285Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Schlagwortverzeichnis
Methodenteil
AZListe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Akkordnotation, Akkordturm . . . . . . . . . . . . . . . . 7Analogien / Außermusikalische Bezüge . . . . . . . . 8Analysemethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Arbeitsformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Arbeitsteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Aufgabenkarten / Ereigniskarten . . . . . . . . . . . . . 9Aufmerksamkeitskreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Außerschulische Lernorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Bepunktung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Bingo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Binnendifferenzierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Blind spielen / Augen schließen . . . . . . . . . . . . . 11Blitzlicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Brettspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Buddy Book . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Chorisches Sprechen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
DAB / ThinkPairShare / EAPAGA . . . . . . . . . . . 12Domino . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Doppelkreis / Kugellager . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Ermutigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Etikettierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Evaluation und Bewertung . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Fantasiereisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Feedback . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Fehlertext . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Feldforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15FindSomeoneWho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Fingerzahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Fishbowl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Flemokasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Fortlaufender Erzähler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Freiarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Galeriegang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Gedächtnisanker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Geschichten erzählen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Grafische Notation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Gruppenarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Gruppenpuzzle / Stamm / Expertengruppen . . . . 20
Gruppenwettkampf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Handzeichen beim Musizieren . . . . . . . . . . . . . 21Heinzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Imitationslernen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Interview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22IntraactMethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Kooperative Lernmethoden / Lernformen . . . . . . . 23Kreuzworträtsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Lehrervortrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Lerntagebuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24LerntempoDuett / Bushaltestelle . . . . . . . . . . . . . 24Lerntheke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Lichtmalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Lückentext / Lücken füllen . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Magie im Unterricht / Vorstellungskraft . . . . . . . . 25Malen zu Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Memory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Metalernen / Metakognition . . . . . . . . . . . . . . . 27Metrum in den Füßen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Mindmap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Mitspielsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Murmelgespräch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Museumsbesuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Ortsanker / Raumankerpunkte . . . . . . . . . . . . . . 29
Parakomposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Planspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Placemat / Platzdeckchen / Schreibgespräche / World Café . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Playback / Halbplayback / Karaoke und Begleitmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Podcast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Polaritätsprofil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Polaritätsspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Portfolio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Präsentationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Projektarbeit / Projektorientierter Unterricht . . . . . . 31Puzzle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Quiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
A
B
C
D
E
F
G
H
I
K
L
M
O
P
Q
286 Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Raumlauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Redekette / Meldekette . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Referat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Reflexion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Rituale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Rollenspiel, Rollenkarten, Rollenbiografie, Planspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Rollenverteilung in Gruppen / Nummerierte Köpfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Schattenspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Schüler unterrichten Schüler / Lernen durch Lehren . . 37Schwarzlichttheater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Material . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Choreografien (z . B . zu Hands up) . . . . . . . . . . 39Skalierung / Polaritätsspiel / Positionierung im Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Solmisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Speed Dating . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Spiele und Spielformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Standbild / Skulptur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Stationenlernen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Stillezeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Stop and Swap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Szenische Interpretation und Standbild / Skulptur . 42
Tabu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43TandemBogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Üben / Übung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Vergleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Visualisieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Wahr oder falsch? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Warmup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Werbeblock . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Zeit stoppen / messen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Zirkuläres Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
R
S
T
U
V
W
Z
287Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Inhaltsteil
ABA-Form � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 47Lehrervortrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Szenische Interpretation . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Bezeichnung ABAForm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Sinn und Wirkung der Form . . . . . . . . . . . . . . . 48Analogien / Außermusikalische Bezüge . . . . . . . 48Bodypercussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Klassenmusizieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Akustik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 49Experimente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Instrumentenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Aleatorik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 50Würfeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Zeitklammern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Parakomposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Applaus � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 51Mit Applaus Instrumente finden . . . . . . . . . . . . . 51Dirigierspiel mit Applaus . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Applausmusik vergleichen . . . . . . . . . . . . . . . . 51Applausordnung nach einem Auftritt . . . . . . . . . . 51
