44
P R O J E C T B O E K J E Kathedraal van Rotterdam & De Wartburg Naam: ___________________ Klas:___
P R O J E C T B O E K J E
Kathedraal van Rotterdam
&De Wartburg
Naam: ___________________ Klas:___2-havo
Wartburg College, locatie Guido de Brès
© Rotterdam, Gentec onderwijsontwikkeling
INHOUDSOPGAVE
Inleiding 3
Rooster per klas in schema 4
Teksten en vragen 5
1. Elisabeth van Hongarije 52. Wat is heiligenverering? 73. Laurentius van Rome 94. De H.H. Laurentius en Elisabethkathedraal 11
4.1 De bouw 114.2 De liturgie 144.3 Symboliek 15
5. Drie andere heiligenverhalen 175.1 Sint Christoffel 175.2 De heilige Lidwina van Schiedam 175.3 De heilige Bernadette Soubirous 18
6. Duitse tekst: Luthers leven en zijn verblijf op de Wartburg 19
DVD-opdrachten 21
Aantekeningenbladzijde voor het verhaal van de heer Remken 23
Speurtocht door de Rotterdamse Kathedraal 24
Projectinformatie 29
INLEIDING
2
Beste leerlingen van HAVO-2,
In Rotterdam staat een school voor Voortgezet Onderwijs met de naam ‘Wartburg College’. Jullie weten ongetwijfeld dat De Wartburg een kasteel is in Duitsland, waar Luther bijna een jaar lang ondergedoken zat. Dat was in het jaar 1521.Precies 300 jaar daarvoor trouwde echter in datzelfde kasteel een Hongaars meisje met een jonge graaf, die op dat kasteel woonde. Dat meisje heette Elisabeth. Naar haar is de kathedraal in Rotterdam genoemd. De architect die de opdracht kreeg om een kerk te ontwerpen, heeft in zijn ontwerp iets meegenomen van de bouwstijl van kasteel De Wartburg. Het kerkbestuur van de Rotterdamse kathedraal dacht dat het Wartburg College deze naam draagt vanwege de heilige Elisabeth; daarom nodigde men de school uit om eens te komen kijken in de Laurentius & Elisabethkathedraal.
We zijn blij het kerkbestuur, ons heeft uitgenodigd, want het is de moeite waard om deze kerk te bezichtigen. De eerste keer konden we vertellen dat het Wartburg College om een heel andere reden zo genoemd is. Natuurlijk vanwege Maarten Luther die daar ondergedoken heeft gezeten! We gaan de kathedraal van Rotterdam bezoeken. De rondleider zal ons veel kunnen vertellen. Bovendien gaan we daarna in groepjes de kerk bekijken en vragen beantwoorden. Om dat goed te kunnen doen, moet je natuurlijk van tevoren wat weten over de kerk. Daarom vind je in dit projectboekje heel wat informatie en opdrachten die je individueel gaat lezen en beantwoorden. Omdat Luther op De Wartburg woonde, en deze kerk qua ontwerp op De Wartburg lijkt, vind je ook een aantal leesstukjes en vragen over het leven van Luther. Sommige gedeeltes staan in het Duits! Na drie kwartier ga je in tweetallen de antwoorden met elkaar vergelijken en zonodig verbeteren. Na anderhalf uur houden we een kwartier pauze. Daarna gaan we fragmenten bekijken over het leven van Luther. Over elk fragment maak je enkele aantekeningen.Na de projectlessen op school, gaan we naar de Mathenesselaan waar de kathedraal staat. Vergeet dan niet dit projectboekje mee te nemen, want hierin staat ook de speurtocht die je door de kathedraal gaat maken. Als de rondleider over de kerk vertelt, mag je aantekeningen maken in dit projectboekje.
Tenslotte twee heel belangrijke opmerkingen:
Toon respect voor alles wat je in de kathedraal ziet en hoort. Wees vooral rustig en stil tijdens ons bezoek aan deze kerk.
Je krijgt over twee weken een SO over de vragen, die je in dit projectboekje moest beantwoorden. DUS BEWAAR DIT PROJECTBOEKJE HEEL GOED!
We wensen jullie heel veel plezier en hopen dat jullie er veel van opsteken!
M.H. Eckhardt en W.J. van GentROOSTER PER KLAS IN SCHEMA
3
Klassen, tijden en activiteitenTijden: 2h1 docen
t2h2 docen
t2h3 docen
t2h4 docen
tlok. ... 1 2 lok. ... 3 4 lok. ... 5 2 lok. ... 6 4
8.30 – 8.45Opdrachte
nbij tekstenin groepjes
van 3/4 Aa
Opdrachten
bij tekstenin groepjes
van 3/4 Cc
8.45 – 9.009.00 – 9.159.15 – 9.309.30 – 9.459.45 – 10.00
Opdrachten
bij tekstenin groepjes
van 3/4 Ee
Opdrachten
bij tekstenin groepjes
van 3/4 Ff
10.00 – 10.15 Pauze Pauze10.15 – 10.30
Opdrachten
film-fragmente
n
Opdrachten
film-fragmente
n
10.30 – 10.4510.45 – 11.0011.00 – 11.15
11.15 – 11.30 Reis naarkathedraal
Aa Bb
Reis naarkathedraal
Cc Dd
Pauze Pauze11.30 – 11.45
Opdrachten
film-fragmente
n
Opdrachten
film-fragmente
n
11.45 – 12.00Excursie
inkathedraal
Excursiein
kathedraal
12.00 – 12.1512.15 – 12.30
12.30 – 12.45 Reis naarkathedraal
Ee
Reis naarkathedraal
Ff
12.45 – 13.0013.00 – 13.15 Reis naar
schoolReis naar
schoolExcursie
inkathedraal Bb
Excursiein
kathedraal Dd13.15 – 13.3013.30 – 13.4513.45 – 14.0014.00 – 14.1514.15 – 14.30 Reis naar
schoolReis naar
school14.30 – 14.45
4
TEKSTEN EN VRAGEN1. ELISABETH VAN HONGARIJE
Elisabeth was een Hongaarse prinses. Als ze nog maar 4 jaar is, regelt haar vader – koning Andreas II van Hongarije – een huwelijk voor haar. Ze moet later trouwen met een zoon van de graaf van Thüringen. Daarom moet ze als 4-jarig meisje al opgevoed worden in het gezin van deze graaf. Dit gezin woont op het kasteel De Wartburg in de Duitse landstreek Thüringen. In 1221 – ze is dan 14 jaar – treedt ze in het huwelijk met Lodewijk IV van Thüringen, die de macht van zijn vader overneemt. Ze zijn heel gelukkig allebei. Elisabeth wordt moeder van twee meisjes en een jongen.
