+ All Categories
Home > Documents > Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis-...

Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis-...

Date post: 29-Aug-2021
Category:
Upload: others
View: 1 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
19
www.leges.uni-koeln.de Ein Projekt der Universität zu Köln unter der Leitung von Prof. Karl Ubl Mit freundlicher Genehmigung der MGH - Eine Handschriftendatenbank zum weltlichen Recht im Frankenreich Informationen zur Handschrift aus:
Transcript
Page 1: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

www.leges.uni-koeln.de

Ein Projekt der Universität zu Köln unter der Leitung von Prof. Karl Ubl

Mit freundlicher Genehmigung der MGH

- Eine Handschriftendatenbank zum weltlichen

Recht im Frankenreich –

Informationen zur Handschrift

aus:

Page 2: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4628 A 489

D en größten Teil der Hs. hat der Schreiber entweder direkt aus Cod.

Paris Lat. 10758 kopiert oder über eine Zwischenhs. von dieser

älteren Überlieferung bezogen: so die Texte foll. 46ra-1 8 2 vb, und

auch die foll. 6va- 9 va überlieferte Kombination von Langem und

Kurzem Prolog der Lex Salica mit den Capitularia legibus additum

und missorum der Jahre 803 findet sich, wenn auch an späterer,

passenderer Stelle nach dem Pactus Childeberti I et Chlotharii I, im

Parisinus Lat. 10758, desgleichen die foll. 9va- 3 0 ra kopierte Lex

Salica, doch bliebe zu prüfen, ob letztere nicht Einflüsse einer

anderen Vorlage zeigt.

Zu diesem Grundkorpus kommen Ergänzungen anhand weiteren

Materials, vor allem (foll. 30ra- 4 6 ra) Kapitularien Ludwigs des

Frommen der Jahre 818/819 und 829, sowie, dazwischen, die äußerst

seltene Lex Francorum Chamavorum und Erlasse Karls des Großen

a. 805 und 809.

Beachtlich sind zudem die zahlreichen Korrekturen, die der R e­

daktor nach eigenem Textverständnis und meist nicht im Sinne des

vermutlichen Urtextes vorgenommen hat.

Insgesamt hat man den Eindruck, der Urheber der Veränderungen

in Cod. Paris Lat. 4628 A wollte mit seinen Umstellungen und

Veränderungen gegenüber der Vorlage das salfränkisch-königliche

Recht stärker in den Vordergrund rücken; dazu paßt auch die einlei­

tende Liste fränkischer und römischer Herrscher Galliens.

Für eine spätmittelalterliche Abschrift des Parisinus Lat. 4628 A

(ab fol. 5) wird allgemein Cod. Paris Lat. 4631 gehalten.

l v- 2V (17. Jh.) Besitz- und Schenkungseinträge (siehe oben).

Foll. 3 - 4 von anderen Händen:

3va—4fb Exzerpt aus dem Brief des Konzils von Quierzy (a. 858)

an Ludwig den Deutschen (Teil von c. 7; M GH Capit. 2,

Nr. 297, S. 432 f.; MGH Conc. 3, S. 4 1 4 -417 , zur Hs.

und zum genauen Umfang S. 405 f.). M GH Capit. 2,

S. 427 ist noch die verwandte Überlieferung in Cod.

Kopenhagen, Kongelige Bibliotek, Gl. Kgl. Saml.

166. 2°, fol. 170v (11. Jh.) genannt, doch fand der

Auszug, ein Bericht über die Verdammung Karl Mar-

tells wegen Entfremdung von Kirchengut, im Hoch-

Page 3: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

fol. 35 inserierten Kapiteln bringt c. 7 die Normalver­

sion, während c. 14 etwas abweicht (Variante S. 290

Anm. o).

38ra- 3 9 vb Lex Francorum Chamavorum (MGH LL 5, S. 271-276;

Sigle 2; zur Hs. S. 270); sonst nur noch in Cod. Paris

Lat. 9654 überliefert und im abhängigen Cod. Paris Lat.

4631.

39vb- 4 0 ra I -X V I - Capitulare missorum in Theodonis villa

datum primum, mere ecclesiasticum (a. 805): INFRA

pCCLESIAM. De lectionibus - uero constringantur

(M GH Capit. 1, Nr. 43, S. 121 Z. 11 - S. 122 Z. 18).

40ra- 4 2 ra I -X X II - Capitulare missorum in Theodonis villa

datum secundum, generale (a. 805): A D OMNES GE­

NERALITER. De pace ut omnes qui - esse cognoscitur

(M GH Capit. 1, Nr. 44, S. 122 Z. 29 - S. 126 Z. 3).