Arrangieren � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 52Arrangieren einer Partitur in der Sek II . . . . . . . . . 52Instrumentierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Ausdruck und Wirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Stilpatterns (Sek II) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Arrangieren mit neuen Medien . . . . . . . . . . . . . 53
Artikulation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 53
Aufführung (Schulkonzert) � � � � � � � � � � � � � � 53Mottokonzert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Konzert – Gesprächskonzert . . . . . . . . . . . . . . . 53Wanderkonzerte und Konzertaufstellungen . . . . . 53Fächerübergreifende Konzertvorbereitung / Projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Zeichensprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Regeln für die Bühne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Präsenz / Kontakt zum Publikum . . . . . . . . . . . . . 54Auftritt / Abgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55Lampenfieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
AusdruckVortragsweise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Ballade � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 56Szenische Interpretation . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Musikalische Wirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Lückentext . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Leitmotive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Vergleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Ballett � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 57Berufsbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Ballettpositionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Choreografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Bandarbeit � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 57Prozess oder Produktorientierung . . . . . . . . . . . . 57
Basso continuoGeneralbass . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Begleitung von Liedern � � � � � � � � � � � � � � � � 58Bilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Gleichzeitiges Singen und Instrumentalspiel . . . . . 58Liedbegleitung erfinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Lücken füllen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Berufe mit Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 59Berufe raten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Wahr oder falsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Besetzung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 60Stimmgruppen arbeitsteilig hören . . . . . . . . . . . . 60Pantomime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Bildkärtchen zeigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Lücken füllen / Instrumente zuordnen . . . . . . . . . . 60Instrumentenfamilien Lückentext . . . . . . . . . . . . . 61Ankreuzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Interaktive Internetseiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Bewegung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 61Imitation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Feinmotorische Koordinationsübungen mit Händen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Sitztanz mit Haltungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Bewegungslieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Bewegungsimprovisation mit Instrumenten steuern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Bewertung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 63Kriterienliste zum Ankreuzen . . . . . . . . . . . . . . 63Zeitpunkt und Bewertungsverfahren . . . . . . . . . . 64Kontrolle der schriftlichen Mitarbeit . . . . . . . . . . 64Drei geheime Schüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Bewertung von Gruppenarbeit . . . . . . . . . . . . . 65Gruppenpräsentationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Positionierung im Raum . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Briefchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65Beurteilung des Unterrichts bzw . des Lehrers . . . . 65Kategorien für selbst gestaltete Fragebögen . . . . . 66Zeitpunkt und Bewertungsverfahren (Schüler bewerten Unterricht) . . . . . . . . . . . . . . 66Schriftliche Lernzielkontrollen . . . . . . . . . . . . . . . 67Vorträge / Referate / Präsentationen bewerten . . . 67Singen bewerten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Bilder � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 68Bilder als Vorlage für Gestaltungsaufgaben . . . . . 68
Blockflöte � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 69Stimmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Atemspiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Fingerspiele und Haltung . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Blues � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 71Texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Bluestexte improvisieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
A
B
288 Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Bodypercussion / Bewegungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Harmonieschema / Gliederung hören . . . . . . . . . 71Singen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Bluesschema spielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Septimakkorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Bodypercussion � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 72Spieltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Notation von Bodypercussion ggf . . . . . . . . . . . . 75Bodypercussion als Vorübung zum Instrumentalspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Bodypercussion als Begleitung . . . . . . . . . . . . . 75Bodypercussion als Klangmalerei . . . . . . . . . . . 76Bodypercussion als eigenständige rhythmische Musizierform (Bodymusic) . . . . . . . . . . . . . . . . 76Übungen und Spiele: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Lücken füllen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Gestaltungsaufgaben: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Bordun � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 77BordunBegleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
BühnenpräsenzApplaus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Call and Response � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 78
Cha-Cha-Chá � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 78Rhythmus und Taktschwerpunkt . . . . . . . . . . . . . 79Tanzschritte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Chor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Choraufstellungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Mehrstimmiges Singen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Chromatische Tonleiter � � � � � � � � � � � � � � � � 80
Computer � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 80FreewareProgramme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Notentexte (frei) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Concerto grosso � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 81Bewegungsbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Taktraster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Laufen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81Tanzimprovisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Coverversion � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 82
DifferenzierungBinnendifferenzierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Dirigieren � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 83Schlagfiguren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Dirigierspiel Lied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Experimentelles Dirigieren . . . . . . . . . . . . . . . . 83Singen nach Handzeichen . . . . . . . . . . . . . . . 83Musicbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Wahr oder falsch? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Körpersprache und Mimik des Dirigenten . . . . . . 84Interpretation durch Dirigat . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Discofox � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 84Grundschritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Paarfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
DamenSolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Dreiklänge � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 85