In 1226 wordt heel Duitsland getroffen door een zware hongersnood en allerlei besmettelijke ziekten, vooral in het gebied waar De Wartburg staat. Elisabeth van Thüringen zet een grootscheepse hulpactie op touw. Daarvoor is veel geld nodig. Ze verkoopt daarom een aantal eigendommen van de familie om alles te kunnen betalen. Ze bouwt twee armenhuizen en een ziekenhuis en maandenlang betaalt ze voor duizenden mensen brood en ander voedsel. Ook deelt ze overal kleding uit. Haar man, die dat jaar in Italië is, vindt het prima. Het jaar daarop – in 1227 – gebeurt er iets ergs. Lodewijk van Thüringen sterft aan de pest, terwijl hij op weg is naar de zesde kruistocht. Aan de korte huwelijksperiode komt plotseling een eind. In haar grote verdriet zegt Elisabeth: “De wereld en alles wat het leven aangenaam maakt, is nu dood voor mij.” Tot overmaat van ramp wordt Elisabeth door haar familie van al haar bezittingen beroofd. De familie neemt het haar zeer kwalijk dat ze zoveel geld en eigendommen over heeft gehad om de armen te voorzien van voedsel en kleiding.Op een keer is ze op weg met manden vol met geld en brood. Plotseling staat haar zwager Hendrik voor haar. (Hij is de nieuwe graaf en dus de opvolger van haar man.) Als hij nieuwsgierig in de manden kijkt, blijkt dat al het geld en het voedsel veranderd is in rode rozen. Daarom laat hij haar verder reizen.Het leven op het kasteel De Wartburg wordt voor Elisabeth steeds zwaarder, omdat ze weigert te leven naar de regels van haar adellijke familie.In een koude winternacht wordt ze met haar kinderen verdreven uit het kasteel. Ze lijdt een poos bittere armoede in een stal. In 1228 wordt ze zuster van de derde orde van Sint Fransiscus en een jaar daarna krijgt ze van haar biechtvader onderdak ergens in het Duitse Marburg. Hij geeft haar ook veel geld en bezittingen om te kunnen zorgen voor zieken (melaatsen) en armen.Elisabeth sterft als ze nog maar 24 jaar oud is.
5
Al in 1235 wordt deze vroegere gravin van Thüringen door paus Gregorius IX heilig verklaard. In korte tijd is Elisabeth in heel Europa bekend. Op 17 november, de dag waarop ze stierf, vieren rooms-katholieken nog steeds haar feestdag. Elisabeth werd de patrones (= beschermheilige) van de liefdadigheid. Ze is ook beschermheilige van Hongarije, van ziekenhuizen, verpleegsters, bakkers, bedelaars, weduwen en wanhopige mensen. Ze is echter ook beschermheilige van deze Rotterdamse kathedraal. Waarom? Dat wordt je verteld, wanneer we op bezoek zijn in deze kerk.
Vragen bij deze tekst:
1. Is Elisabeth van Hongarije dezelfde vrouw als Elisabeth van Thüringen? Licht je antwoord duidelijk toe.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Het verhaal over Elisabeth van Thüringen wordt ook wel een ‘legende’ genoemd. Een legende gaat meestal over een martelaar of een heilige. Er bestaan dikwijls twijfels over delen van zo’n verhaal. Welk stuk in deze legende roept bij jou vragen op en waarom?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
3. Waarin is Elisabeth ons tot voorbeeld?”
______________________________________________________________
______________________________________________________________
4. Waarom zou Elisabeth juist de beschermheilige van verpleegsters en weduwen geworden zijn?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
5. In welk land ligt het kasteel De Wartburg?
______________________________________________________________
2. WAT IS HEILIGENVERERING?
6
Voor protestanten is het vereren van heiligen iets heel vreemds. Kunnen gestorven mensen nog iets voor je doen als ze in de hemel zijn? Nee, zeggen protestanten. Maar de Rooms-Katholieke Kerk denkt daar anders over. Hoe is heiligenverering ontstaan? Dan moeten we eigenlijk terug naar de tweede eeuw, dus naar de vroeg-christelijke tijd. Veel christenen werden toen omgebracht vanwege hun getuigenis dat Jezus de Heere is, en niet de keizer van Rome. Ons woord martelaar komt van het Latijnse woord 'martyr'. Martyr is afgeleid van het Griekse woord martus dat getuige betekent. Om hun eerlijke belijdenis stierven veel christen de marteldood, dus de “getuigenisdood”.
Op den duur ontstond de gewoonte om de sterfdag van een martelaar te gedenken bij het graf. Dikwijls bouwde men boven een martelaarsgraf een kapel waarin men samenkwam om de verjaardag van iemands dood in vreugde en blijdschap te vieren. Het werd dus snel de gewoonte om de sterfdag van een martelaar of een heel vroom iemand, tot een feestdag te maken. Deze feestdagen werden de ‘voorlopers’ van de ‘heiligendagen’, die nu nog bestaan. Nu begrijp je waarom de sterfdag van Elisabeth van Thüringen op 17 november een heiligendag geworden is.De Rooms-Katholieke Kerk leert dat de heiligen samen met Christus regeren en dat ze ook voor de gelovigen op aarde kunnen bidden tot God. Daarom is het goed wanneer je in noodsituaties de heiligen in de hemel aanroept om hulp te ontvangen. Daarom mogen verpleegsters en bedelaars de heilige Elisabeth aanroepen. Timmerlieden nemen bijvoorbeeld de toevlucht tot de heilige Jozef en schoolkinderen en schippers vluchten tot Sint Nicolaas. Maarten Luther riep in het bos van Stotternheim tijdens een onweer Anna, de moeder van Maria aan. De heiligen in de hemel kunnen mensen door hun voorbidding beschermen. Daarom spreken we wel van ´beschermheiligen´ of ´schutspatronen´.Via de overblijfselen (relikwieën) van heiligen – zoals lichaamsdelen, kledingstukken, gebruiksvoorwerpen – kan God je ook helpen. Daarom kwam Willibrord vanuit Rome met relikwieën in ons land. Die zouden hem beschermen tijdens zijn gevaarlijke werk in Friesland.Willibrord is trouwens ook in een raam van de Rotterdamse kathedraal afgebeeld. Je ziet hierop hoe deze heilige in het jaar 690 bij Katwijk op het strand arriveert met twaalf helpers.In deze kathedraal zie je ook een paar beelden. Via deze beelden kunnen katholieke gelovigen eer geven aan heiligen, zoals Petrus en Paulus. Maar heiligen mogen niet aangebeden worden, zelfs Maria niet. Alleen God mag je aanbidden, leert de Rooms-Katholieke Kerk. Dus: je mag de heiligen wel te hulp roepen en eer geven, maar niet aanbidden.