42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-X IIII - Capitulare Aquis-

granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA­

ROLUS constituit De illis hominibus qui propter culpas

eorum ad mortem diiudicati fuerint et postea uita eis fuerit

concessa sub se iustitiam ab aliis requisierint (-si- nach­

getragen) aut ab eis iustitiam requirere uoluerint qualiter

inter eos terminetur. PRIMUM OMNIUM DE ILLIS

causis - uenire cogantur (M GH Capit. 1, Nr. 61, S. 148

Z. 6 - S. 149 Z. 22).

43rb X V -X V I - Capitulare missorum Aquisgranense al­

terum (a. 809), cc. 10 und 12: De hospitalitate et sus­

ceptione itinerantium - pauperes efficiuntur (M GH

Capit. 1, Nr. 63, S. 152 Z. 15 f., 18 f.).

43rb- 4 4 va I - VIIII - Capitulare Wormatiense (a. 829), ohne c. 8:

H§c sunt capitula qu§ aliqui ex missis ad nostram notitiam

detulerunt anno XVI imperii nostri. D E HIS QUI SINE

consensu - uenire compellatur (M GH Capit. 2, Nr. 191,

S. 12 Z. 15 - S. 13 Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13);

nach einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals und

zwar vollständig zitiert unten foll. 147ra - 149ra.

44va—46ra I-X III, X V (c. 14 nicht numeriert) - Capitulare m is­

sorum Wormatiense (a. 829): ITEM ALIA CAPITULA.

D E BENEFICIIS DESTRUctis hoc obseruetur - mini­

Handschriftenanalysen492

Page 4: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4631 507

Handschriftenüberlieferung, in: d e r s ., Mittelalterliche Studien 3, S. 17; M o r d e k ,

Frühmittelalterliche Gesetzgeber (im Druck).

M o m m s e n - M e y e r , Theodosiani libri XVI, Bd. 1,1, S. CI.

Abbildungen: CLA 10, Nr. 1576, nach S. 40 ( fo i l . 19r, 38r, 1277, Ausschnitte);

M o r d e k , Frühmittelalterliche Gesetzgeber, Abb. 17 ( fo l . W ) .

Paris Lat. 4629:

Katalog: Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris

1744) S. 616.

L iteratun B i s c h o f f , Panorama der Handschriftenüberlieferung, in: d e r s . , Mit­

telalterliche Studien 3, S. 17.

M G H LL 1, S. XXI f.; P e r t z , in: Archiv 7 (1839) S. 745 f.; B o r e t i u s , Beiträge,

S. 26; P a r d e s s u s , Loi Salique, S. XX; MGH LL 5, S. 196; M G H Capit. 2,

S. XXIII; B e s t a , Fonti, S. 245 Anm. 1; B u c h n e r , Textkritische Untersuchungen,

S. 61 f.; S t e i n , Lex Salica, I, S. 119; K . A . E c k h a r d t , Lex Salica. 100 Titel-Text,

S. 12; d e r s ., Lex Ribvaria I, S. 8; G a n s h o f , Kapitularien, S. 80 Anm. 190; W. A.

E c k h a r d t , Decretio Childeberti, S. 18 f.; M c K t t t e r ic k , Some Carolingian law­

books, S. 25; B ü h l e r , Capitularia Relecta, S. 342 u. ö.; M o r d e k , W eltliches

Recht, S. 80; d e S o u s a C o s t a , Studien zu volkssprachigen Wörtern, S. 93 u. ö.

Z e u m e r , Über die älteren fränkischen Formelsammlungen, S. 79; M GH Formu­

lae, S. 166.

Nachzeichnung: MGH LL 1, Taf. II, 3 nach S. X X

Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 4631 P47

15. Jh.; Nordfrankreich (Saint-Denis?).

Papier und Pergament, 121 foll. (numeriert 1 -9 ,1 1 -1 2 1 , 85 doppelt), davon 104

aus Papier, 17 aus Pergament, und zwar so angeordnet, daß auf jede Papierla­

ge einzelne Pergamentblätter folgen, 281-284 x 200 mm (200-203 x 131 —

135 mm), Kursive, wohl eine Hand, 3 5 -4 0 Zeilen in 2 Spalten. Lagen: V 11 + 213

+ V23 + l 25 + V35 + 237 + V47 + 249 + V59 + 261 + V71 + 273 + V83 + 285 +

V94 + l 95 + V 105 (3. und 4. Doppelblatt vertauscht) + l 106 + VII120 + l m .

Einige Reklamanten noch sichtbar.

Text in schwarzer Tinte; rote Rubriken; einfache Initialen, abwechselnd rot und

blau, manchmal mit Verzierungen, z. B. l r P.

Alter brauner Ledereinband mit Goldprägung.

Besitzvermerke auf dem Vorsatzblatt Ir: Codex D. Antonii Faure, 114; Reg.

51912 .