Drum Circle � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 85Ablauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Regeln für die Spieler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Reflexionsrunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Drumset � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 86Star als Motivation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Arbeitsteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Ersatzinstrumente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Übung Bassdrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Übung HiHat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Rückenklopfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Einzelstimmen üben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Mehrstimmiges Spiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Vocussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Übergänge / Fill Inns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Dynamik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 88Zeichenvorrat üben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Dynamikwechsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Dynamik hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Musizieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Gestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Grafische Darstellung herstellen . . . . . . . . . . . . . 89Grafische Darstellung zuordnen . . . . . . . . . . . . 89Laute und leise Bilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Lieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Musikraten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Reflexionsimpulse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Einsingen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 91
Einzähl-Methoden � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 91Takte vorzählen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91DrummerEinsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Einzählsprüche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Stummer Einsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Vorspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Erörterung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 92
Fachsprache � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 93Buchstabenkauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Lexikon / Glossar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Chorisches Sprechen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93Lied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Verknüpfung mit Bewegungen . . . . . . . . . . . . . . 94Sätze bilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94FindSomeoneWho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94StopandSwap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Expertengespräch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Kampf der ExpertenClans . . . . . . . . . . . . . . . . 94Karteikarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Tabu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Stadt Land Fluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95Die schnellsten 30 Sekunden . . . . . . . . . . . . . . 95
Feedback � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 95ZufallsKommentare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95TipptoppRunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
C
D
E
F
289Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Feedbackroulette . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Ampelfeedback . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Feedbackhand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Zielscheibe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Satzanfänge ergänzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96AssoziationenFeedback . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Filme � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 97Filme als Informationsquelle . . . . . . . . . . . . . . . 97
Filmmusik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 97Filme unterschiedlich vertonen . . . . . . . . . . . . . . 97Parakomposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Filmmusikgeschichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Hören und sehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Leitmotiv / Titelmelodie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Illustration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Mittel der Steigerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Formenlehre � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 98
Foxtrott � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 99Vorübungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Grundschritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Fuge � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 99Homofon und polyfon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Analogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Imitationsprinzip und Engführung . . . . . . . . . . . 100Sprechstück . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Fugenthema singen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Fugen hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100Verarbeitung des Themas . . . . . . . . . . . . . . . . 100FugenTanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Fugen lesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101SATB hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Funktionale Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 101Experiment 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Denken Austauschen Besprechen (DAB) . . . . . . 101Doppelkreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Feldforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Hörtagebuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Experiment 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Gestaltungsaufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Diskussion / Erörterung . . . . . . . . . . . . . . . . . 102Szenengestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Geistliche Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 103
Generalbass � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 103Vergleich von Abbildungen . . . . . . . . . . . . . . 103Notation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Merksätze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Rätsel erfinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Vorführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Geräusche � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 103Geräusche unterscheiden . . . . . . . . . . . . . . . . 104Geräusche erinnern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Geräusche imitieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Bingo mit Geräuschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Hörspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Selektives Hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Gesang � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 104
Gestaltungsaufgaben � � � � � � � � � � � � � � � 104Funktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Gesellschaftstanz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 106Aufstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Zählen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Taktschwerpunkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Gewichtsverlagerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Körperkontakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Partnerfindung emotional sozial . . . . . . . . . . . . 107Tanzhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Übungen zum Führen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Sprachregelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Tanzrichtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Gitarre � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 109Griffbilder / Gitarrengriffbildschablone . . . . . . . 109Stumme Gitarre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Harmonielehre � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 110GrundtonTraining . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Dreiklänge (Allgemeines) . . . . . . . . . . . . . . . . 110Tongeschlecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111Kadenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Hausaufgaben � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 114Üben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Gestaltungsaufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Beschreiben, Reflektieren . . . . . . . . . . . . . . . . 115Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Aufsatz (Sek 2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Hilfsmittel � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 115
