freund des Aeneasipsius ante oculos ingens a vertice pontusin puppim ferit: excutitur pronusque magister                magister = Steuermannvolvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem ast = abertorquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.Apparent rari nantes in gurgite vasto, tabula, ae = Plankearma virum, tabulaeque, et Troia gaza per undas. gaza, ae = Schatz

27) Lucan, Pharsalia V, 653-671

Da Antonius nicht kommt, versucht Caesar von Epirus zurück nach Italien überzusetzen. Doch ein immenser Seesturm lässt die Überfahrt zu einem Wagnis werden. Caesar veranlasst – ohne sich zu erkennen zu geben – den Fischer Amyclas ihn trotz der Widrigkeiten mit seinem Bott überzusetzen. Im Seesturm bittet Amyclas um Umkehr, hier gibt sich Caesar nun zu erkennen und weist Amcylas an weiterzufahren.

Credit iam digna pericula Caesarfatis esse suis. „Quantusne evertere“ dixit„me superis labor est. Parva quem puppe sedentem     superi, -orum = Götter              

30

Page 31: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

tam magno petiere mari! Si gloria leti petierunt = ausliefern

est pelago donata mei bellisque negamur, negor 1 = nicht gedacht sein für

intrepidus quamcumque datis mihi, numina, mortem numina, -um = Götter

accipiam. Licet ingentes abruperit actusfestinata dies fatis, sat magna peregi.            festinatus 3 = viel zu früh       Arctoas domui gentes, inimica subegi Arctoas = nördliche (pl.)

arma metu, vidit Magnum mihi Roma secundum, Magnum mihi = neben mir Pompeius

iussa plebe tuli fasces per bella negatos; plebem iubere = zum Volk reden

nulla meis aberit titulis Romana potestas, potestas Romana = Amt in Rom

nec sciet hoc quisquam nisi tu, quae sola meorum                  conscia votorum es, me, quamvis plenus honorumet dictator eam Stygias et consul ad umbras, Stygiae umbrae = Unterwelt

pri v atum , Fortuna, mori. Mihi funere nullo privatus, -i (m.) = einfacher Bürger

est opus, o superi: lacerum retinete cadaverfluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque,                  dum metuar semper terraque expecter ab omni.“

28) Tacitus, Ab excessu divi Augusti I,70

In seinem Werk „Ab excess divi Augusti” (kurz: Annales) beschreibt der römische Historiograph P. Cornelius Tacitus die römische Geschichte vom Regierungsantritt des Tiberius bis zum Jahr 66. Nach der verlorenen Schlacht im Teutoburger Wald (9 n. Chr.) beginnt Germanicus Rachefeldzüge gegen die Germanen.

At Germanicus legionum, quas navibus vexerat, secundam et quartam decimam itinere1 terrestri1 P. Vitellio ducendas tradit, quo levior classis vadoso2 mari innaret3 vel reciproco4 sideret. Vitellius primum iter sicca humo aut modice allabente aestu5 quietum habuit: mox inpulsu aquilonis, simul sidere aequinoctii6, quo maxime tumescit Oceanus, rapi agique7 agmen. Et opplebantur terrae: eadem freto litori campis facies, neque discerni poterantincerta ab solidis8, brevia9 a profundis. Sternuntur fluctibus, hauriuntur gurgitibus; iumenta, sarcinae, corpora exanima interfluunt, occursant. Permiscentur inter se manipuli, modo pectore, modo ore tenus ex s tantes 10, aliquando subtracto solo11 disiecti aut obruti. Non vox et mutui hortatus iuvabant adversante unda; nihil strenuus ab ignavo, sapiens ab inprudenti, consilia a casu differre12: cuncta pari violentia involvebantur. Tandem

31

Page 32: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Vitellius in editiora enisus13 eodem agmen subduxit. Pernoctavere7 sine utensilibus, sine igni, magna pars nudo aut mulcato corpore, haud minus miserabiles quam quos hostis circumsidet: quippe illic14 etiam honestae mortis usus, his14 inglorium exitium. Lux reddidit terram, penetratumque ad amnem Visurgin, quo Caesar classe contenderat. Inpositae15 dein legiones, vagante fama submersas16; nec fides salutis, antequam Caesarem exercitumque reducem videre7.

1 iter terrestrum = Landweg. 2 vadosus, -a, -um = seicht. 3 innare = auf dem Meer fahren. 4 reciproco = umgekehrt. 5 allabente aestu = bei leichter Flut. 6 sidus aequinoctium = Tagundnachtgleiche. 7 rapi agique; pernoctavere; videre = hist. Infinitiv. 8 solidis = fester Boden; 9 brevia = seicht. 10 exstantes = im Wasser stehend. 11 solum subtrahere = den Boden unter den Füßen verlieren. 12 consilia a casu differre = etwas überlegen oder dem Zufall überlassen. 13 in editoria enisus = auf ein höher gelegenes Gelände hinaufsteigen. 14 illic = gemeint ist der irreale Vergleich mit von Feinden Eingeschlossenen; his = gemeint sind die real in Gefahr Befindlichen. 15 inpositus = eingeschifft. 16 erg.: eas esse.

29) Tacitus, Ab excessu divi Augusti II,7

Immer wieder vereiteln Regenfälle die Versuche der Römer, germanische Gebiete unter ihre Herrschaft zu bringen - diesmal im Gebiet zwischen den Flüssen Lippe und Rhein.

Sed Caesar1, dum adiguntur naves, Silium legatum cum expedita manu2 inruptionem in Chattos3 facere iubet: ipse audito4 castellum Lupiae flumini5 adpositum obsideri, sex legiones eo duxit. Neque Silio ob subitos imbres aliud actum quam ut modicam praedam et Arpi6 principis Chattorum coniugem filiamque raperet, neque Caesari copiam pugnae7 obsessores fecere8, ad famam adventus eius dilapsi9. Tumulum tamen nuper Varianis legionibus structum et veterem aram Druso sitam disiecerant. Restituit aram honorique patris princeps ipse cum legionibus decucurrit10; tumulum iterare11 haud visum12. Et cuncta inter castellum Alisonem13 ac Rhenum novis limitibus aggeribusque permunita14.

1 Caesar = Germanicus. 2 expedita manus = leicht bewegliche Truppe. 3 Chatti,-orum = Chatten (germani-scher Stamm). 4 audito = nachdem er gehört hatte (,dass…). 5 Lupia flumen = der Fluss Lippe. 6 Arpus,-i = Anführer der Chatten. 7 copia pugnae = Gelegenheit zum Kampf. 8 fecere = hist. Infinitiv. 9 erg.: sunt. 10 de-currere = vorbeimarschieren, defilieren. 11 iterare = erneuern. 12 haud visum = er hielt nicht für angebracht. 13 castellum Aliso = das Kastell Aliso (zwischen Lippe und Rhein). 14 erg.: sunt.

32

Page 33: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

30) Tacitus, Ab excessu divi Augusti II,26,2-5

Germanicus erinnert sich an die wetterbedingten Schwierigkeiten beim Germanenfeldzug.