Page 5: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

508 Handschriftenanalysen

Bei Cod. Paris Lat. 4631 dürfte es sich um eine leicht veränderte

Kopie von Cod. Paris Lat. 4628 A handeln. Auffällig ist vor allem die

Ver- und zugleich wohl Abschiebung älteren Rechts (unter anderem

merowingische Kapitularien, Capitulare Haristallense, kleine Lex-

Salica-Texte) an das Ende der Sammlung foll. 112vb ff.

l ra- 2 rb L is te frä n k isc h e r K ö n ig e , V erze ich n is rö m isc h e r H e r r ­

s c h e r in G a llien , V ö lk e r ta fe l u n d w e ite re L is te frä n k i­

s c h e r K ö n ig e (M G H SS re r . M erov . 7, S. 853 - 855, z u r

H s. S. 852; n u r d ie V ö lk e r ta fe l e d . K . M ü l l e n h o f f ,

Ü b e r d e n A n h a n g zu d e m P ro v in z ia lverze ich n iss v o n

297, in : T h . M o m m s e n , V erze ich n iss d e r rö m isc h e n P r o ­

v in zen au fg ese tz t u m 297 [A bh . B e rlin 1862] S. 5 3 2 -

534, w ie d e ra b g e d ru c k t in : M ü l l e n h o f f , D e u ts c h e A l­

te r tu m sk u n d e 3 [B erlin 1892] S. 325 - 328, u n d n e u e r ­

d ings G o f f \ r t , S. 110-112).

2rb-vb Lex Salica, Langer Prolog (ed. K. A . E c k h \ r d t , Lex

Salica. 100 Titel-Text, S. 8 2 -9 0 ) und Kurzer Prolog

(M GH LL nat. Germ. 4 ,1 , S. 2 f.).

2 vb_3 vb Ca. 1 -1 1 - Capitulare legibus additum (a. 803):

Incipiunt capitula que in lege salica domnus augustus

karolus anno ab incarnatione domini nostri iesu christi

octingentesimo tercio imperii vero sui anno tercio pre-

ponendo addere iussit capitula XI. De homicidiis cleri­

corum. Qui subdiaconum occiderit tricentum solid, com ­

ponat - possit indicere (MGH Capit. 1, Nr. 39, S. 112

Z. 4 - 6 , S. 113 Z. 4 - S. 114 Z. 27).

3vb- 4 va 1 2 -3 7 ,2 6 -2 8 - Capitulare missorum (a. 803), Rubrik,

cc. 1 -2 2 , 25 - 28, 23 - 24, 29: De ca<u>sis ammonendis

vel ecclesiis emendandis - habere volumus (M GH Capit.

1, Nr. 40, S. 115 Z. 17 - S. 116 Z. 20, S. 116 Z. 23 - 27,

21 f., 2 8 -3 0 ) .

4va- 2 2 rb Lex Salica (Karolina emendata), Titelverzeichnis und

Text (M GH LL nat. Germ. 4, 1, S .5 -2 3 4 ; Sigle K 36;

zur Hs. S. X X ). Explicit primus liber legis salice.

22rb- 2 5 va Capitula legibus addenda (a. 818/819): Incipiunt capi­

tula secundi libri quae constituit domnus ludouicus im­

perator. Primum capitulum. De honoribus ecclesiarum.

Page 6: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4631 509

Si quis aut ex leui causa - eis complacuerit (M GH Capit.

1, Nr. 139, S. 281 Anm. a, S. 281 Z. 3 - S. 285 Z. 23).

25va- 2 6 vb Capitula per se scribenda (a. 818/819): Incipiunt alia

capitula que per se scribenda et ab omnibus obseruanda

sunt. Si mancipia dominos suos fugerint - emendare

studeat (M GH Capit. 1, Nr. 140, S. 287 Z. 6 - S. 288

Z. 19). Nach c. 5 folgen:

26rb Capitulare missorum (a. 818/819), cc. 7 (in aus­

führlicher Form) und 14: De locis ad claustra canoni­

corum facienda dandis. Uolumus vt loca ad claustra - aut

testificatur (MGH Capit. 1, Nr. 141, S. 289 Z. 3 7 - 43,

S. 290 Z. 1 9 -2 4 ).

26vb- 2 8 rb Capitulare missorum (a. 818/819): Hec sunt capitula

precipue ad legationem missorum nostrorum causam per­

tinenda de quibus videlicet causis ipsi agere debeant.

Legatio omnium missorum nostrorum hec est. Primo vt

sicut iam aliis missis - cauallos mod. II (M GH Capit. 1,

Nr. 141, S. 289 Z. 1 - S. 291 Z. 37); von den schon

fol. 26tb inserierten Kapiteln bringt c. 7 die Norm al­

version, während c. 14 etwas abweicht (Variante S. 290

Anm. o).

28rb- 2 9 vb Lex Francorum Chamavorum (M GH LL 5, S. 271-276;

zur Hs. S. 270); sonst nur noch in Cod. Paris Lat. 9654

überliefert und im Vorläufer Cod. Paris Lat. 4628 A.