Hip-Hop � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 115Songwriting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Tanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Streetart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116DJing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Scratchtanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Hören (Allgemeines) � � � � � � � � � � � � � � � � � 117
Hören (Raum) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 118Klangrichtung zeigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Wecker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Papier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Weg hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Virtueller Hörspaziergang . . . . . . . . . . . . . . . 118Hörspaziergang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Hören (Geräusche und Klänge) � � � � � � � � � 119Zehn Geräusche hören . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Ich höre was, was du nicht hörst . . . . . . . . . . . 119Materialklänge notieren . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Hörtagebuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119Alltagsgeräusche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Klangdauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Ende des Klangs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Klangmemory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Selektives Hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Klangmassage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Gestaltungsaufgaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
G
H
290 Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Vortragszeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Klangfarben unterscheiden . . . . . . . . . . . . . . 122
Hören (Rhythmus) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 122Hören und lesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Rhythmusdiktate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Hören (Tonhöhen) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 123Melodierichtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Relative Tonhöhen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Tonlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Abweichungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Tonsprünge und schritte . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Kofferpacken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Melodien lesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Motive hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Melodiediktat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Hören (Stücke) � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 125Lieder erkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Genuss und Toleranz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Hörpräferenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126HörCafé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Musikalische Abschnitte ordnen . . . . . . . . . . . . 126Wortkarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Temposkala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Hören (Gesundheitserziehung) � � � � � � � � � � 128
Improvisation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 128Lauschinseln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Improvisation (Körper) � � � � � � � � � � � � � � � 129Warmup . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Kettentanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Bewegungsfolge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Dreimal Bewegung im Raum . . . . . . . . . . . . . 130Rautentanz / Formationstanz . . . . . . . . . . . . . . 130Bildertanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Freie Bewegungsimprovisation . . . . . . . . . . . . 131Choreografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Improvisation (Stimme) � � � � � � � � � � � � � � � 131Namensimprovisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131KanonFetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Comics umsetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131RhythmusChef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Musicbox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Satzgliederroulette . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Improvisation über einen Satz . . . . . . . . . . . . . 132Grafische Notation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133ImproSong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Improvisation über ein vorgegebenes Thema . . . 133
Improvisation (Instrumente, Objekte) � � � � � 133Zeitfenster (time brackets) . . . . . . . . . . . . . . . 133Bilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Kreisgeschichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133Textvertonung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Situationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Improvisation zu einer Musik . . . . . . . . . . . . . 134
Individualisierung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 134
Inklusion � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 134
Instrumentalklassen � � � � � � � � � � � � � � � � � � 135
Instrumentalschüler � � � � � � � � � � � � � � � � � � 135Instrumentalschüler als Assistenten oder Hilfslehrer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135ModellExperten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Klassenmusizieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Vorspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136Autodidakten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Bewertung / Benotung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Instrumentenbau � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 137Besuch beim Instrumentenbauer . . . . . . . . . . . . 137Selbstbau von Instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . 137Tutorials . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Fließbandproduktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Schülerfirma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Klangspielplatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Instrumentenklang � � � � � � � � � � � � � � � � � � 139Kompositionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Schulinstrumentarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Instrumentenkunde � � � � � � � � � � � � � � � � � � 140Instrumente fühlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Verschwundenes Instrument . . . . . . . . . . . . . . . 140Bilder aus Prospekten / Katalogen . . . . . . . . . . 140Instrument der Woche . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Instrumentenlexikon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Orchesterinstrumente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Filme zur Instrumentenkunde . . . . . . . . . . . . . . 141Spiele zur Instrumentenkunde . . . . . . . . . . . . . 141Museumsbesuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Instrumente spielen � � � � � � � � � � � � � � � � � � 144Spieltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Merkhilfen für Instrumentennamen . . . . . . . . . . 144Instrumente verteilen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144Instrumente für Schüler mit Förderbedarf . . . . . . 145
Instrumente (Umgang, Aufbewahrung) � � � � 145Aufräumen in einer bestimmten Zeit . . . . . . . . . 145Bilder Abbildungen Fotos . . . . . . . . . . . . . . . . 146Schlägel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Instrumentenwart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Instrumentenpaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Musikraumpaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Merksprüche zum fachgerechten Umgang mit einzelnen Instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . 147
Instrumentierung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 147
Interkulturelle Musikerziehung � � � � � � � � � � 147
Interpretation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 147