Sed crebris epistulis Tiberius monebat1, rediret ad decretum triumphum2: satis iam eventuum3, satis casuum4. Prospera illi et magna proelia5: eorum quoque meminisset, quae venti et fluc-tus, nulla ducis culpa, gravia tamen et saeva damna intulissent. Se6 novies a divo Augusto in Germaniam missum plura consilio quam vi perfecisse. Sic Sugambros7 in deditionem accep - tos 8, sic Suebos9 regemque Maroboduum10 pace obstrictum. Posse et Cheruscos11 ceterasque rebellium gentis, quoniam Romanae ultioni consultum esset12, internis discordiis relinqui. Precante Germanico annum efficiendis coeptis13, acrius modestiam eius adgreditur14 alterum consulatum offerendo cuius munia praesens obiret15. Simul adnectebat, si foret adhuc bellan-dum, relinqueret materiem16 Drusi fratris gloriae, qui nullo tum alio hoste non nisi apud Ger-manias17 adsequi nomen imperatorium18 et deportare lauream19 posset. Haud cunctatus est ultra Germanicus, quamquam fingi ea seque per invidiam parto iam decori20 abstrahi intellegeret.

1 erg. als Objekt: Germanicus. 2 decretus triumphus = bewilligter Triumphzug. 3 eventus, -us (m.) = Erfolg. 4 casus, -us = Misserfolg. 5 erg.: esse. 6 se = gemeint ist Tiberius. 7 Sugambri, -orum = Sugambrer (germani-scher Stamm). 8 in deditionem accipere = unterwerfen. 9 Suebi, -orum = Sueben (germanischer Stamm). 10 Maroboduus,-i = Marbod (ihr Anführer). 11 Cherusci, -orum = Cherusker (germanischer Stamm). 12 con-sulere = genugtun. 13 annum efficiendis coeptis = ein Jahr, um seine Unternehmungen zu Ende zu führen. 14 modestiam eius adgredi = an seine Loyalität appellieren. 15 munia praesens obire = ein Amt in Rom antreten. 16 materies, -ei = Gelegenheit. 17 apud Germanias = bei den Germanen. 18 adsequi nomen imperatorium = den Imperatorentitel erlangen. 19 deportare lauream = sich den Lorbeer holen. 20 parto iam decori = bereits errungener Ruhm.

31) Tacitus, Agricola, 12,3-5

33

Page 34: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Agricola, der Schwiegervater des Tacitus, plant die Eroberung Britanniens. Tacitus beschreibt die klimatischen Bedingungen auf der Insel.

Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum; asperitas frigorum1 abest. Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram; nox clara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem atque initium lucis exiguo discrimine internoscas. Quod si nubes non officiant2, aspici per noctem solis fulgorem, nec occidere et exurgere, sed transire adfirmant3. Scilicet extrema et plana terrarum humili umbra non erigunt tenebras, infraque caelum et sidera nox cadit. Solum4 praeter oleam vitemque et cetera calidioribus terris oriri sueta patiens frugum pecudumque fecundum: tarde mitescunt, cito proveniunt5; eademque utriusque rei causa, multus umor terrarum caelique.

1 asperitas, -atis (f.) frigorum = starke Kälte. 2 officio 1 = verhindern. 3 adfirmo 1 = sagen. 4 solum, -i (n.) = Boden. 5 provenio 4 = hervorschießen.

32) Minucius Felix, Octavius, 3,2-3,6

Minucius Felix, christlicher Autor des 2./3. Jhdts., tritt als vehementer Verfechter des Christentums in Erscheinung. Er bedient sich des literarischen Stils Ciceros. Im folgenden Text beschreibt er einen Strand-spaziergang.

Cum hoc sermone eius medium spatium1 civitatis emensi iam liberum litus tenebamus. Ibi harenas extimas, velut sterneret ambulacro2, perfundens lenis unda tendebat3: et, ut semper mare etiam positis flatibus4 inquietum est, etsi non canis5 spumosisque fluctibus exibat ad terram, tamen crispis tortuosisque ibidem erroribus6 delectati perquam sumus; cum in ipso aequoris limine plantas tingueremus7, quod vicissim nunc adpulsum nostris pedibus adlude-ret8 fluctus, nunc relabens ac vestigia retrahens in sese resorberet. Sensim itaque tranquille-que progressi oram curvi molliter litoris iter fabulis fallentibus9 legebamus10. Haec fabulae erant Octavi disserentis de navigatione narratio. Sed ubi eundi spatium satis iustum cum sermone consumpsimus, eandem emensi viam rursus versis vestigiis11 terebamus; et cum ad id loci ventum est, ubi subductae12 naviculae substratis roboribus13 a terrena labe suspensae14 quiescebant, pueros videmus certatim15 gestientes testarum16 in mare iaculationibus ludere. Is lusus est testam teretem iactatione fluctuum levigatam legere de litore, eam testam plano situ17 digitis comprehensam inclinem ipsum atque humilem quantum potest super undas inrotare18, ut illud iaculum19 vel dorsum maris raderet enataret, dum leni

34

Page 35: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

impetu labitur, vel summis fluctibus tonsis20 emicaret emergeret, dum adsiduo saltu sublevatur. Is se in pueris21 victorem ferebat, cuius testa et procurreret longius et frequentius exsiliret.

1 medium spatium, -i (n.) = Zentrum. 2 sterno 3 ambulacro = eine Promenade ebnen. 3 tendo 3 = überspülen. 4 positis flatibus (m.) = bei ruhiger See. 5 canus 3 = weißgrau. 6 crispus tortuosusque error (m.) = das leichte Gekräusel. 7 plantas tingo 3 = den Weg nehmen (wörtl.: die Fußsohle benetzen). 8 adludo 3 = überspülen. 9 fabula = Erzählung. 10 iter lego 3 = den Weg verkürzen. 11 versis vestigiis (P.P.P.) = kehrt machen. 12 sub-ductus 3 = ans Land gezogen. 13 substratis roboribus (n.) = auf unterlegten Holzrollen. 14 suspensus 3 = aufgebockt. 15 certatim (adv.) = um die Wette. 16 testa, -ae = Stein; Muschel. 17 plano situ (m.) = flach (wörtl.: in flacher Lage). 18 inroto 1 = hinsausen lassen, rotieren lassen. 19 iaculum, i (n,) = Wurfgeschoß. 20 summis fluctibus tonsis (P.P.P.) = die Wellenkämme schneiden. 21 in pueris = bei den Buben

33) Minucius Felix, Octavius, 5,4-6,1

Minucius Felix äußert sich über die Atomlehre der Epikureer.