29vb- 3 0 rb 1 —16 - Capitulare missorum in Theodonis villa datum

primum, mere ecclesiasticum (a. 805): Infra ecclesiam.

De lectionibus - uero constringantur (M GH Capit. 1, Nr.

43, S. 121 Z .11 - S. 122 Z. 18).

30rb- 3 2 ta 2 - 2 2 (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare missorum in

Theodonis villa datum secundum, generale (a. 805): De

pace ut omnes qui - esse cognoscitur (M GH Capit. 1, Nr.

44, S. 122 Z. 30 - S. 126 Z. 3).

3 2 ra~vb Ca. 1 - 1 4 - Capitulare Aquisgranense (a. 809): Capi­

tula quae domnus karolus constituit de illis hominibus qui

propter culpas eorum ad mortem diiudicati fuerint et

postea vita eis fuerit concessa sub se iusticiam ab aliis

requisierint aut ab eis iusticiam requirere voluerint qualiter

inter eos terminetur. Primum omnium de illis causis —

Page 7: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

510 Handschriftenanalysen

venire cogantur (M GH Capit. 1, Nr. 61, S. 148 Z. 6 —

S. 149 Z. 22).

32vb 1 5 -1 6 - Capitulare missorum Aquisgranense alterum

(a. 809), cc. 10 und 12: De hospitalitate et susceptione

itinerantium - pauperes efficiuntur (M GH Capit. 1, Nr.

63, S. 152 Z. 15 f., 18 f.).

32vb- 3 4 ra 2 - Capitulum 8 (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare

Wormatiense (a. 829), ohne c. 8: Hec sunt capitula que

aliqui ex missis ad nostram noticiam detulerunt anno XVI

imperii nostri. De his qui sine consensu - venire

compellatur (MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 12 Z. 15 - S. 13

Z. 26, S. 13 Z. 30 - S. 14 Z. 13); cc. 3 und 4 unter 3

subsumiert. Nach einer anderen Vorlage ist das Stück

nochmals und zwar vollständig zitiert unten foll.

90™ -91^.

34ra- 3 5 lb Cap. 2 - ca. 14 (c. 1 nicht numeriert) - Capitulare

missorum Wormatiense (a. 829): Item alia capitula. De

beneficiis destructis hoc obseruetur - ministerium amittat

(M GH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34 - S. 17 Z. 9); nach

einer anderen Vorlage ist das Stück nochmals zitiert

unten foll. 91vb- 9 3 rb.

35rb- 4 3 ra Paulinus von Aquileia, Libellus sacrosyllabus episco­

porum Italiae (Denkschrift der italischen Bischöfe auf

dem Konzil von Frankfurt [a. 794]), Altera forma

(MGH Conc. 2 ,1 , S. 130-142).

43ra- 4 6 rb ca. 1 (= Einleitung) - 57 - Capitulare Franconofur-

tense (a. 794): In constitutione synodali. Coniungentibus

deo fauente apostolica auctoritate - orationibus rece­

perunt (M GH Capit. 1, Nr. 28, S. 73 Z. 23 - S. 78

Z. 22; M GH Conc. 2 ,1 , S. 165 -171 ); um eins erhöhte

Zählung ab De tarentasia (in c. 8) wie Cod. Paris Lat.

4628 A. Das Kapitular ist nur hier und in den ab­

hängigen Codd. Paris Lat. 4628 A und Lat. 4631 über­

liefert.

46rb- 8 8 va Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse D ),

ohne Vorwort des Ansegis, setzt statt dessen von der

Praefatio domni Karoli bis Ansegis 1, 76 mit einer

Version der Admonitio generalis (a. 789) ein, die teils

Page 8: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4631 511

Ansegis, teils der von Ansegis unabhängigen Admoni-

tio-Überlieferung Paris Lat. 4628 A, foll. 59va- 68vb

entspricht, dann Rest des 1. Buches, Capitulatio des

1. Buches und Verse, Bücher 2, 3 und 4 (jeweils mit

vorangestellter Capitulatio), Appendices 1 und 2

(M GH Capit. 1, S. 3 9 7 - 413, 395 - 397, 394 [Z. 1 -4 ] ,

4 13-449).

Addenda wie in Cod. Paris Lat. 4628 A: vor Ansegis

1,77, nach Ansegis 2 ,3 2 (Capitula Francica, cc. 2 und

3; hier nur in der Capitulatio, Text unten fol. 120ra),

nach Ansegis 4 ,1 4 (Benedictus Levita 1,186; aus einem

echten Kapitular?; siehe unten Anhang I, Nr. 27,3:

Capitula a Benedicto Levita singillatim tradita, c. 3),

nach Ansegis 4, 24 (Capitula incerta wohl Ludwigs des

Frommen, cc. 2 und 3) und schließlich nach Ansegis 4,

69 (Capitula Francica, c. 7).