Intervalle � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 148Schritt oder Sprung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Tastatur und Notenbild . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Keyboardspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Liedanfänge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Ausfüllen und abzählen . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Illustration durch Bewegung . . . . . . . . . . . . . . 149Akustik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Rätselmelodie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Gegenstände als Merkhilfe . . . . . . . . . . . . . . 149Trainingsprogramme zum Erkennen von
I
291Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Intervallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Intonation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 149
Jazz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 150Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Besetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Leadsheet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Rhythmus: binärternär . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Sequenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Akkordbezeichnungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Akkordfolge ggf . ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Voraushören / Inneres Hören . . . . . . . . . . . . . . 151ScatGesang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Improvisation (mit der Stimme) . . . . . . . . . . . . . 152Stile und Interpreten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Fachbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Jazz als Genre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152Jazz in der Region . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Kadenz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 153
Kanon (mehrstimmige Lieder) � � � � � � � � � � 153
Karaoke � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 153Spoof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Kennenlernen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 153Kennenlernen über Bewegung Körper und Rhythmus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Kennenlernen über das Singen . . . . . . . . . . . . 154Kennenlernen mit Instrumenten . . . . . . . . . . . . 155Kennenlernen über Soziogramme kooperative Lernformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Namenlernstrategien für Lehrer . . . . . . . . . . . . 156
Keyboard � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 157
Kirchenmusik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 158Musizieren in einer Kirche . . . . . . . . . . . . . . . 158Besuch eines Gottesdienstes . . . . . . . . . . . . . . 158Feldforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Orgel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Glocken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Berufskunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Klang � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 159Tondauern gehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Tondauern vergleichen . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Ensembles am Klang erkennen . . . . . . . . . . . . 159
Klassenmusizieren � � � � � � � � � � � � � � � � � � 160Regeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Einspielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Räumliche Orientierung auf dem Instrument . . . . 160Schlägel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Instrumentenführerschein . . . . . . . . . . . . . . . . . 160Spielpausen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161Binnendifferenzierung im musikalischen Satz . . . 161Tipps für Noten / Spielabbildungen . . . . . . . . . 162Instrumente präparieren . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Spiel nach Farben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Stumme Tastatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Einzelstimme oder Partitur . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Akkordfolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Erarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Stimmverteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Temposteigerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Kurze Phrasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Videos / Tutorials . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Vom Singen zum Spielen . . . . . . . . . . . . . . . . 164Partnerarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Lerntempoduett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164PuzzleSpiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Plenum – Gruppenarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . 164Fehlerlos spielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Stimmproben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Zusammenspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Übemusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Blind spielen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Metrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Klangdetektive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Lauschinseln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Formel 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Stummschaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Abwechslung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Wechselstimmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165Wunschkonzert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Reduzierung der Lautstärke . . . . . . . . . . . . . . . 166Intonation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Komponieren � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 167
Komponisten � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 167Bücher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Feldforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Interview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Kartenspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Komponistengalerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Kompositionsstil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Quiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Talkrunde Komponisten . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Kontrapunkt � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 169
Konzert � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 169
Konzertbesuch � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 169Ort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Interview . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Rollenspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169Programm kennenlernen . . . . . . . . . . . . . . . . 169Orientierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Musizieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Nachbereitung eines Konzertbesuchs . . . . . . . . 170
Kunstlied � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 170Textlektüre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Textverständnis / Textanalyse . . . . . . . . . . . . . . 170Motivgleiche Texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170Vermutungen zur Vertonung . . . . . . . . . . . . . . 170Ausdruck der Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Szenische Interpretation . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Begriffsstutziger Musiker . . . . . . . . . . . . . . . . 171Vergleiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Fortsetzung folgt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171Gestaltung / Vertonung . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
J
K
292 Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
LeitmotivFilmmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Lichtmalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Lied � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 172Liedeinführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172Liedgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Mehrstimmige Lieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Lieder üben und RepertoirePflege . . . . . . . . . . 175
Liedformen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 177
Live-Arrangement � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 177
Malen zu Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 178Malen als Ergebnissicherung . . . . . . . . . . . . . 179
Materialpercussion � � � � � � � � � � � � � � � � � � 180