Itaque indignandum omnibus, indolescendum1 est audere quosdam, et hoc studiorum rudes2, litterarum profanos3, expertes artium etiam sordidarum4, certum aliquid de summa rerum ac maiestate decernere, de qua tot omnibus saeculis sectarum5 plurimarum usque adhuc ipsa philosophia deliberat. Nec inmerito, cum tantum absit ab exploratione divina humana mediocritas6, ut neque quae supra nos caelo suspensa sublata sunt, neque quae infra terram profunda demersa sunt, aut scire sit datum aut scrutari permissum aut suspicari religiosum7, et beati satis satisque prudentes iure videamur, si secundum illud vetus sapientis oraculum8 nosmet ipsos familiarius noverimus9. Sed quatenus indulgentes insano atque inepto labori ultra humilitatis nostrae10 terminos evagamur et in terram proiecti11 caelum ipsum et ipsa sidera audaci cupiditate transcendimus, vel hunc errorem saltem non vanis et formidulosis opinionibus12 implicemus13. Sint14 principio omnium semina natura in se coeunte densata, quis hic auctor deus? Sint fortuitis concursionibus totius mundi membra coalita, digesta, formata, quis deus machinator? Sidera licet ignis accenderit et caelum licet sua materia15 suspenderit, licet terram fundaverit pondere et mare licet influxerit e liquore16 unde haec religio17, unde formido, quae superstitio est? Homo et animal omne quod nascitur, inspiratur, attollitur, elementorum ut voluntaria concretio18 est, in quae rursum homo et animal omne dividitur, solvitur, dissipatur: ita in fontem refluunt et in semet omnia revolvuntur, nullo artifice nec iudice19 nec

35

Page 36: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

auctore. Sic congregatis ignium seminibus20 soles alios atque alios semper splendere, sic exhalatis terrae vaporibus nebulas semper adolescere, quibus densatis coactisque nubes altius sur-gere, isdem labentibus pluvias fluere, flare ventos, grandines increpare21, vel nimbis con-lidentibus tonitrua mugire22, rutilare23 fulgora, fulmina praemicare: adeo passim cadunt, montes inruunt, arboribus incurrunt, sine dilectu24 tangunt loca sacra et profana, homines noxios feriunt et saepe religiosos. Quid tempestates loquar varias et incertas, quibus nullo ordine vel examine25 rerum omnium impetus volutatur? In naufragiis bonorum malorumque fata mixta, merita confusa? In incendiis interitum convenire insontium nocentumque? Et cum tabe pestifera caeli tractus26 inficitur, sine discrimine omnes deperire? Et cum belli ardore saevitur, meliores potius occumbere? In pace etiam non tantum aequatur nequitia melioribus27, sed et colitur28, ut in pluribus29 nescias, utrum sit eorum detestanda pravitas an optanda felicitas30. Quod si mundus divina providentia et alicuius numinis auctoritate regeretur, numquam mereretur Phalaris et Dionysius regnum, numquam Rutilius et Camillus exilium, numquam Socrates venenum. Ecce arbusta frugifera, ecce iam seges cana, iam temulenta vindemia31 imbri corrumpitur, grandine caeditur. Adeo aut incerta nobis veritas occultatur et premitur32, aut, quod magis credendum est, variis et lubricis casi-bus soluta legibus33 fortuna dominatur. Cum igitur aut fortuna certa aut incerta natura sit, quanto venerabilius34 ac melius antistitem veritatis35 maiorum excipere disciplinam36, religiones traditas colere, deos, quos a parentibus ante inbutus es timere quam nosse familiarius, adorare, nec de numinibus ferre sententiam37, sed prioribus38 credere, qui adhuc rudi saeculo in ipsius mundi natali-bus meruerunt deos vel faciles habere39 vel reges! Inde adeo per universa imperia, provincias oppida videmus singulos sacrorum ritus gentiles habere et deos colere municipes40, ut Eleusinios41 Cererem, Phrygas42 Matrem43, Epidaurios44

Aesculapium, Chaldaeos45 Belum46, Astarten47 Syros, Dianam Tauros48, Gallos Mercurium, universa Romanos.

1 indolesco 3 = verärgern. 2 studiorum rudes (pl.) = Leute ohne Bildung. 3 litterarum profanus 3 =

Leute ohne Kenntnis der Wissenschaften. 4 expers (m.) artium etiam sordidarum = Leute, die nicht

einmal zu den niedersten Verrichtungen zu gebrauchen sind. 5 secta, -ae = Philosophenschule. 6

medio-critas, -atis (f.) = Unzulänglichkeit. 7 suspicari religiosus 3 = zu ahnen erlaubt. 8 illud vetus

sapientis oraculum = jener Spruch des alten Weisen. 9 familiarius novisse = besser kennelernen. 10

humilitas, -atis (f.) = unzulängliche Natur. 11 proiectus 3 = gebunden. 12 opinio, -onis (f.) = hier:

Schreckensbild. 13 implico 1 = erschweren. 14 sint = angenommen… 15 sua materia, -ae (f.) =

Eigenart (der Elemente). 16 liquor, -oris (m.) = hier: Urfeuchtigkeit. 17 religio, -nis (f.) = religiöse

Scheu. 18 voluntaria concretio, -onis (f.) = beliebige Verbindung. 19 iudex, -icis (m.) = hier: Lenker.

20 ignium semen (n,) = Feueratom. 21 increpo 1 = prasseln. 22 mugio 4 = brüllen. 23 rutilo 1

= leuchten. 24 sine dilectu (m.) = wahllos. 25 nullo ordine vel examine (Abl.) = sinn- und wahllos.

36

Page 37: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

26 caeli tractus (m.) = Gegend. 27 tantum aequatur nequitia melioribus = Skrupellosigkeit hat den

gleichen Erfolg wie Anständigkeit. 28 color 3 (pass.) = hier.: Bewunderung genießen. 29 in pluribus

(Abl.) = in den meisten Fällen. 30 felicitas , -atis (f.) = Erfolg. 31 temulenta vindemia, -ae (f.) =

Traube im üppigen Saft. 32 premo 3 = hier: entstellen. 33 soluta legibus = bar jeder

Gesetzmäßigkeit. 34 venerabilis, -e = pietätvoll. 35 antistes, -itis (m.) veritatis = Diener der

Wahrheit. 36 excipio 3 disciplinam = einer Lehre anschließen. 37 sententiam fero = urteilen. 38

priores (pl.) = Vorfahren. 39 faciles habeo 2 = (zu etwas) gewinnen. 40 municeps, -ipis =

einheimisch. 41 Eleusinii = die Eleusinier. 42 Phygiae = die Phrygier. 43 Mater = hier: die große

Mutter. 44 Epidaurii = die Epidaurier. 45 Chaldaei = die Chaldäer. 46 Belus, -i = Gottheit Belus.

47 Astarten (Akk.) = die Gottheit Astartes. 48 Tauri = die Taurier.

34) Minucius Felix, Octavius, 17,3-18,4

Minucius Felix legt seine Sicht über den Nachthimmel dar.