88va- 9 0 ra Capl. 2 - 2 1 (die fehlende Kapitelzahl 1 ist wohl der

Einleitung zugedacht) - Capitulare Aquisgranense

(a. 802/803): Alia capitula. Karolus serenissimus im­

perator augustus a deo coronatus - fidelitate sua per­

mansit (M GH Capit. 1, Nr. 77, S. 170 Z. 28 - S . 172

Z. 32); wahrscheinlich unter Ludwig dem Frommen er­

neuert, vgl. S e e l i g e r , Kapitularien, S . 20 f. Anm. 1.

90ra-rb Constitutio de synodis anno 829 in regno Francorum

habendis (a. 828): Anno sexto decimo regnante domino

nostro ludouico. Conuentus episcoporum debet fieri -

octab. pasche (MGH Capit. 2, Nr. 184, S. 2 Z. 19 - S. 3

Z. 5).

9Qtb-va i - 7 - Capitula ab episcopis in placito tractanda

(a. 829): Hec capitula ab episcopis tractanda sunt. D e

decimis quae ad capellas - noticiam deferant (M GH

Capit. 2, Nr. 186, S. 6 Z. 40 - S. 7 Z. 14); c .7

(Capitulum de expeditione exercitati) dürfte nach Form

und Inhalt einem sonst unbekannten Kapitular Ludwigs

des Frommen (a. 828/829) entstammen.

90va- 9 1 vb Capitulum V und Capitulum VI (die übrigen Kapitel

sind nicht numeriert) - Capitulare Wormatiense

(a. 829): De eo qui sine consensu episcopi presbiterum de

Page 9: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

512 Handschriftenanalysen

ecclesia eiecerit vel constituerit. D e his qui sine consensu

episcopi - venire compellatur (M GH Capit. 2, Nr. 191,

S. 12 Anm. c, S. 12 Z. 17 - S. 14 Z. 13); mit Kapitel­

überschriften. Nach einer anderen Vorlage ist das Stück

nochmals und zwar ohne c. 8 zitiert oben foll. 32vb-

34ra.

91vb_93rb c a IIII, VII, ca 9, Ca XI, Ca XII, Caplm. 14, Capitulum

15 (die übrigen Kapitel wohl nicht numeriert) -

Capitulare missorum Wormatiense (a. 829): Item

sequuntur alia capitula et primo de illo qui beneficium

desertum fecit. De beneficiis destructis obseruetur quod -

ministerium amittat (M GH Capit. 2, Nr. 192, S. 14 Z. 34,

S. 14 Anm. b, S. 14 Z. 35 - S. 17 Z. 9); mit Kapitel­

überschriften. Nach einer anderen Vorlage ist das Stück

nochmals zitiert oben foll. 34ra- 3 5 rb.

9 3 rb_94vb Ca 16> Ca x v f f l , Ca XIX, Ca 21 (die übrigen cc. wohl

nicht numeriert) - Capitulare pro lege habendum

Wormatiense (a. 829): Si quis ex leui causa - inde non

acrescat (M GH Capit. 2, Nr. 193, S. 18 Z. 4 - S. 20

Z. 11); meist mit Kapitelüberschriften.

94vb Ca 24 - Tractoria de coniectu m issis dando (a. 829):

Uolumus vt tale coniectum missi nostri - octab. penthe-

costen (M GH Capit. 2, Nr. 189, S. 11 Z. 4 -1 0 ) .

25 - Capitulare missorum (a. 829), c. 5: Uolumus atque

iubemus ut missi - promittere faciant (M GH Capit. 2,

Nr. 188, S. 10 Z. 1 4 -1 6 und 18 f. mit 22 [Variante,

Auslassung und Zusatz wie Codd. Barcelona Ripoll 40

und natürlich Paris Lat. 10758 mit 4628 A; vgl. Anm. g,

h und i]); cc. 1 - 2 siehe unten fol. 95vb.

94vtl - 95vb Cap. 26 und Ca 1 - Capitula de m issis instruendis

(a. 829): Dicendum est illis quia necesse est - inferius

annotate sunt (M GH Capit. 2, Nr. 187, S. 7 Z. 39 - S. 9

Z. 13 [S. 8 Z. 1 1 -2 8 = Cap. 26; S. 8 Z. 29 - S. 9 Z. 13

= Ca /]).

95vb Capitulare missorum (a. 829), Rubrik (ungedruckt),

cc. 1 und 2: De rebus ecclesiasticb. Uolumus vt res

Page 10: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4631 513

ecclesiastice eo modo - uel reddantur (MGH Capit. 2,

Nr. 188, S. 9 Z. 36 - S. 10 Z. 4); anschließend Blatt­

verlust. C. 5 siehe oben fol. 94vb.

96ra Fragment der Capitula legi Salicae addita (a. 819/820),

zweiter Teil von c. 10 bis Schluß:... facientes habuerunt

ita et omnes - rei ueritas comprobetur (M GH Capit. 1,

Nr. 142, S. 293 Z. 2 9 -3 8 ).