Medien � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 180Wissen / Information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180Reflexion / Diskussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Gestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Melodik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 182Metaphern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Grafische Motive kombinieren . . . . . . . . . . . . 182Takte kombinieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Melodien ergänzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Melodien analysieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Melodieanfang fortsetzen . . . . . . . . . . . . . . . 182Melodieerfindung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Melodien charakterisieren . . . . . . . . . . . . . . . 183
Motiv � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 183Motive erfinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Analogien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Motive erkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183Sequenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Abgrenzung zu anderen Verarbeitungsformen . . 184
Metrum � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 184Lebendige Uhr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Die Uhr anhalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Metrum erkennen und zeigen . . . . . . . . . . . . . 184Zweistimmigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Musikgeschichte � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 185Längsschnitt / Querschnitt . . . . . . . . . . . . . . . . 185Zeitstrahl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Requisiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185Lieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Szenische Interpretation . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Fantasiereisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Hörbeispiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Filme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Recherche und Vergleich . . . . . . . . . . . . . . . . 186Instrumentenkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Podcast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Spiele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Musizierpraxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
MusiklehreNotation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Notenlehre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Rhythmik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Harmonielehre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Musikmarkt � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 187Feldforschung an der eigenen Schule . . . . . . . . 188Urheberrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Planspiel „Popstar werden“ . . . . . . . . . . . . . . 188
Musiktheater � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 188Ouvertüre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Rollenkarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Playback . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188Handlung / Beziehungskonstellation . . . . . . . . . 189Flemokasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Stationenarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Verfilmte Inszenierungen . . . . . . . . . . . . . . . . . 189Internetrecherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190ImproOper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Casting (Rollenspiel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Opernbesuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Nationalhymnen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 191Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Text . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Musikalische Merkmale . . . . . . . . . . . . . . . . . 191Japanische Nationalhymne . . . . . . . . . . . . . . 192Hymnenzitate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Neue Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 192Hörbarrieren abbauen . . . . . . . . . . . . . . . . . 192Minimal MusicVorübung . . . . . . . . . . . . . . . . 192Gestaltungsaufgabe und Vergleich . . . . . . . . . 192Improvisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Musik anderer Kulturen . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Humor: Smooche de la Rooche II von Annesley Black . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Tonmaterial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Radiobeiträge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Notenständer � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 195
Notation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 195Grafische Notation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Notationsformen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Erörterung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Buchstabennotation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Blindenschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196Rhythmoglyphen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Notenlehre � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 196
Notenschlüssel � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 196Form . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Oper � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 198
Oratorium � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 198
Orchester � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 198advanced organizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Rollenspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Sitzordnung (Sinfonieorchester) . . . . . . . . . . . . 198Fachbegriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
L
M
N
O
293Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Entwicklung der Besetzung . . . . . . . . . . . . . . . 199Kooperation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Probenbesuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
OrgelKirchenmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Ostinato � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 199
Parameter � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 200
Partiturlesen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 200Mitlesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Partnerarbeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Generalpause . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Gliederung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Dirigieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Computerpartitur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Pausen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 201Pausenspannung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Pause markieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201Pausenzeichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Pausenrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Pausenlied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202Instrumentalstücke mit charakteristischen Pausen . . 202Pausen zählen im Orchesterspiel . . . . . . . . . . . 202
Pentatonik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 203
PeriodeMelodik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Phrase � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 203
PlanspielRollespiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Politische Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 203Erörterungsaufgaben ggf . . . . . . . . . . . . . . . . 204Musik für den Bauch ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . 204RapTexte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Feldforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Vertonung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Polyfonie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 205
Populäre Musik� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 205Lieblingstitel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Songproduktion am Computer . . . . . . . . . . . . 205Coversong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206LiveArrangement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206SongAnalyse: Form . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206SongAnalyse: Text . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206SongAnalyse: Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207SongAnalyse: Sound . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Leadsheet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Klassenhitparade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Charts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Ohrwurm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207Popkonzertrituale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Hörgewohnheiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Expertengruppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Fanspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Stilübung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Quiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Umtexten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