Quo magis mihi videntur qui hunc mundi totius ornatum1 non divina ratione perfectum volunt, sed frustis2 quibusdam temere cohaerentibus conglobatum, mentem, sensum, oculos denique ipsos non habere. Quid enim potest esse tam apertum, tam confessum3 tamque perspicuum, cum oculos in caelum sustuleris et quae sunt infra circaque lustraveris, quam esse aliquod numen praestantissimae4 mentis, quo omnis natura inspiretur5, moveatur, alatur, gubernetur? Caelum ipsum vide: quam late tenditur6, quam rapide volvitur, vel quod in noctem astris distinguitur7, vel quod in diem sole lustratur: iam scies, quam sit in eo summi moderatoris8 mira et divina libratio. Vide et annum, ut solis ambitus faciat, et mensem vide, ut luna auctu, senio, labore9 circumagat. Quid tenebra-rum et luminis dicam recursantes vices10, ut sit nobis operis et quietis alterna reparatio? Relinquenda vero astrologis prolixior de sideribus oratio, vel quod regant cursum navi-gandi, vel quod arandi metendique tempus inducant. Quae singula non modo ut crearen-tur, fierent, disponerentur, summi opificis et perfectae rationis eguerunt, verum etiam sentiri, perspici, intellegi sine summa sollertia et ratione non possunt. Quid? Cum ordo temporum ac frugum stabili varietate11 distinguitur, nonne auctorem suum parentemque12 testatur13 ver aeque cum suis floribus et aestas cum suis messibus et autumni maturitas grata et hiberna olivitas14 necessaria? Qui ordo facile turbaretur, nisi maxima ratione consisteret. Iam providentiae quantae, ne hiems sola glacie ureret aut sola aestas ardore torreret, autumni et veris inserere medium temperamentum15, ut per vestigia sua anni revertentis occulti16 et innoxii transitus laberentur! Mari intende17: lege18 litoris stringi-tur. Quicquid arborum est vide: quam

37

Page 38: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

e terrae visceribus animatur! Aspice oceanum: refluit reciprocis aestibus19. Vide fontes: manant venis perennibus20. Fluvios intuere: eunt semper exercitis lapsibus21. Quid loquar apte disposita recta montium, collium flexa, porrecta camporum22? Quidve animantium loquar adversus sese tutelam multiformem? Alias armatas cornibus, alias dentibus saeptas et fundatas ungulis et spicatas aculeis aut pedum celeritate liberas aut elatione pennarum? Ipsa praecipue formae nostrae pulchritudo deum fatetur artificem: status rigidus23, vultus erectus, oculi in summo24 velut in specula25 constituti et omnes ceteri sensus velut in arce compositi.

Longum est26 ire per singula. Nihil in homine membrorum est, quod non et necessitatis causa sit et decoris, et quod magis mirum est, eadem figura omnibus, sed quaedam unicuique liniamenta deflexa27: sic et similes universi videmur et inter se singuli dissimiles invenimur. Quid nascendi ratio? Quid? Cupido generandi nonne a deo data est, et ut ubera partu maturescente28 lactescant et ut tener fetus ubertate lactei roris29 adolescat? Nec universitati solummodo deus, sed et partibus consulit. Britannia sole deficitur, sed circumfluentis maris tepore30 recreatur; Aegypti siccitatem temperare Nilus amnis solet, Euphrates Mesopotamiam pro imbribus pensat31, Indus flumen et serere orientem dicitur et rigare. Quod si ingressus aliquam domum omnia exculta, disposita, ornata vidisses, utique praeesse ei crederes domi-num et illis bonis rebus multo esse meliorem: ita in hac mundi domo, cum caelo terraque perspicias providentiam, ordinem, legem, crede esse universitatis dominum parentemque ipsis sideribus et totius mundi partibus pulchriorem.

1 totius mundi ornatus, -us (m.) = der ganze kunstreicher Weltenbau. 2 frustum, -i (n.) = Brocken. 3 confes-sus 3 = klar. 4 praestantissimus 3 = überragend. 5 inspiro 1 = beseelen. 6 tendo 3 (pass.) = sich dehnen. 7 distinguo 3 (pass.) = hier: schmücken. 8 moderator, -oris (m.) = Lenker. 9 labor , -oris (m.) = h: Verschwinden. 10 recursantes vices (pl.) = wiederkehrende Wechsel. 11stabilis varietas, -atis (f.) = ewig gleicher Wechsel. 12 parens, -tis = hier: Schöpfer. 13 testor 1 = bezeugen. 14 hiberna olivitas (f.) = Oliven im Winter. 15 medium temperamentum, -i (n.) = gemäßigtes Klima. 16 occultus 3 = unmerklich. 17 mari intende = sieh das Meer an! 18 lex, legis (f.) = hier: Schranke. 19 refluit reciprocis aestibus = im Widerspiel der Gezei-ten wogt er hin und her. 20 vena, ae (f.) perennis = nie versiegende Ader. 21 exercitus lapsus, -us (m.) = gewohntes Gefälle. 22 porrecta camporum = Weite der Felder. 23 status, -us (m.) rigidus = aufrechte Haltung. 24 in summo = hoch oben. 25 specula, -ae (f.) = Warte, Aussichtswarte. 26 longum est = es würde zu weit füh-ren. 27 liniamentum, -i (n.) deflexum = abgewandelter Zug. 28 partus, -us (m.) maturescens = Reifen der (Leibes-)Frucht. 29 ros, roris (m.) = Tau. 30 tepor, -oris (m.) = laue Temperatur. 31 penso 1 + Akk. = jemandem einen Ausgleich schenken.

35) Minucius Felix, Octavius, 19,10

38

Page 39: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Ein philosophischer Exkurs des Minucius Felix über ratio und natura.

Zenon et Chrysippus et Cleanthes1 sunt et ipsi multiformes2, sed ad unitatem providentiae3 omnes revolvuntur4. Cleanthes enim mentem modo naturae atque animum, modo aethera, plerumque rationem deum disserit5. Zenon, eiusdem magister, naturalem legem atque divi-nam et aethera interim interdumque rationem vult omnium esse principium; idem interpre-tando Iunonem aera, Iovem caelum, Neptunum mare, ignem esse Vulcanum et ceteros similiter vulgi deos6 elementa esse monstrando publicum arguit graviter et revincit errorem7.

1 Zenon, Chrysipp. Kleanthes = drei Philosophen. 2 multiformes sunt = sie bleiben im Ausdruck gleichfalls nicht konsequent. 3 unitas, -atis (f,.) providentiae = der Gedanke einer einzigen Vorsehung. 4 revolvo 3 (pass.) = auf etwas zurückkommen. 5 dissero 3 = hier: nennen. 6 vulgi dei (pl.) = Volksgötter. 7 monstrando publicum arguit graviter et revincit errorem = so begegnet er schlagend der irrtümlichen populären Auffassung und widerlegt sie.

36) Minucius Felix, Octavius, 23,6

Ein Satz des Minucius Felix über Jupiter.

Illic Iovis fulmen cum Aeneae armis in incude1 fabricatur, cum caelum et fulmina et fulgura longe ante fuerint, quam Iuppiter in Creta nasceretur, et flammas veri fulminis nec Cyclops potuerit imitari nec ipse Iuppiter non vereri2.

1 incus, -dis (f.) = Amboss. 2 non vereor 2 = nicht ohne Scheu sehen.

37) Minucius Felix, Octavius, 32,4-9

Minucius Felix erläutert, wo Gott im Walten der Natur erfahren werden kann.