Wanneer wordt iemand een heilige? Als een gelovige zo heilig heeft geleefd, dat hij bij zijn sterven geen zonden meer had en dus niet meer in het vagevuur kwam om gereinigd te worden. Zo iemand heeft zoveel goede werken in het leven gedaan, zodat hij daardoor voor jou kan bidden met de bedoeling dat je door God geholpen wordt.Iemand wordt niet zomaar heilig verklaard. Heel grondig doet de kerk onderzoek naar iemands leven. Men wil ook bewijzen hebben dat iemand minstens twee wonderen heeft verricht op aarde. Alleen de paus kan iemand heilig verklaren.Elke dag vereert de Rooms/Katholieke Kerk een heilige. Op een dag van een belangrijke heilige was men vroeger vrij. Daarom spreken de Engelsen nog steeds van een “holyday”.Tenslotte nog iets: Bijna altijd werden mensen genoemd naar de heilige die op hun geboortedag werd vereerd. Zo werd Luther genoemd naar de heilige Martinus van Tours, omdat die op 10 november werd herdacht.
7
Vragen bij deze tekst: (juist of onjuist)
6. De heiligenverering is ontstaan vanuit de gewoonte om martelaren in dankbare herinnering te houden.
______________
7. Het woord martelaar wijst erop dat christenen vreselijk gemarteld werden vanwege hun geloof.
______________
8. Veel Middeleeuwse kerken zijn gebouwd op het graf van een martelaar.______________
9. Iemand die heilig verklaard is, moet een martelaar zijn geweest.
______________
10. Omdat de heilige Elisabeth veel brood nodig had om de armen te voeden, is ze beschermheilige van de bakkers geworden.
______________
11. Je mag heiligen en hun beelden en relikwieën wel aanbidden, maar niet vereren.
______________
12. Ook Willibrord, die in 690 bij Katwijk ons land binnenkwam, is later heilig verklaard.
______________
13. Protestanten leren dat alle gelovigen heiligen zijn, omdat ze heilig zijn in Christus.
______________
14. Heiligen hebben zoveel goede werken gedaan dat ze niet in het vagevuur hoeven te komen.
______________
15. Protestanten geloven dat mensen goede werken moeten doen.
______________
16. Volgens rooms katholieken kunnen heiligen je helpen, omdat ze meer dan voldoende goede werken hebben gedaan.
______________
17. Op sommigen heiligendagen hoefden mensen niet te werken.
8
______________
18. Iemand die in de middeleeuwen Klaas of Klazien heette, was meestal op 5 december geboren.
______________
3. Laurentius van Rome
Laurentius is in Spanje geboren rond het jaar 230. Later leeft hij in de stad Rome. Hij is daar één van de zeven diakenen die de zorg hebben over veel armen. Er zijn bijvoorbeeld zo’n 1500 weduwen die ook bezocht en onderhouden moeten worden.In die tijd lijden de christenen erg onder hevige vervolgingen. Zo geeft keizer Valerianus I (253-260) het bevel om elke kerkelijke ambtsdrager, die een bijeenkomst houdt, gevangen te nemen en te onthoofden. De christenen komen echter in het geheim bij elkaar. In het jaar 258 viert paus Sixtus II in een catacombe de Eucharistie. Hij wordt verraden en opgepakt. OP 6 augustus wordt hij samen met vier van zijn diakenen ter dood gebracht. Laurentius mag met twee anderen blijven leven. Toch wordt hij ook gevangen genomen. Soldaten hadden de paus bij zijn arrestatie horen zeggen tegen Laurentius: ”Zorg goed voor de schatten van de kerk”! De keizer weet dat de christelijke gemeente in Rome veel geld en goederen heeft. Daarom eist hij van Laurentius dat deze binnen drie dagen al de schatten van de kerk verzamelt. Daarna moet hij op het Forum (=marktplein) die schatten aan de keizer overdragen.Laurentius verdeelt het geld en ook veel kostbaarheden, zoals zilveren vaten en heilige boeken, over vele armen. Ze moeten dan wel beloven met hem mee te gaan naar de keizer. Volgens afspraak komt Laurentius naar het Forum, maar wel met lege handen. De keizer vraagt hem: “Waar zijn nu de schatten?” Laurentius wijst daarop naar de grote groep arme mensen die hem omringen en antwoordt: “Zie daar de schatten van de kerk”.De keizer is hierdoor bijzonder ontstemd en laat Laurentius geselen, zodat hij alsnog zal zeggen waar de schatten zijn. Laurentius weigert te spreken. Dan laat de keizer hem vastbinden op een ijzeren rooster waaronder een groot vuur wordt gestookt.
9
Biddend ondergaat Laurentius deze zware foltering. De legende verhaalt dat hij na enige tijd tegen zijn beulen zegt: “Draai mij nu maar om, aan deze kant ben ik al gaar. U kunt me zo meteen opeten”. Mogelijk is Laurentius tijdens deze marteling overleden. Het is vrijwel zeker dat hij daarna onthoofd is. Buiten de stadsmuur is hij begraven.Als keizer Constantijn in het jaar 325 de christenen officieel vrijheid van godsdienst geeft, laat hij ook verschillende kerken bouwen. Eén ervan wordt gebouwd boven het graf van de heilige diaken Laurentius. Op deze plaats staat nu de San Lorenzo fuori le mura (=Sint Laurentius buiten de muren). Op 10 augustus viert men nog steeds de sterfdag van deze moedige diaken, ook in de kathedraal van Rotterdam.