PräsentationenPräsentationen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Programmmusik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 210Einführung ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Parakomposition ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Tiere erkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Tanztheater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Punktierung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 211
Quintenzirkel � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 212Forschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Hilfsmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Lieblingstonart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Merksprüche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212Gedächtnisanker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Quodlibet � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 213
Rap � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 214
Rechtsradikale Musik � � � � � � � � � � � � � � � � 214Visuelle und sprachliche Signale . . . . . . . . . . . 215Ehrbegriff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215„Nur Spaß“ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Podcast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215Erörterung eines Sachtextes (Sek II) . . . . . . . . . 215
Regeln � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 216Einführung von Regeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Festigung von Regeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Rezension � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 217Rezensionen verstehen . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Rezensionen verfassen . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Rezitativ � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 218Einführung Rezitativ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Improvisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Rezitative singen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218Dramaturgische Funktion . . . . . . . . . . . . . . . . 218Vergleiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Rhythmus � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 219Rhythmisierte Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Onomatopoetische Sprechsilben . . . . . . . . . . . 219Tiere und Silben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Namen aus der Klasse . . . . . . . . . . . . . . . . . 219Rhythmussprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220Rhythmoglyphen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221Wazn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222RhythmusSoundSystem . . . . . . . . . . . . . . . . . 222time unit box system (TUBS) . . . . . . . . . . . . . . 223Rhythmuspapierstreifen zum Umklappen . . . . . . 223Rhythmusquadrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Traditionelle Notenschrift (Notenkopf und Notenhals) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Lücken füllen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Rhythmusbingo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Nummerierte Rhythmen . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
P
Q
R
294 Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Rituale � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 226Begrüßungsklang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Begrüßungshändedruck . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Begrüßungsbewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Begrüßungslieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Musik der Woche ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226Hopp und Tschüss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Geburtstage (Wunschkonzert Geburtstagslied) . . 227Herstellung von Ruhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Hören (Regeln für das Zuhören) . . . . . . . . . . . . 227Instrumente / Bücher holen verteilen aufräumen . . 227Raumwechsel und Umbauten . . . . . . . . . . . . 227
Rock- und Popmusik � � � � � � � � � � � � � � � � � 227
Rock ’n’ Roll (Tanz) � � � � � � � � � � � � � � � � � � 227Damendrehung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Platzwechsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Rondo � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 228Analogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Wiedererkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Flashcards . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Vergleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Gestaltungsaufgaben: . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Rondo tanzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Ruhezeichen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 229
Sachtexte � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 230Improved Reading . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Sachtexte suchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Lesen und hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Glossar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Skulptur ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Grafik / Bild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Textpuzzle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Fragen stellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Interesse entwickeln ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . 231Fortlaufender Erzähler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Salsa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 231Grundschritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Hüftbewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Seitwärtsschritt (New Yorker) . . . . . . . . . . . . . . 232DamenSolo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Satz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 233
Schlager � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 233Texte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233Vermarktung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Sinfonie � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 234
Singen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 234Reflexion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234Instrumentalspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Sitzordnung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 234Kreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234Mischform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Besondere Orte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Umräumen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Skalen, Tonleitern � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 236Boomwhackers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Tetrachorde ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236Tastaturbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Kirchentonarten Modi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Notenschieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Wettspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Rumpfbeuge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Fünf Finger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Lebendiges Klavier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Tonhöhe (Tütentöne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Bingo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Lücken füllen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Maqam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Solmisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Sonatenhauptsatzform (SHF) � � � � � � � � � � � 238Grafische Darstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Analogie Charaktere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Reportage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Lautstärkediagramme . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Taschenlampensinfonie . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Songwriting � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 240Klassensong als Projekt . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Schulsong oder Klassensong erfinden . . . . . . . 240Songwriting / Klassensong über einer Akkordfolge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Soundpainting � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 241