At enim quem colimus deum, nec ostendimus nec videmus. Immo ex hoc1 deum credimus, quod eum sentire possumus, videre non possumus. In operibus enim eius et in mundi omni-bus motibus virtutem eius semper praesentem aspicimus, cum tonat, fulgurat, fulminat, cum serenat. Nec mireris, si deum non vides: vento et flatibus omnia impelluntur, vibrantur, agi-tantur, et sub oculis tamen non venit ventus et flatus. In solem adeo, qui videndi omnibus causa est, videre non possumus: radiis acies submovetur2, obtutus3 intuentis hebetatur4, et si diutius inspicias, omnis visus extinguitur. Quid? Ipsum solis artificem, illum luminis fontem possis sustinere, cum te ab eius fulgoribus avertas, a fulminibus abscondas? Deum oculis carnalibus5

39

Page 40: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

vis videre, cum ipsam animam tuam, qua vivificaris et loqueris, nec aspicere possis nec tenere? Sed enim deus actum6 hominis ignorat et in caelo constitutus non potest aut omnes obire7 aut singulos nosse. Erras, o homo, et falleris: unde enim deus longe est, cum omnia caelestia terrenaque et quae extra istam orbis provinciam8 sunt, deo plena sint? Ubique non tantum nobis proximus, sed infusus est9. In solem adeo rursus intende: caelo adfixus, sed terris omnibus sparsus est; pariter praesens ubique interest et miscetur omnibus, nusquam eius claritudo violatur10. Quanto magis deus auctor omnium ac speculator omnium, a quo nullum potest esse secretum, tenebris interest, interest cogitationibus nostris, quasi alteris tenebris! Non tantum sub illo11 agimus, sed et cum illo, ut prope dixerim, vivimus.

1 ex hoc = darum. 2 acies, -ei (f.) submovetur = die Sehkraft wird geschwächt. 3 obtutus = Blick. 4 hebeto 1 (pass.) = völlig erlöschen. 5 carnalis, -e = leiblich. 6 actus, -us (m.) (pl.) = Handlungen. 7 obeo = sich um etw. kümmern. 8 provincia, -ae (f.) = hier: Sphäre. 9 (deus) infusus est = Gott ist in uns. 10 violo 1 = hier: trüben. 11 sub illo = unter seinem Blick.

38) Jacobus de Voragine, Legenda Aurea, De sancto Nicolao

Der heilige Nikolaus besänftigt den Sturm.

Quadam autem die, dum quidam nautae periclitarentur, ita cum lacrimis oraverunt: „Nicolae1, famule2 Dei, si vera sunt, quae de te audimus, nunc ea experiamur“. Mox quidam in eius similitudinem3 apparuit dicens: „Ecce adsum. Vocastis enim me.“ Et coepit eos in antennis4 et rudentibus5 aliisque iuvare navis armamentis, statimque cessavit tempestas. Cum autem ad eius ecclesiam venissent, quem numquam ante viderant, sine indice cognoverunt. Tunc Deo et sibi de liberatione gratias egerunt. Quod ille divinae misericordiae et eorum fidei, non suis meritis attribuere docuit.

1 Vokativ. 2 famulus,-i = Diener. 3 quidam in eius similitudinem = jemand, der aussah wie er (Nikolaus). 4 antenna, -ae = Segelstange. 5 rudens, -ntis (m.) = Seil, Tau.

39) Jacobus de Voragine, Legenda Aurea, De sancto Antonio

40

Page 41: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Der heilige Antonius schildert den Flug der Seelen in den Himmel.

Cum quadam vice1 fratres de statu animarum ab Antonio quaesivissent, sequenti nocte vox vocavit eum dicens: „Surge et exi et vide.“ Et ecce vidit quendam (sic!) longum et terribilem caput usque ad nubes tollentem (sic!), qui quosdam pennatos2 ad coelum volare cupientes extensis manibus prohibebat et alios libere3 pervolantes retinere non poterat. Et maximum gaudium mixtum cum nimio dolore audiebat et intellexit animarum illum esse adscensum et diabolum4 prohibentem, qui quasdam obnoxias5 retineret et de sanctorum volatu, quos retinere non poterat, sic doleret6.

1 quadam vice = einst, einmal. 2 pennatus, -i = geflügeltes Wesen. 3 libere = ungestört. 4 diabolus, -i = der Teufel. 5 erg.: animas. 6 dolere = sich ärgern.

40) Jacobus de Voragine, Legenda Aurea, De sancta Maria Magdalena

Während einer fürchterlichen Sturmfahrt kommt ein Baby zur Welt.

Cum autem quadam die Maria Magdalena praedicaret1, princeps dixit ei: „Putas posse defen-dere fidem, quam praedicas?“ Cui illa: „Equidem illam defendere praesto2 sum, utpote quoti-dianis miraculis et praedicatione magistri mei Petri, qui Romae praesidet3, roboratam4“. Cui princeps cum coniuge dixit: „Ecce dictis tuis per omnia obtemperare parati sumus, si a Deo, quem praedicas, nobis filium impetrabis5“. „Propter hoc“, inquit Magdalena, „non remane - bit 6“. Tunc beata Maria pro ipsis Dominum exoravit, ut sibi filium concedere dignaretur7. Cuius preces Dominus exaudivit et matrona illa concepit. Tunc vir eius coepit velle proficisci ad Petrum, ut probaret, si, ut Magdalena de Christo praedicaverat, sic veritas se haberet. Cui uxor dixit: „Quid est, domine? Putasne sine me proficisci? Absit8. Te enim recedente rece-dam; te veniente veniam; te quiescente quiescam“. Cui vir ait: „Non sic fiet, domina, etenim cum sis gravida et in mari sint infinita pericula, de facili9 periclitari posses. Domi igitur quies-ces et possessionibus nostris curam impendes10“. Econtra illa instabat femineum nec mutans femina morem et cum lacrimis pedibus eius obvoluta, quod petebat, tandem obtinuit. Maria ergo humeris11 eorum signum crucis imposuit, ne eos antiquus hostis12 in aliquo itinere impe-diret. Navem igitur omnibus necessariis copiose onerantes cetera, quae habebant, in Mariae Magdalenae custodia13 relinquentes proficisci coeperunt. Iamque unius diei et noctis cursu consummato coepit nimium mare intumescere, ventus flare, ita ut omnes et maxime

41

Page 42: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

matrona gravida et debilis tam saeva inundatione fluctuum14 quassati gravissimis angustiis urgerentur, in tantum, quod in eam subito dolor partus15 irruit et inter angustias ventris et pressuras tem-poris filium parturiens exspiravit16. Natus igitur puerulus palpitabat17 et mamillarum mater-narum quaerens solacia lamentabiles dabat vagitus18. Proh dolor. Et natus est infans vivus et matricida19 effectus. Mori eum convenit20, cum non sit, qui vitae tribuat alimentum.

1 praedico 1 = predigen. 2 praesto = bereit. 3 praesideo 2 = h: die Christengemeinde führen. 4 roboratus 3 = gefestigt. 5 filium impetro 1 = zu einem Sohn verhelfen. 6 non remanebit = es wird möglich sein. 7 dignor 1 = etwas für richtig halten. 8 absit = das darf nicht sein. 9 de facili = leicht (adv.). 10 curam impendeo 2 + Dat. = auf etwas aufpassen. 11 humerus,-i (m.) = Schulter. 12 antiquus hostis (m.) = Teufel. 13 custodia, -ae (f.) = Obhut. 14 saeva inundatio (f.) fluctuum = gewaltiger Wellengang. 15 dolor partus (m.) = Geburtswehen. 16 exspiro 1 = sterben. 17 palpito 1 = strampeln. 18 lamentabiles do 1 vagitus (m.) = erbärmlich schreien. 19 matricida, -ae (m.) = Muttermörder. 20 eum convenit = er muss.