Vragen bij deze tekst:
19. Deze Laurentius wordt altijd met een rooster en een boek afgebeeld. Waarom is dat?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
20. Soms ontvangt hij (op een schilderij) een geldbuidel. Waarom is dat?
______________________________________________________________
21. Diakenen moesten in de vroeg-christelijke kerk ook assisteren bij de bediening van het Heilig Avondmaal. Met welk voorwerp zal Laurentius daarom ook wel eens afgebeeld zijn?
______________________________________________________________
22. Waarom is Laurentius de beschermheilige van de koks geworden?
______________________________________________________________
23. Wat wil de dichter met deze regels zeggen?“Sint Laurens met syn grooten roosterStond overal als Rottes trooster…”
______________________________________________________________
______________________________________________________________
10
24. Lees tenslotte het onderstaande gedicht en leg uit waarom het rooster weinig smart gaf.
“Daer staet den grooten martelaerTot voorbeeld van de Christenschaer,Die voor sijn Heer de dood versmaetEn leven om het leven haet,Vol moeds riep hy den rechter toe:Maek u niet meer met woorden moe,Keer om 't gebraed, maek saus gereet,Ic ben haest gaer, hoor, bloedhond, eet.Heyls brand verbrande eerst sijn hert,Dies gaff den rooster weynig smert,En branden onse herten niet,Wanneer men sulke mannen siet?”
______________________________________________________________
______________________________________________________________
4. DE H.H. LAURENTIUS EN ELISABETHKATHEDRAAL
4.1 De bouwDeze kathedraal is nog geen eeuw oud. Pas in 1922 was hij helemaal klaar, zodat hij op 8 mei van dat jaar kon worden ingewijd. De kerk is 67 meter lang en 33 meter breed. De bouwstijl van de kerk is neo-romaans. De zware voorgevel met de torens doen denken aan een oud Middeleeuws kasteel. Boven de ingang zie je een reliëf van Elisabeth, die beschermend de handen uitstrekt over een verkleind model van deze kerk.
Het hele gebouw is in de vorm van een Latijns kruis gebouwd. Dat kun je natuurlijk het beste zien als je in de kerk bent. Als de kerk vol mensen zit, vormen ze met elkaar een kruis. De gemeente is dan één met de gekruisigde Heere. Een Latijns kruis betekent dat de kerk bestaat uit een lang middenschip. Dwars daarop staan de kortere dwarsschepen, die worden ook wel ‘transepten’ genoemd. Deze plattegrond is overigens niet de plattegrond van deze kathedraal, want die heeft geen kooromgang en straalkapellen.
Toelichting: 1. Absis 4. Kooromgang 7. Transept2. Priesterkoor 6. Kruising / viering 8. Middenschip
11
De ronde achterkant noem je de ‘absis’. Daar vind je ook het priesterkoor met de bisschopszetel. Dat is de stoel, die bestemd is voor de bisschop. In het Latijn wordt zo’n stoel ‘cathedra’ genoemd. Daar komt het Latijnse woord ‘cathedralis’ vandaan. Dus een kathedraal is de hoofdkerk van een bisdom. Een bisdom is een gebied, waarvan een bisschop het hoofd is. Er zijn in Nederland zeven bisdommen, dus ook zeven kathedralen:
Utrecht: Sint Catharina Groningen: Sint Jozef Haarlem: Sint Bavo Rotterdam: H.H. Laurentius en Elisabeth Breda: H. Antonius van Padua Den Bosch: Sint Jan Evangelist Roermond: Sint Christoffel
In het centrum van de Rotterdamse kathedraal, dus op de kruising, staat het altaar. Je mag daar lopen, maar je moet niet hard stampen, want dan zou het nog wel eens verkeerd met je kunnen aflopen. (Een gratis bovenaanzicht van Rotterdam behoort tot de mogelijkheden.) In de Tweede Wereldoorlog is hier namelijk iets gebeurd. Maar daarover kun je het best meneer Remken een vraag stellen.
Het valt je in de kerk ook op dat er veel zijkapellen zijn. Je hebt de doopkapel, waar de kinderen worden gedoopt, de sacramentskapel, waar dag en nacht een lamp brandt, omdat daar de heilige eucharistie wordt bewaard. Ook zijn de gebrandschilderde ramen de moeite waard om te bekijken. Opvallend is dat de acht zaligsprekingen uit Mattheüs 5 overal in de kerk zijn te lezen of zijn uitgebeeld.
Vragen bij deze tekst:
25. Middeleeuwse kerken die gebouwd zijn tussen de jaren 1000 en 1200 hebben een romaanse bouwstijl. (Dikke muren, kleine ramen, niet zo hoog gebouwd; zie bijgvoegde afbeelding.) Denkvraag: waarom noemen we de bouwstijl van deze kerk ‘neo-romaans’?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
26. Welke wereldberoemde kathedralen weet je te noemen?
______________________________________________________________
12
27. Schrijf de acht zaligsprekingen over uit Mattheüs 5. Ze komen je goed van pas in de kerk.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
13
4.2 De liturgieHet woordje ‘liturgie’ wijst op alles wat er tijdens de eredienst aan handelingen, gebeden, plechtigheden wordt verricht. De protestantse liturgie is veel soberder dan een rooms-katholieke kerkdienst. In een rooms-katholieke eredienst geven de kerkgangers ook veel meer antwoord op wat de priester bidt en zegt. Ook bidt men knielend. De preek duurt veel korter en is meer bedoeld als inleiding op de eucharistieviering. Voordat de dienst begint, kent de rooms-katholieke gelovige ook verschillende gewoonten.
a. Wijwater Bij de ingang staan meestal wijwaterbakjes. Dat wijst erop dat het water door gebed en zegeningen is ingewijd. Daarom is het bekend om de gelovige die binnenkomt te heiligen, te zuiveren. Waarom? In Psalm 24:3 wordt gevraagd: ,,Wie zal staan in de plaats van Zijn heiligheid?” Vers 4 antwoordt: ,,Die rein van handen en zuiver van hart is……’’ Met het water maakt men een kruisteken. Het water herinnert aan de Heilige Doop en het kruisteken aan het offer van Christus.
b. KniebuigingAls de gelovige de kerk binnenkomt, maakt hij een buiging in de richting waar het Heilige Sacrament wordt bewaard, want daarin is Christus immers aanwezig. Het Heilig Sacrament wordt bewaard in het tabernakel, een soort kastje. In de buurt ervan brandt altijd een kaars of een lamp, zoals ook in deze kathedraal.
c. Eerbiedige stilteOmdat Christus in de kerkruimte aanwezig is en omdat dit een plaats is waar gebeden wordt, moet iedereen ook heel eerbiedig aanwezig zijn. Dat doe je in ieder geval door heel stil te zijn. Als wij binnenkomen in deze kerk en de speurtocht maken, praten we dus niet hardop, maar fluisteren we met elkaar.