Soundscape � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 243
Sprechen über Musik � � � � � � � � � � � � � � � � 243Adjektive für die Beschreibung von Musik . . . . . 244Satzanfänge als Anregung . . . . . . . . . . . . . . . 244Verben für das Formulieren von Sätzen . . . . . . . 244Umgedrehter Spieß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Lückentext . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Richtig und falsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Polaritätsprofil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Wörter zuordnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Expertensprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Karten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Musik verkaufen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Stille � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 246Stille erfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Stillezeichen sehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247Stillezeichen machen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Stillezeichen hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249StilleBelohnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Stimme � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 251Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Atem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Körperspannung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Einsingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Stimmklang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253Intonation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Stimmlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Stimmideale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Stimmapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255Wortfeld „Stimme“ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256Stimme des Lehrers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Stimmen (Instrumente) � � � � � � � � � � � � � � � � 256
S
295Methodenrepertoire Musikunterricht I Helbling
Stimmgabel � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 257Akustik und Resonanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257Relatives Gehör . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Suite � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 258Charaktere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Analogie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Synkope � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 258
Takt � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 259Analogie Liftkabine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Taktart � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 259Visualisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Taktanfänge erkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259Taktarten erkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Zählzeiten verteilen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Bruchrechnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260Takte vervollständigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Tanz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 261Regeln für den Tanzunterricht (Beispiele) . . . . . . 261Tänze einstudieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261mathematisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261kinästhetisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261visuell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Vorübungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263AufwärmÜbungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264Bewegung und Hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Selbstständigkeit fördern . . . . . . . . . . . . . . . . 265Tanzen mit Fingern und Händen . . . . . . . . . . . 266
Tempo � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 266
ThemaXXX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXX
Timing � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 267
TonartQuintenzirkel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
TongeschlechtHarmonielehre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Skalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Tonhöhen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 267Tonhöhen hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Tonhöhen (Notenschrift) . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Tonhöhen (Tonnamen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Tonleitern � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 271
Triole (Rhythmussprache) � � � � � � � � � � � � � � 271Triangel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Wörter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Lückentext z . T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Körperklänge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Hören . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Üben / Übung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 272
Variation � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 272Analogien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Aufwärmspiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Texte und Lieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Videoclips � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 272Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Gestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Videospiel-Musik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 273Vergleich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273MickeyMousing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Vergleich Super Mario – World of Warcraft . . . 274Analyse Klaviermusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Dynamische Musik ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Virtuosentum � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 275Rezeption . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Volksmusik / Folklore � � � � � � � � � � � � � � � � � 275
Vortragsweise� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 275Klangbild . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Dirigieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Abkürzungen und Zeichen . . . . . . . . . . . . . . 276Ausdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Begriffsstutziger Musiker . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Vorzeichen � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 276Bildchen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276Merksätze für Versetzungstöne: . . . . . . . . . . . . 277Enharmonik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Walzer � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 277Vorübung Daktylus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Daktylus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Lieder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Bodypercussion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Tanz Grundschritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278Tanz Paarfassung historisch . . . . . . . . . . . . . . 279Walzerkomposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Warm-up � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 279
Werbung � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 279Ratespiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Komposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Collage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Analyse ggf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Nachspielen und variieren . . . . . . . . . . . . . . . 280Gestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Selbstbewusstsein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280Instrumente in der Werbung . . . . . . . . . . . . . . 280Stil und Bedeutung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Wohltemperierte Stimmung � � � � � � � � � � � � 281Recherche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Film Pianomania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Johann Sebastian Bach, Das Wohltemperierte Klavier . . . . . . . . . . . . . 281
T
U
V
W