9 gra-vb Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A . E c k ­

h \ r d t , Pactus legis Salicae I I 2, S. 529 -5 3 2 ).pgvb_9 7 vb ppra-rb.

Hinkmar von Reims, D e villa Noviliaco (ed. O.

H o l d e r - E g g e r , MGH SS 15, 2 [Hannover 1888]

S. 1167-1169 [nach dem Druck Sirmonds, der auf einer

unbekannten Hs. Claude Dupuys beruht]; Nachträge

und Varianten anhand der Codd. Paris Lat. 10758 und

4628 A von H o l d e r - E g g e r , Zum Texte von Hincmars

Schrift de villa N o villiaco , in: N A 23 [1898] S. 1 9 6 -1 9 8

[mit Kenntnis dieser Hs.]).

9 9va-vb 9 gra-vb 100ra-100vb:

Kapitularien- und Kanonessammlung über Heerbann

und Kirchengut wie in Cod. Paris Lat. 10758, pp. 285 ff.

bzw. Cod. Paris Lat. 4628 A, foll. 160ra ff., wahrschein­

lich von Hinkmar angeregt oder kompiliert als Dossier

zur voraufgehenden Schrift D e villa Noviliaco bzw. zur

darin dokumentierten Auseinandersetzung. Allerdings

endet die Sammlung hier unvollständig in c. 5 des

Capitulare Wormatiense (a. 829) (bis decimas donent,

MGH Capit. 2, Nr. 191, S. 13 Z. 9), enthält also neben

den voraufgehenden Kapiteln aus Ansegis und Bene­

dictus Levita an Kapitularientexten nur noch Capitu­

lare missorum Wormatiense (a. 829), c. 13.

100vb- 101vb, 103ra~vb, 102ra:

Benedicti Levitae capitularium collectio, Exzerpte aus

Additio 3 und 4 wie in Cod. Paris Lat. 10758 bzw. Cod.

Paris Lat. 4628 A (bis mileuitano), hier aber erst mit

Add. 3 ,4 einsetzend.

Page 11: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

514 Handschriftenanalysen

102ra_vb, 104ra-1 0 5 vb:

Protokoll der Kaiserkrönung Karls des Kahlen (a. 877)

(ed. W. A. E c k h \ r d t , Protokoll von Ravenna, S. 3 0 4 -

311).

1 0 5 vb_ m va Einhard, Vita Karoli Magni (MGH SS rer. Germ. [25],

S. 1 - S. 38 Z. 6). •

jj^va-vb Benedicti Levitae capitularium collectio 1, 319 (M GH

LL 2 ,2 , S. 64).

l l l vb-1 1 2 rb Exzerpte aus Hinkmar von Reims, Quaterniones

( M i g n e , PL 125, Sp. 1047 A [= Benedicti Levitae ca­

pitularium collectio 3, 421], 1048 B, 1038 C - 1039 B

und 1039 C - 1040 A).

112va_vb 1 - 1 8 - Inhaltsverzeichnis wie in den Codd. Paris Lat.

10758 und 4628 A (doch abweichende Kapitelzählung)

unter der Rubrik: Incipiunt libelli uel decreta Chlodouei

et childeberti siue clotarii et karoli regum (ed. K. A.

E c k h \ r d t , Leges Alamannorum I, S. 17 f.). Auch hier

begegnen unter den Lemmata, deren Texte im fol­

genden nicht kopiert sind, 8 ... Memoratio de octo ban­

nis ... Inde sunt cap. viii (wohl die nur in Cod. Bamberg

Jur. 35 erhaltene Summula de bannis, M GH Capit. 1,

Nr. 110, S. 224) und 1 1 ... qualiter ordinatum propter

famis inopiam (das nur in der Sammlung der Codd.

Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 überlie­

ferte Memoratorium de exercitu in Gallia occiden­

tali praeparando [a. 807], MGH Capit. 1, Nr. 48,

S. 134 f.; sein dort verbürgter Titel Memoratorium erin­

nert an die Memoratio de octo bannos, die hier drei

Lemmata früher angesprochen ist).

Im folgenden häufig Rubriken, auch bei den Kapitu­

larien der Sammlung.

112vb-1 1 4 vb Exzerpte D e legibus humanis et divinis aus Isidor von

Sevilla, Etymologiae, vorwiegend Buch V (ed. T \ r d i f ,

Un abrégé juridique, S. 673 ff., zur abweichenden Text­

folge S. 664 f.).

114vb-1 1 6 ra Pactus Childeberti I et Chlotharii I (a. 511/558)

(Klasse K), Inskription, cc. 1 -1 3 (bis culpa), 16 (ab vt

continuo) - 18: Pactum pro timore pacis dominorum

Page 12: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 4631 515

Childeberti et clotarii regum. Et quia multorum insanie

conualuerunt - subiacere noscatur (MGH Capit. 1, Nr.