41) 1. Buch Mose, Genesis, 6,1-9,29

Da Gott mit den Menschen unzufrieden war, schickt er eine gewaltige Flut.

Cumque coepissent homines multiplicari1 super terram et filias procreassent videntes filii Dei filias eorum quod essent pulchrae acceperunt uxores sibi ex omnibus quas elegerant. Dixitque Deus: „Non permanebit spiritus meus in homine in aeternum, quia caro est. Eruntque dies illius centum viginti annorum. Gigantes2 autem erant super terram in diebus illis. Postquam enim ingressi sunt filii Dei ad filias hominum illaeque genuerunt, isti sunt poten- tes a saeculo3 viri famosi. Videns autem Deus, quod multa malitia hominum esset in terra et cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum omni tempore, paenituit eum, quod hominem fecisset in terra et tactus dolore cordis intrinsecus: „Delebo“, inquit „hominem, quem creavi, a facie terrae, ab homine usque ad animantia4, a reptili usque ad volucres caeli. Paenitet enim me fecisse eos Noe5 vero invenit gratiam coram Domino. Hae generationes6 Noe. Noe vir iustus atque perfectus fuit in generationibus suis cum Deo ambulavit7 et genuit tres filios: Sem Ham et Iafeth. Corrupta est autem terra coram Deo et repleta est iniquitate. Cumque vidisset Deus terram esse corruptam, omnis quippe caro corruperat viam suam super terram. Dixit ad Noe: „Finis universae carnis venit coram me, repleta est terra iniquitate, a facie eorum et ego disperdam eos cum terra.

42

Page 43: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Fac tibi arcam8 de lignis levigatis9 mansiunculas10 in arca facies et bitumine11 linies12 intrinsecus et extrinsecus et sic facies: eam trecentorum cubitorum13 erit longitudo arcae quinquaginta cubitorum latitudo et triginta cubitorum altitudo. Illius fenestram in arca facies et in cubito consummabis summitatem. Ostium autem arcae pones ex latere deorsum cenacula et tristega14 facies in ea. Ecce ego adducam diluvii aquas15 super terram, ut interficiam omnem carnem, in qua spiritus vitae est subter caelum. Universa, quae in terra sunt, consumentur. Ponamque foedus meum tecum et ingredieris arcam tu et filii tui uxor tua et uxores filiorum tuorum tecum. Et ex cunctis animantibus universae carnis bina16 induces in arcam, ut vivant tecum masculini sexus et feminini. De volucribus iuxta genus suum et de iumentis in genere suo et ex omni reptili terrae secundum genus suum bina de omnibus ingredientur tecum, ut possint vivere. Tolles igitur tecum ex omnibus escis, quae mandi possunt, et conportabis apud te et erunt tam tibi quam illis in cibum. Fecit ergo Noe omnia, quae praeceperat illi Deus.

Dixitque Dominus ad eum: „Ingredere tu et omnis domus tua arcam. Te enim vidi iustum co-ram me in generatione hac16. Ex omnibus animantibus mundis17 tolle septena septena mascu-lum et feminam, de animantibus vero non mundis duo duo masculum et feminam, sed et18 de volatilibus caeli septena septena masculum et feminam, ut salvetur19 semen super faciem uni-versae terrae. Adhuc20 enim et post dies septem ego pluam super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus et delebo omnem substantiam21 quam feci de superficie terrae. Fecit ergo Noe omnia, quae mandaverat ei Dominus. Eratque sescentorum annorum, quando diluvii aquae inundaverunt super terram. Et ingressus est Noe et filii eius uxor eius et uxores filiorum eius cum eo in arcam propter aquas diluvii. De animantibus quoque mundis et inmundis et de volucribus et ex omni, quod movetur, super terram duo et duo ingressa sunt ad Noe in arcam, masculus et femina, sicut praeceperat Deus Noe. Cumque transissent septem dies, aquae dilu-vii inundaverunt super terram. Anno sescentesimo vitae Noe, mense secundo, septimodecimo die mensis, rupti sunt omnes fontes abyssi magnae et cataractae caeli apertae sunt et facta est pluvia super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus. In articulo diei illius ingressus est Noe et Sem et Ham et Iafeth filii eius uxor illius et tres uxores filiorum eius cum eis in ar-cam ipsi et omne animal secundum genus suum universaque iumenta in genus suum et omne, quod movetur super terram, in genere suo cunctumque volatile secundum genus suum univer-sae aves omnesque volucres. Ingressae sunt ad Noe in arcam bina et bina ex omni carne, in qua erat spiritus vitae et quae ingressa sunt masculus et

43

Page 44: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

femina ex omni carne introierunt sicut praeceperat ei Deus. Et inclusit eum Dominus de foris. Factumque est diluvium quadraginta diebus super terram et multiplicatae sunt aquae et elevaverunt arcam in sublime a terra. Vehe-menter inundaverunt et omnia repleverunt in superficie terrae porro arca ferebatur super aquas. Et aquae praevaluerunt nimis super terram opertique sunt omnes montes excelsi sub universo caelo. Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes quos operuerat. Consumpta-que est omnis caro, quae movebatur super terram, volucrum animantium bestiarum omnium-que reptilium, quae reptant super terram, universi homines. Et cuncta, in quibus spiraculum vitae est in terra, mortua sunt. Et delevit omnem substantiam, quae erat super terram, ab homi-ne usque ad pecus tam reptile quam volucres caeli et deleta sunt de terra. Remansit autem so-lus Noe et qui cum eo erant in arca. Obtinueruntque aquae terras centum quinquaginta diebus.

Recordatus autem Deus Noe cunctarumque animantium et omnium iumentorum, quae erant cum eo in arca, adduxit spiritum super terram et inminutae sunt aquae; et clausi sunt fontes abyssi et cataractae caeli et prohibitae sunt pluviae de caelo. Reversaeque aquae de terra eun-tes et redeuntes et coeperunt minui post centum quinquaginta dies. Requievitque arca mense septimo vicesima septima die mensis super montes Armeniae22. At vero aquae ibant et decre-scebant usque ad decimum mensem. Decimo enim mense prima die mensis apparuerunt cacu-mina montium. Cumque transissent quadraginta dies, aperiens Noe fenestram arcae, quam fecerat, dimisit corvum; qui egrediebatur et revertebatur, donec siccarentur aquae super terram Emisit quoque columbam post eum, ut videret, si iam cessassent aquae super faciem terrae. Quae cum non invenisset23, ubi requiesceret pes eius, reversa est ad eum in arcam; aquae enim erant super universam terram. Extenditque manum et adprehensam intulit in arcam. Expectatis autem ultra septem diebus aliis rursum dimisit columbam ex arca. At illa venit ad eum ad vesperam portans ramum olivae virentibus foliis in ore suo. Intellexit ergo Noe quod cessassent aquae super terram. Expectavitque nihilominus septem alios dies et emisit columbam, quae non est reversa ultra ad eum. Igitur sescentesimo primo anno primo mense prima die mensis inminutae sunt aquae super terram. Et aperiens Noe tectum arcae aspexit viditque quod exsiccata esset superficies terrae. Mense secundo septima et vicesima die mensis arefac-ta est terra. Locutus est autem Deus ad Noe dicens: „Egredere de arca tu et uxor tua filii tui et uxores filiorum tuorum tecum cuncta animantia, quae sunt apud te, ex omni carne tam in volatilibus quam in bestiis et in universis reptilibus, quae reptant super terram. Educ tecum et ingredimini super terram, crescite et