In het centrum van een protestantse kerk staat de kansel. De verkondiging van het Woord staat dus centraal. In een rooms-katholieke kerk staat het altaar centraal. Je hebt dat net gelezen. Wat staat dus hier centraal? Je raadt het al: de avondmaalsviering, ook wel de Heilige Eucharistie genoemd.Het woord ‘eucharistie’ betekent dankzegging.Men dankt God voor Zijn gaven: brood en wijn. Deze tekenen worden beschouwd als het offer van Christus: ook wel het misoffer genoemd.Als de priester de woorden van de Heere Jezus uitspreekt: ,,Dit is Mijn Lichaam’’, dan veranderen volgens het rooms-katholieke geloof brood en wijn in het lichaam en bloed van Christus. Al kun je dat niet zien, toch is de hele Christus naar Zijn Godheid en mensheid werkelijk aanwezig. Daarom aanbidt men ook het brood en de wijn. Een deel van het brood, de heilige hostie, en de wijn worden in een heilige plaats bewaard. Dat is in deze kerk de sacramentskapel.Waarom is eucharistieviering ook zo belangrijk? Omdat de gelovigen hierdoor de genade ontvangen, net als bij de Heilige Doop en de andere sacramenten.
Vragen bij deze tekst:
14
28. Welke Sacramenten kent de Rooms-katholieke kerk nog meer? (5)
______________________________________________________________
______________________________________________________________
29. Geloven protestanten ook dat Christus werkelijk tegenwoordig is, tijdens de viering van het Heilig Avondmaal?
______________________________________________________________
30. Op welke verschillende manieren kan jij je respect tonen, als je op bezoek bent in deze kathedraal?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
4.3 SymboliekHet wemelt van allerlei symbolen, tekenen en voorstellingen die heenwijzen naar een andere werkelijkheid. Je ziet bijvoorbeeld het beeld van de Heilige Laurentius met een palmtak in de hand als teken van overwinning die hij behaalde, dwars door de vuurdood heen. Petrus herken je altijd aan de sleutels die hij vast heeft, en Paulus draagt meestal een zwaard. De duif is een beeld van de Heilige Geest. De duif wijst ook heen naar de vrede met God die de Heilige Geest tot stand brengt.Ergens voor in de kerk vind je een zwarte hoeksteen met 5 kruisjes. Die kruisjes wijzen op de vijf wonden van Christus. Welke wonden denk je?De zwarte hoeksteen doet denken aan 1 Petrus 2:4 ,,Tot Welken komende, als tot een levende Steen, van de mensen verworpen, maar bij God uitverkoren en
dierbaar.’’
Voor het altaar zijn er treden. Dat wijst op Psalm 43: ,,Dan ga ik op (=omhoog) tot Gods altaren’’. Vanaf het altaar zie je vier pilaren, waarop de koepel rust. Op die pilaren zijn de symbolen van de vier evangelisten afgebeeld; in de juiste volgorde: Engel, Leeuw, Stier en Arend. (ezelsbruggetje: ELSA)Je ziet in een gebrandschilderd raam de boom der kennis des goeds en des kwaads in het
Paradijs onder het kruis van Christus. Hiermee heeft de glasschilder laten zien dat de Heere Jezus door zijn kruisdood de gevolgen van de zondeval heeft weggenomen: Paradise lost, Paradise regained (=terugverdiend).Tenslotte: Als je de kerk binnenkomt, ruik je wierook.
Vragen bij deze tekst:
31. Waarom is er wierookgeur in de kerk? Zoek op Ps. 141:2
15
______________________________________________________________
______________________________________________________________
32. Wat betekent Paradise lost, Paradise regained?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
33. Waarom draagt Petrus altijd sleutels? Zie Matth. 16:19
______________________________________________________________
______________________________________________________________
34. Waarom heeft Paulus meestal een zwaard in zijn handen? Zie Ef. 6:17 of Hebr. 4:12
______________________________________________________________
______________________________________________________________
35. Op wie wijst de ‘levende Steen’ in 1 Petrus 2: 4?
______________________________________________________________
16
5. DRIE ANDERE HEILIGENVERHALEN
Je leest nu drie levensverhalen van heiligen die ook in de Rotterdamse kathedraal zijn afgebeeld.
5.1 Sint ChristoffelVolgens de legende was Christoffel (ook wel “Christophorus” genoemd) een reus. Op advies van een kluizenaar besloot hij Christus te dienen, nadat hij eerst de duivel had gediend. De kluizenaar zei dat hij een goed werk moest doen. Daarom ging de reus Christoffel mensen op zijn brede rug over de brede rivier de Donau dragen. Tijdens een nacht kwam een klein kind naar hem toe. Het vroeg of hij hem ook door de gevaarlijke rivier naar de overkant wilde brengen. De slaperige Christoffel tilde vol liefde het kind op zijn schouder en liep de rivier in.Maar toen gebeurde er iets vreemds. Het kind werd tijdens de overtocht steeds zwaarder en zwaarder, zodat Christoffel bijna bezweek. Aan de andere kant van de rivier maakte het kind zich bekend als Christus, de koning van de wereld. Hij doopte de reus die vanaf dat moment Christophorus heette (dat betekent: ,Christusdrager’). Deze Chrisophorus, ook Christoffel genoemd, werd evangelist en is later gemarteld en onthoofd.