3, S. 4 Z. 29 f., S. 4 Z. 32 - S .6 Z. 19, S .7 Z .9 -1 9 ;

K. A. E c k h \ r d t , Pactus legis Salicae I I 2, S. 3 86 -402 ,

4 06-408; Sigle K 36); ein kürzerer Auszug in anderer

Version wird nochmals unten fol. H 9 rt>-vb zitiert.

116ra-1 1 7 ra Childeberti II decretio (a. 596): Decretum childeberti

regis francorum. Cvm nos in dei nomine - de dorso

conponat (M GH Capit. 1, Nr. 7, S. 15 Z. 14 - S. 17

Z. 24; W. A. E c k h \ r d t , Decretio Childeberti, S. 2 8 -4 6 ;

Version K); bei c. 5: Caplm. Das Stück wird in anderer

Version auszugsweise nochmals unten foll. 120ra-1 2 1 ra

zitiert.

117ra- 1 1 8 va Caplm. primum - Caplm. 24 - Capitulare Haristal-

lense (a. 779) in der Forma communis: Decretum karoli

preciosi regis francorum Incipit. Anno feliciter vndecimo

regni domini nostri karoli gloriosissimi regis in mense

marcio factum est capitulare - conserint decretum. D e

metropolitanis ut suffraganei episcopi eis subiecti sint

secundum canones - emendauerit moriatur (M GH Ca­

pit. 1, Nr. 20, S. 47 Anm. a, S. 47 Z. 16 - S. 51 Z. 26);

Sprung in der Zählung von capitulum vicesimum secun­

dum zu Caplm. 24.

118va Lex Salica, Sententias de septem septinas (M GH LL

nat. Germ. 4 ,1 , S. 271 f. mit Anm. a).

118va- 1 1 9 rb Lex Salica, Recapitulatio solidorum (ed. K. A . E c k ­

h \ r d t , Pactus legis Salicae I I 2, S. 5 2 9 -532).

H 9 rb-vb L X X - Pactus Childeberti I et Chlotharii I (a. 51 1 /

558) (Klasse A ), Inskription, cc. 9 - 1 0 (1. Teil bis legi)

und 1 2 -1 5 (1. Teil): Incipit tractatus lege salice propter

tenorem pacis. De rege Chlotario. Decretum est vt qui in

vigiliis constitutis - de precio redimat (M GH Capit. 1,

N r .3, S .5 Z .4 2 , S .5 Z .2 0 - S .6 Z .5 , S .6 Z. 11 - S .7

Z. 1; K. A . E c k h \ r d t , Pactus legis Salicae I I 2,

S. 3 8 6 -388 , 3 9 4 - 398, 400-404); ein längerer Auszug

in anderer Version ist bereits oben foll. 114vb-1 1 6 ra

zitiert.

Page 13: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

516 Handschriftenanalysen

119* Datierung der Lex Salica ohne Jahreszahl (M GH LL

nat. Germ. 4, 2, S. 9), vgl. unten Cod. Paris Lat. 10758,

p. 85 und K. A. E c k h \ r d t , Lex Salica. 100 Titel-Text,

S. 65 ff. (mit Stemma S. 67).

120ra Capitula Francica, cc. 2 und 3 (Zusatzkapitel der

„Reimser Gruppe“ zu Ansegisi abbatis capitularium

collectio): Qualiter iusticie fiant pauperibus. De causis

viduarum pupillorum orphanorum - iusticiam reddat

(MGH Capit. 1, Nr. 167, S .333 Z. 1 6 -2 4 und - mit

Rubriken - S. 421 f. Anm. a); ihre ursprüngliche Stel­

lung (nach Ansegis 2, 32) erhellt aus der Ansegis-Capi-

tulatio oben fol. 61va.

120ra-1 2 1 ia Childeberti II decretio, (a. 596), Inskription, cc. 1 -7 :

Decretio hildeberti regis. Hildebertus rex francorum vir

Muster - hominibus obseruetur (M GH Capit. 1, Nr. 7,

S. 15 Z. 14 - S. 17 Z. 3; W. A . E c k h \ r d t , Decretio

Childeberti, S. 28 - 40; Version D ). Das Stück ist in

anderer Version vollständig schon oben foll. 116ra-

117ra zitiert.

121ra Lex Salica, Epilog (ed. W. A . E c k h \ r d t , Decretio

Childeberti, S. 48, 50; MGH LL nat. Germ. 4, 2, S. 188,

190).

121lb Lex Salica, Königsliste (M GH SS rer. Merov. 7,

S. 479 f.; vgl. auch M GH LL nat. Germ. 4, 1, S. 253 f.

und M GH LL nat. Germ. 4 ,2 , S. 192,194).

Katalog: Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Regiae 3, 3 (Paris

1744) S. 617.