44

Page 45: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

multiplicamini super eam“. Egressus est ergo Noe et filii eius uxor illius et uxores filiorum eius cum eo sed et omnia animantia iumenta et reptilia, quae repunt super terram, secundum genus suum arcam egressa sunt. Aedificavit autem Noe altare Domino et tollens de cunctis pecoribus et volucribus mundis obtulit holocausta24 super altare. Odoratusque est Dominus odorem suavitatis et ait ad eum: „Nequaquam ultra maledicam terrae propter homines, sensus enim et cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adulescentia sua. Non igitur ultra percutiam omnem animantem sicut feci. Cunctis diebus terrae sementis et messis, frigus et aestus, aestas et hiems, nox et dies non requiescent.

Benedixitque Deus Noe et filiis eius et dixit ad eos: „Crescite et multiplicamini et implete terram. Et terror vester ac tremor sit super cuncta animalia terrae et super omnes volucres caeli cum universis, quae moventur in terra, omnes pisces maris; manui vestrae traditi sunt. Et omne, quod movetur, et vivit erit vobis in cibum; quasi holera virentia tradidi vobis omnia. Excepto25 quod carnem cum sanguine non comedetis. Sanguinem enim animarum vestrarum requiram26 de manu cunctarum bestiarum et de manu hominis de manu viri et fratris eius re-quiram animam hominis. Quicumque effuderit humanum sanguinem, fundetur sanguis illius, ad imaginem quippe Dei factus est homo. Vos autem crescite et multiplicamini et ingredimini super terram et implete eam“. Haec quoque dixit Deus ad Noe et ad filios eius: „Cum eo ecce ego statuam pactum meum vobiscum et cum semine vestro post vos et ad omnem animam viventem, quae est vobiscum tam in volucribus quam in iumentis et pecudibus terrae cunctis, quae egressa sunt de arca. Et universis bestiis terrae statuam pactum meum vobiscum et nequaquam ultra interficietur omnis caro aquis diluvii neque erit deinceps diluvium dissipans terram“. Dixitque Deus: „Hoc signum foederis, quod do inter me et vos et ad omnem animam viventem, quae est vobiscum in generationes sempiternas. Arcum meum ponam in nubibus et erit signum foederis inter me et inter terram. Cumque obduxero nubibus caelum apparebit arcus meus in nubibus. Et recordabor foederis mei vobiscum et cum omni anima vivente, quae carnem vegetat et non erunt ultra aquae diluvii ad delendam universam carnem. Eritque arcus in nubibus et videbo illum et recordabor foederis sempiterni quod pactum est inter Deum et inter omnem animam viventem universae carnis, quae est super terram“. Dixitque Deus Noe: „Hoc erit signum foederis, quod constitui inter me et inter omnem carnem super terram. Erant igitur filii Noe, qui egressi sunt de arca: Sem Ham et Iafeth. Porro Ham ipse est pater Chanaan. Tres isti sunt filii Noe et ab his disseminatum est omne hominum genus super universam

45

Page 46: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

terram. Coepitque Noe vir agricola exercere terram et plantavit vineam. Bibensque vinum inebriatus est et nudatus in tabernaculo27 suo. Quod cum vidisset Ham pater Chanaan verenda28 scilicet patris sui esse nuda nuntiavit duobus fratribus suis foras. At vero Sem et Iafeth pallium inposuerunt umeris suis et incedentes retrorsum operuerunt verecunda patris sui; faciesque eorum aversae erant et patris virilia non viderunt. Evigilans autem Noe ex vino cum didicisset, quae fecerat ei filius suus minor ait: „Maledictus Chanaan servus servorum erit fratribus suis“ dixitque „benedictus Dominus Deus Sem sit Chanaan servus eius. Dilatet Deus Iafeth et habitet in tabernaculis Sem29. Sitque Chanaan servus eius!“ Vixit autem Noe post diluvium trecentis quinquaginta annis et impleti sunt omnes dies eius nongentorum quinquaginta annorum et mortuus est.

1 multiplicor 1 = vermehren. 2 Gigantes (m. pl.) = Tyrannen. 3 a saeculo = in der Welt. 4 animantia (n. pl.) = Vieh. 5 Noe = Noah. 6 generationes (Pl.) = Geschlecht. 7 cum Deo ambulavit = er führte ein göttliches Leben. 8 arca, -ae = Kasten (Arche). 9 lignum, -i (n.) levigatum = Tannenholz. 10 mansiuncula, -ae (f.) = Kammer. 11 bitumen, -inis (n) = Pech. 12 lino 3 = verstreichen. 13 cubita, -orum (n. pl.) = Ellen. 14 cenacula et tristega (n. pl.) = drei Stockwerke. 15 diluvii aquae (pl.) = Sintflut. 16 bina (n. pl.) = je zwei. 17 mundus 3 = rein. 18 et = auch. 19 salvo 1 (pass.) = lebendig bleiben. 20 adhuc = von nun an. 21 substantia, -e (f.) = Wesen. 22 super montes Armeniae = auf den Beg Ararat. 23 erg. locum. 24 holocausta = Brandopfer. 25 excepto = nur. 26 requiro 3 = hier: rächen. 27 tabernaculum, -i (n.) = Hütte. 28 verenda, -orum (n. pl.) = Scham, Blöße, Geschlechtsteile. 29 Sem = hier Genitiv.

42) Lampert von Hersfeld, Annales, 285

Der deutsche Kaiser Heinrich IV, ein Salier, geriet mit Papst Gregor VII. in den größten mittelalterlichen Konflikt zwischen Kirche und Staat: es ging um die Macht der Bestellung (Investitur, also Einkleidung) der Bischöfe. Der Kaiser musste klein beigeben. Um der drohenden Exkommunikation zu entgehen, machte er sich über die Alpen zur norditalienischen Burg Canossa auf, um sich beim dort überwinternden Papst zu entschuldigen. Die Reise war für den Kaiser und seinen Tross zum Teil sehr gefährlich.