36. Als je een afbeelding van Christoffel ziet, dan draagt hij altijd een kind op zijn schouder. Meestal heeft dat kind een wereldbol in de hand. Waarom?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
5.2 De heilige Lidwina van Schiedam (1380-1433)Lidwina was een mooi en innemend meisje. Ze wenste niet te trouwen. Haar leven wilde ze helemaal aan God geven. Toe ze 15 jaar was, ging ze tijdens een strenge winter schaatsen met een paar vriendinnetjes, vlakbij haar woonplaats, op de dichtgevroren Maas. Ze maakte na veel plezier ineens een ongelukkige val en brak een rib. Dat was het begin van een lijdensweg; ze zou nooit meer het bed verlaten. Ze raakte op den duur verlamd. Na verloop van tijd at ze niets meer, behalve de heilige hostie (=avondmaalsbrood) die de priester haar bracht. Lidwina leed veel pijn, maar ze droeg haar lijden zo vroom en geduldig, dat ze reeds tijdens haar leven door haar omgeving voor een heilige werd gehouden. Op dezelfde plaatsen waar Jezus zijn wonden had, kreeg zij ook wonden, ook wel ‘stigmata’ genoemd. Deze wonden begonnen soms spontaan te bloeden. Het bloed had echter een geneeskrachtige werking. Veel zieke mensen die haar kwamen opzoeken, werden erdoor genezen. Op het eind van haar leven zei ze een keer: ,,Als ik door Ave Maria weer gezond zou worden, ik zou het niet meer willen’’.Op haar uiterst smartelijk ziekbed was zij veel mensen tot steun. Na 38 jaar geleden te hebben, blies ze op 14 april 1433 de laatste adem uit. Nog in het hetzelfde jaar werd een kapel boven haar graf gebouwd. Jaarlijks werden op haar sterfdag pelgrimstochten naar deze kapel gemaakt. De bekende pater, de franciscaner monnik Brugman, beschreef haar leven. Op 14 maart 1890 werd Lidwina door de paus heilig verklaard.
17
37. Hoe heet de rooms-katholieke kerk van Schiedam, denk je?
_________________________________________________________________
38. Welke meisjesnamen zijn afkomstig van Lidwina?
______________________________________________________________
5.3 De heilige Bernadette Soubirous (1844-1879)Bernadette werd op 7 januari 1844 in Lourdes, niet ver van de grens met Spanje geboren. Ze groeide op in een heel arm gezin. Ook was ze dikwijls ziek en ze was erg astmatisch.Op 11 februari 1858 was ze met vriendinnetjes hout aan het sprokkelen. Toen ze even alleen was, schrok ze ineens van geruis. Ze zag bij de ingang van een grot de struiken hevig bewegen. Een vrouwengestalte van grote schoonheid in een lang wit kleed en in de handen een rozenkrans verscheen in een goudschijnende wolk. Het was Maria, de Onbevlekte Ontvangenis. Nog 18 keer verscheen Maria aan haar. Als ze er voorzichtig over sprak werd ze uitgelachen en bespot. Ook haar ouders begrepen haar niet. Telkens werd ze door de dorpspastoor ondervraagd, omdat hij haar niet geloofde.
De dame (=Maria) gaf Bernadette de opdracht om een kerk te bouwen bij de grot en processies te houden. Pas toen de eerste genezingswonderen plaats vonden, ging men de verhalen van Bernadette serieuzer nemen. De bisschop van Tarbes
verklaarde na een grondig onderzoek dat de verschijningen aan Bernadette inderdaad bovennatuurlijk waren.Toen de stroom pelgrims naar de grot van Massabielle steeds groter werd, besloot Bernadette in een klooster te gaan in Nevers. Daar mocht ze niets vertellen over wat er in de grot bij Lourdes was gebeurd. Dat was heel erg voor haar.Op 16 april 1879 stierf ze op 35 jarige leeftijd, nadat ze nog één keer ‘die mooie dame’ had gezien. Paus Pius XI heeft haar in 1933 heilig verklaard.
Haar lichaam, dat gaaf bewaard is gebleven, blijft nu opgebaard in een glazen schrijn in de kapel van het klooster te Nevers (in Bourgondië).
39. Waarom zouden er nog steeds pelgrimstochten naar de grot Massabielle bij Lourdes (in de Pyreneeën) gehouden worden?
______________________________________________________________
18
6. DUITSE TEKST: LUTHERS LEVEN EN ZIJN VERBLIJF OP DE WARTBURG
Luther ist am 10. November 1483 in Eisleben geboren. In dieser Stadt ist er auch gestorben am 18. Februar 1546.
Luthers Vater ist ein armer Bergmann. Später1 hat er mehr Geld. Dann kann er seinen Sohn Martin studieren lassen. Martin besucht Schulen in Mansfeld, Magdeburg, Eisenach und Erfurt. Ab 1505 will Luther Jura studieren.2 So weit kommt es aber nicht. Ein heftiges Gewitter überfällt ihn3 in einem Wald. Nach einem schrecklichen Blitzschlag ruft er aus: “Hilf, Sankt Anne, ich will Mönch4 werden!” (Sankt Anna war die Patronin der Bergleute.)Dieses Gelübde5 ändert6 sein Leben. Sein Vater ist aber sehr böse. In Erfurt geht er dann ins Augustinerkloster. Im Jahre 1507 folgt die Priesterweihe und im Jahre 1512 wird er theologischer Doktor in Wittenberg.
Gott entdeckt ihn7 daran, dass kein Mensch selbst die Gnade verdienen kann, sondern8 dass die Gnade durch den Verdienst Christi umsonst9 gegeben wird, Gott schenkt seinen Kindern diese
Gnade. Das geschieht nur10 durch den Glauben und also nicht durch gute Werke und den Glauben!
Luther entdeckte noch mehrere Fehler11 der römisch-katholische Kirche. Darum schlägt er am 31. Oktober 1517 95 Thesen an der Tür der Schlosskapelle zu Wittenberg an. Diese Tat wird der Anfang der groβen religiösen Bewegung, die wir Reformation nennen12.
Später entführen Freunde ihn in die Wartburg, weil es zu gefährlich wird13 für ihn. In der Wartburg übersetzt14 er die Bibel ins Deutsche. Luthers Bibelübersetzung15 ist auch für die deutsche Sprache sehr wichtig16. Aus vielen Dialekten entsteht nun eine allgemeine Sprache, weil17 so viele Menschen diese deutsche Bibel lesen und ihre Sprache dadurch beeinflusst18 wird.