Difficulter assecuto1 transeundi licentiam protinus alia successit difficultas. Hyemps2 erat asperrima, et montes, per quos transitus erat, in inmensum porrecti et pene3 nubibus cacumen4 ingerentes ita mole nivium et glaciali frigore obriguerant, ut per lubricum precipitemque5 de-cessum nec equitis nec peditis gressum sine periculo

46

Page 47: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

admitterent. Sed dies anniversarius, quo rex in excommunicationem6 devenerat, e vicino imminens nullas accelerandi itineria morae patiebatur, quia, nisi ante eam diem anathemate absolveretur7, decretum noverat communi principum sententia, ut et causa in perpetuum cecidisset8, et regnum sine ullo deinceps resti-tutionis remedio9 amisisset. Igitur quosdam ex indigenis locorum peritos et preruptis10 Alpium iugia assuetos mercede coduxit11, qui comitatum eius per abruptum montem et moles nivium precederent12 et subsequentibus quaqua possent arte itineris asperitatem levigarent13. His duc-toribus cum in verticem montis magna cum difficultate evasissent, nulla ulteriusque progredi-endi copia erat, eo quod preceps montis latus est, ut dictum est, glaciali frigore lubricum om-nem penitus decessum negare videretur14. Ibi viri periculum omne viribus evincere conantes, nunc manibus et pedibus reptando, nunc ductorum suorum humeris innitendo, interdum quo-que titubante15 per lubricum gressu cadendo et longius volutando16, vix tandem aliquando cum gravi salutis suae periculo17 ad campestria18 pervenerunt. Reginam et alias, quae in obse-quio eius erant, mulieres boum coriis19 impositas duces itineris conductu preeuntes20 deorsum trahebant. Equorum alios per machinas21 quasdam summittebant, alios colligatis pedibus tra-hebant, ex quibus multi, dum traherentur, mortui, plures debilitati22, pauci admodum integri incolumesque periculum evadere potuerunt. 1 assequor 3 = erhalten. 2 hyemps = hiems. 3 pene = paene. 4 cacumen, -inis (n.) = Gipfel. 5 precipitemque = praecipitemque. 6 excommunicatio, -onis (f.) = Exkommunikation, Kirchenbann. 7 anathemate absolvo 3 (pass.) = vom Bann losgesprochen werden. 8 causa in perpetuum cado 3= verurteilt werden. 9 remedium, -i (n.) = Möglichkeit. 10 preruptis = praeruptis. 11 mercede coduco 3 = um Lohn mieten. 12 precederent = praecederent. 13 asperitatem (f.) levigo 1 = Unebenheiten glätten. 14 negare videor 2 = unmöglich scheinen. 15 titubo 1 = ausrutschen. 16 voluto 1 = hinunterrutschen. 17 salutis (f.) periculum, -i (n.) = Lebensgefahr. 18 campestria (n. pl.) = Ebene. 19 boum corium, -i (n.) = Rinderhaut. 20 preeuntes = praeeuntes. 21 per machinas = mit Hilfe von Vorrichtungen. 22 debilitatus 3 = verletzt.

43) Enea Piccolomini, Historia Austrialis, V,26

47

Page 48: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

Enea Piccolomini, der spätere Papst Pius II., schrieb in seiner „Geschichte Österreichs“ über eine beschwerliche Reise von Kaiser Friedrich III. Auch e geriet in den Alpen in ein Unwetter.

Federicus interea, post missa1 Italia, cum in montes, ex quibus exiverat2, regressus esset ac Germaniae metas3 attigisset, horribile visu fuit, dictu mirabile videri potest, quam turbidam aeris faciem4 mutatumque coeli vultum5 offenderit. Ex aere purissimo mox nubilus factus est, e vestigio6 fumigare7 montes, coruscationes8 videri creberrime9, audiri tonitrua, imbres coelo cadere, torrentes10 ire precipites11, volvi saxa, tumescere flumina, nullius vestimenta contra diluvium12 pluviae satis esse. Quod presagium13 futurae cladis multi indicaverunt, tanquam voluptatis Italicae finem, Teuthonicae14 miseriae principium exciperet15.

1 mitto 3 (pass.) = hinter sich lassen. 2 exiverat = exierat. 3 meta, -ae (f.) = Grenze. 4 aeris facies, -ei (f.) = Wetter. 5 vultus, -us (m.) = Aussehen. 6 e vestigio = sofort. 7 fumigo 1 = dampfen. 8 coruscatio, -onis (f.) = hier: Blitz. 9 creberimme = creberrimae. 10 torrens, -entis = Bach, Wildbach. 11 precipites = praecipites. 12 diluvium, -i (n. ) = Sintflut. 13 presagium = praesagium. 14 Teuthonicus 3 = deutsch. 15 principium excipio 3 = an etwas anschließen.

44) Sigmund von Herberstein, Rerum Moscowiticarum Commentarii

Der steirische Adelige Sigmund von Herberstein bereiste im Auftrag von Kaiser Maximilian I. und auch in späterer Zeit Russland. Er berichtete unter anderem von den klimatischen Bedinungen in Moskau.

Moscovia provincia nec lata nimis nec fertilis est, cuius fecunditati arenosus

plurimum obest1. Accedit ad haec immoderata asperaque nimis aeris intemperies2,

qua hiemis rigore solis calorem superante sata quandoque3 ad maturitatem non

perveniunt. Etenim tam intensa ibi nonnumqum sunt frigora, ut, quemadmodum

aestatis tempore apud nos aestu nimio, sic ibi frigore immenso terra in hiatum4

discedat. Aqua etiam tum in aerem effusa sputum5que ex ore proiectum, antequam

terram contingat, congelantur6. Nos ipsi cum anno 1526 eo per-venissemus, ramos

fructiferarum arborum rigore hiemis anni praecedentis7 prorsus perisse vidimus.

Quae eo anno adeo dura fuit, ut complures veredarii8 in vehiculis gelu concreti9 re-

perti sunt. Fuere10, qui tum pecora funibus alligata ex proximis pagis Moscovviam

ducentes vi frigoris oppressi una cum pecoribus perirent. Praeterea multi

48

Page 49: Wr. Landes- & Österreichische Bundesolympiade · Web viewEin Argument, das er in diesem Zusammenhang anführt, ist das der Unvollkommenheit der Welt: „tanta stat praedita culpa“.

circulatores11, qui cum ursis ad choreas edoctis12 in illis regionibus vagari solent, tum

mortui in viis reperti sunt. Quin et ursi ipsi fame eos stimulante relictis silvis passim

per vicinas villas13 discurrebant inque do-mos irruebant. Quorum conspectum atque

vim cum rustica turba fugeret, frigore foris misere peribat. Atque tanto frigori aestus

quoque nimius quandoque3 respondet14, ut anno domini 1525, quo immoderato solis

ardore omnia fere sata exusta fuerunt, tantaque annonae caritas15 eam siccitatem

consecuta est, ut, quod tribus antea dengis16 emebatur, id XX aut XXX post emeretur.

1 obest = hinderlich sein; schaden. 2 aeris intemperies = unmäßige Lufttemperatur. 3 quandoque = manch-mal. 4 hiatus, -us (m.) = Riss, Spalt. 5 sputum,-i = Speichel, Spucke. 6 congelo(r) 1 = frieren. 7 annus praece-dens = Vorjahr. 8 veredarius, -i = Bote. 9 concretus = erstarrt. 10 fuere = fuerunt. 11 circulator, -is = Gaukler. 12 ursus ad choreas edoctus = Tanzbär. 13 villa, -ae = Dorf. 14 respondere = hier: ähnlich sein. 15 annonae caritas = Verteuerung des Getreidepreises. 16 denga, -ae = Denge (russische Münze)

49


Recommended