1 later2 Rechten studeren3 hem4 monnik5 gelofte6 verandert7 hem8 maar9 om niet, gratis10 alleen maar, slechts11 fouten, dwalingen12 noemen13 wordt14 vertaalt15 Bijbelvertaling16 belangrijk17 omdat18 beïnvloed
19
Im Jahre 1525 heiratet Luther die ehemalige19 Nonne Katharina von Bora. Da Geistliche aber nicht heiraten dürfen20, beweist er mit dieser Ehe21 deutlich, dass er mit der römisch-katholischen Kirche gebrochen hat.Vragen bij deze tekst:
40. Wanneer is Luther geboren en gestorven?
_____________________________________________________________
41. Luther wil rechten studeren om advocaat te worden. Zover komt het niet. Wat gebeurt er in het bos?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
42. Op een bepaald moment roept Luther de heilige Anna aan. Waarom juist deze heilige? (Denk ook even aan de tekst over heiligenverering.)
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
43. Wat ontdekt Luther over Gods genade?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
44. Hoe noemen we de beweging die door Luthers optreden ontstond?
___________________
45. Wat heeft Luther op de Wartburg gedaan?
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
46. Wat bewees Luther door in 1525 te trouwen?
19 voormalige20 mogen21 huwelijk
20
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
DVD-fragmenten over Maarten LutherJe krijgt enkele DVD-fragmenten te zien over het leven van Luther, zijn strijd tegen misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk en zijn verblijf op de Wartburg. Maak hieronder aantekeningen van wat je ziet en hoort.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
21
___________________________________________________________________
Vragen bij Filmfragment ‘Waarom een bedevaartstocht?’ In dit filmfragment komen enkele rooms-katholieke jongeren aan het woord die een bedevaartstocht naar Rome maakten. Schrijf achter de namen van de jongeren, waarom ze een bedevaartstocht hebben gemaakt en wat ze bijzonder vonden.
Robbert ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Celesta ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Joost ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Niels ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Linda ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Wilma ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Remco ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Marius ________________________________________________________
___________________________________________________________________
Wilma ________________________________________________________
___________________________________________________________________
22
AANTEKENINGENBLADZIJDE VOOR HET VERHAAL VAN DE RONDLEIDER IN DE KATHEDRAAL.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
23
SPEURTOCHT DOOR DE ROTTERDAMSE KATHEDRAALNa het verhaal van de rondleider gaan we in drie groepen van maximaal 10 leerlingen uiteen. Iedere groep maakt de onderstaande vragen, maar niet allemaal in de zelfde volgorde.
Groep A begint bij vraag 1 > Buiten de kerk.Groep B begint bij vraag 9 > Bij de zwarte hoeksteen, links voorin de absis.Groep C begint bij vraag 14 > Bij het beeld van Petrus, op de linkerpilaar.Groep D begint bij vraag 21 > Bij het beeld van Paulus, op de rechterpilaar.Groep E begint bij vraag 26 > In de doopkapel.Groep F begint bij vraag 32 > Bij de binnenkant van de hoofdingang.
1. Deze kerk herinnert aan het kasteel De Wartburg! Hoe kun je dat zien?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
2. Waarom herinnert deze kerk aan De Wartburg?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
3. Welk enorm nuttig werk heeft Luther op de Wartburg verricht?
______________________________________________________________
4. Welke vorm heeft de plattegrond van dit kerkgebouw en waarom?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
5. Bekijk de ramen van de apsis. Bovenaan zie je negen afbeeldingen. In het midden zie je Christus aan het kruis. Welke twee personen staan erbij denk je?
______________________________________________________________
6. Noem twee oudtestamentische en twee nieuwtestamentische taferelen die je links en rechts ervan ziet afgebeeld.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
7. Op de onderste helft van de ramen zijn alleen personen uit het Oude Testament afgebeeld. Noem er minstens vier!
______________________________________________________________
24
8. Onder het kruis van Christus zie je de zondeval van Adam en Eva afgebeeld. Waarom heeft de bovenste “kruisboom” te maken met de paradijsboom eronder?______________________________________________________________
______________________________________________________________
9. Zoek de grote zwarte steen die op de hoek van een muur is ingemetseld. Hij zit heel laag, op kniehoogte. Op wie wijst die zwarte hoeksteen? Aan welke psalm denk je dan?
______________________________________________________________
10.Op deze steen staat op de ene kant één kruis en op de hoeken van de andere kant vier kleine kruisjes. Even goed kijken, even voelen. Waarop wijzen die vijf ingebeitelde kruisjes, denk je?
______________________________________________________________
11. Aan de dichtstbijzijnde zuil zie je een beeld dat gekleurd is. Dat is Sint Laurentius. Welke twee dingen heeft hij in zijn handen en waarop wijzen ze? Waarom is er ook een rooster afgebeeld?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
12.Links en rechts van de apsis tegen de muur geschilderd zie je de eerste en de laatste letter van het Griekse alfabeth. Deze letters herinneren aan de woorden die de verhoogde Christus sprak tot Johannes op Patmos: “Ik ben de A……………….en de O……………….
______________________________________________________________
13.Langs de treden van het priesterkoor vind je mozaïeken. Ze symboliseren ….1. de lucht __________________________
2. het water _________________________
3. de aarde _________________________
4. het vuur _________________________Schrijf achter deze woorden de dieren die je afgebeeld ziet!
14.Linksvoor, tegen de grote pilaar (waaraan ook de heilige Laurentius is afgebeeld), is ook het beeld van Petrus te zien. Waaraan is deze apostel te herkennen?
______________________________________________________________
15.Wat staat centraal in deze kerk en van welk materiaal is het gemaakt?
______________________________________________________________
25
16.De moderne troon van doorzichtig materiaal (perspex) is de zetel van de bisschop. Dit is dus geen gewoon kerkgebouw, maar een kathedraal. Dat woord komt van “cathedra”, een Grieks woord voor bisschopszetel. Nederland kent nog zes andere bisschopsplaatsen. Welke?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
17. In de rugleuning van de moderne cathedra zie je het wapenschild van de bisschop. Schrijf één van de drie symbolen op met daarachter de betekenis.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
18.Ga nu naar de rechter zijkapel (rechts van het priesterkoor). Op de onderkant van het altaar staat een spreuk in het latijn. Deze herinnert aan een spreuk van Luther in het Duits: “Gott ist ein glühender Backofen voller Liebe!” Maar deze latijnse spreuk begint niet met God (Deus), maar met Cor Jesu (= hart van Jezus). Schrijf deze latijnse spreuk over en vertaal hem in het Nederlands!
______________________________________________________________
______________________________________________________________
19.Alles in deze sacramentskapel is aan de liefde van Jezus gewijd. Welke twee gelijkenissen over de liefde van Jezus zie je links en rechts afgebeeld?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
20.Hoog aan de muur zie je de kruisiging afgebeeld, waarbij een soldaat de zijde van Jezus doorboort. Ook het geopende hart wijst op de liefde van de Zaligmaker. Op de achtergrond is een stad afgebeeld. Welke stad moet dat zijn? _______________________
21.Loop nu een paar stappen terug. Aan de pilaar zie je een beeld van Paulus. Waarom heeft Paulus juist dit wapen in zijn hand?
______________________________________________________________
22.Links en rechts van de zij-ingang (gebogen deur) zie je gebeurtenissen uit het bewogen leven van Elisabeth van Thüringen. Wat doet ze? (2)
______________________________________________________________
______________________________________________________________
26
23.Boven deze deur zie je het prachtige ‘gelijkenissenraam” van Charles Eyck. Welke gelijkenissen zie je zoal afgebeeld. Noem er minstens twee!
______________________________________________________________
24.Als je met je rug naar de sacramentskapel staat zie je heel hoog rechtsboven de gebogen zijdeur van deze kapel in een raam nog een heilige afgebeeld. Het is de beschermheilige van deze kerk, van de stad Rotterdam en van heel Zuid-Holland. Wie? Hoe weet je dat? Wat zie je zoal afgebeeld?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
25.Op de achtergrond zie je de stad waar hij woonde, nl. __________________
26.Ga nu naar de doopkapel.(links achter de pilaar die je voor ziet) Wat hier meteen opvalt is het kolossale puntvormige deksel. Op de rand staat in het latijn het zendingsbevel van de Heere Jezus:
“Gaat dan heen, onderwijst________________________________________
______________________________________________________________
27.Schuin tegenover de doopkapel, aan de andere (linker)kant van de kerk zie je Willibrord, afgebeeld op het middelste gebrandschilderde raam. Welke gebeurtenis vindt hier plaats?
______________________________________________________________
28.Op dit raam staat een zaligspreking die op Willibrord van toepassing is: Zalig zijn de vreedzamen,want …
______________________________________________________________
Let op! Op elk gebrandschilderd raam in dit middenschip is een zaligspreking te lezen die van toepassing is op een heilige.
29.Tegenover dit raam, dus waar jij staat (niet ver vanaf de doopkapel), precies boven het getal 11, zie je op de wand Willibrord weer afgebeeld. Rechts daarvan, boven het getal 10 zie je een andere bekende zendeling uit die tijd, die vooral in Duitsland werkte. Wie?
______________________________________________________________
30.Loop nu het middenschip in. Links naast het raam van Willibrord zie je een raam ter ere van de moeder van Maria. Wie is dat?
______________________________________________________________
27
31.Ook de vader van Maria, Joachim, zie je (links). In veel kerken is Maria met haar moeder en Jezus afgebeeld. Men spreekt dan van “Sint-Anna-te Drieën”. Vraagje: Welke bekende figuur uit de kerkgeschiedenis riep in zijn nood de heilige Anna aan?
______________________________________________________________
32.Ga naar de hoofdingang. Naast elke ingangsdeur zie je een stenen schaal met gewijd water. Waarvoor dienen deze schalen?
______________________________________________________________
33.Bij de ingang is ook een bekende heilige afgebeeld. Hoe heet hij en wat weet je van hem?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
34.Loop nu even een paar passen het middenschip in. Op het achterste grote raam (rechts) zien we de heilige Lidwina van Schiedam (1380-1433), een heilige van het bisdom Rotterdam. Wat weet je van haar? En waarom is hier ook Job afgebeeld (links)?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
35.Welke zaligspreking staat er op dit raam?
______________________________________________________________
36.Loop nu weer door het middenschip naar voren. In het linker transept zie je het andere gebrandschilderde raam van Charles Eyck, het zogenaamde Bergrederaam. Hierop komen de acht zaligsprekingen voor in combinatie met de groepen mensen waarover ze gaan.. Hoe zie je aan het bovenste gedeelte dat dit raam aan de Bergrede gewijd is?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
37.Linksvoor in deze kathedraal zie je de Lourdeskapel. Lourdes is een plaatsje in de Pyreneeën. Wat is daar volgens het katholieke geloof gebeurd?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
28
Projectinformatie Kathedraal Rotterdam – Wartburg – Luther
GegevensBegeleiders: Bij het project 1 docent per klas; bij de excursie 2 docenten.Klassen: 2hDagdelen: 2 (aansluitend)ICT: neeDVD: jaWerkvormen: Groepswerk, aantekeningen bij filmpjes, individueel, excursieGemaakt door: M.H. Eckhardt, W.J. van Gent
a.) Per klas is het basisschema als volgt: 1.30 uur maken van groepsopdrachten (groepjes van drie of vier aan de hand
van tekstjes) 0.15 uur pauze 1.00 uur individuele opdrachtjes aan de hand van DVD-fragmenten 0.30 uur reistijd naar de kathedraal Rotterdam 1.15 uur rondleiding en opdrachtjes in de kerk 0.30 uur terugreis en daarna eindigen op school
b.) Het totale programma duurt derhalve 5.00 uur. De klassen beginnen volgens het onderstaande schema en werken daarna volgens het bovengenoemde roostertje:
klas 2h1: 8.30 – 13.30 lokaal ... klas 2h2: 8.30 – 13.30 lokaal ... klas 2h3: 9.45 – 14.45 lokaal ... klas 2h4: 9.45 – 14.45 lokaal ...
c.) Bij het schooldeel is 1 docent nodig; bij het excursiedeel zijn twee docenten nodig.
d.) Door de gedeeltelijke overlap zijn enkele lokalen nodig, die naast elkaar gelegen zijn. De lokalen moeten uitgerust zijn met DVD-recorders.
29