L iteratur: siehe bei dem nahe verwandten Cod. Paris Lat. 4628 A ( H o l d e r -

E g g e r , H i g o u n b t u. a. mit der falschen Signatur Paris Lat. 4636 statt 4631).

Paris, Bibliothèque Nationale, L a t 4632 P i4

9. Jh., M itte bis 2. Hälfte; Saint-Amand-Stil (auf Veranlassung des Laienadvo­

katen Auttramnus in der Kirche St. Stephan zu Templeuve [nahe Saint-Amand]

geschrieben, siehe unten fol. 59").

Page 14: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

576 Handschriftenanalysen

semper intentione sitis (M GH Capit. 2, Nr. 273, S. 312

Z. 2 - S. 328 Z. 13).

118v-1 2 1 r Cap. I -X IIII - Karolomanni capitulare Vernense

(a. 884): In nomine sanct$ et indiuidue trinitatis. Karlo-

mannus gratia dei rex - rationabiliter corrigantur (M GH

Capit. 2, Nr. 287, S. 371 Z. 18 - S. 375 Z. 20).

121r Zwei fränkische Herrscherlisten (M GH SS rer. Merov.

7, S. 853 und 854; Sigle 1; zur Hs. S. 852).

121r_v Lex Salica, Langer Prolog (ed. K. A. E c k h \ r d t , Lex

Salica. 100 Titel-Text, S. 8 2 -9 0 ).

121v Lex Salica, Kurzer Prolog (MGH LL nat. Germ. 4, 1,

S. 2 f.).

121v-1 2 2 r Capitula Francica, c. 7: Si quis per cartam ingenuus

dimissus - cogatur exsoluere (MGH Capit. 1, Nr. 104,

S. 215 Z. 1 -1 2 ); direkt anschließend Zusatzbemerkung

und Überleitung zum Folgenden: et reliqua qu$ in capi­

tulari continentur, prudens lector hoc modo poteris inda­

gare. Nunc stilus flectendus est ad salica argumenta deo

uolente.

122r-1 3 4 r Lex Salica (Karolina emendata), Text (M GH LL nat.

Germ. 4 ,1 , S. 19-234; Sigle K 32; zur Hs. S. XX).

134r- 135r Lex Francorum Chamavorum (M GH LL 5, S. 2 7 1 -276;

Sigle 1; zur Hs. S. 270); sonst nur noch in Cod. Paris

Lat. 4628 A und seiner Kopie Paris Lat. 4631 über­

liefert.

135r-1 4 3 r Lex Ribuaria (Klasse B), Text (MGH LL nat. Germ.

3 ,2 , S. 73 -1 3 4 ; Sigle B 3; zur Hs. S. 36).

143v-1 5 4 r Lex Alamannorum (Klasse B), Text (M GH LL nat.

Germ. 5 ,1 , S. 62 -156; Sigle B 26; zur Hs. S. 16 [unter

der alten Signatur Suppl. Lat. 75]).

154r-1 7 1 v Lex Baiuvariorum (Klasse E), Prolog, Titelverzeichnis

und Text (MGH LL nat. Germ. 5, 2, S. 197-473; Sigle

P 4 [= E 10 in der Edition Merkels]; zur Hs. S. 183).

Katalog: L. D e u s l e , Inventaire des manuscrits conservés à la Bibliothèque

Impériale sous les nos 8823-11503 du fonds latin et faisant suite à la série dont

le catalogue a été publié en 1744 (Paris 1863) S. 42.

Page 15: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

588 Handschriftenanalysen

Schmucklose Hs. Rubriken in Capitalis rustica, rot oder in brauner Texttinte (im ersten, vierten und fünften Teil nur Texttinte).Die Vermutung S t e i n s , Étude critique, S . 34 ff., Korrekturen des Codex stamm­ten ebenso von der Hand Hinkmars wie Addenda in Cod. Paris Lat. 2866, der einzigen Überlieferung von Hinkmars De divortio Lotharii regis et Theutbergae reginae, läßt sich - wie schon D e v i s s e , Hincmar 1, S . 387 Anm. 120 monierte - nicht beweisen, doch ist das Werk sicher in Hinkmars Nähe entstanden und benutzt worden.Neuer weißer Ledereinband, der den alten braunen Ledereinband mit fehlen­dem Rücken ersetzt.Provenienz: Saint-Remi, Reims. Fraglich scheint Dévissés Annahme, Hinkmar von Reims habe die Hs. an seinen Neffen Hinkmar von Laon weitergegeben. Später gehörte sie Jean Du Tillet, Bischof von Meaux ( t 1570) (Codex Tilius), dem Jesuitenkolleg Clermont (dortige Signatur 620) und G. Meerman ( t 1771). 1765 überließ dieser den Codex der Bibliothèque Royale. Alte Signatur: Suppl. Lat. 164 bis.

Das Reimser Rechtskompendium ist wohl noch in den letzten Jahren

Hinkmars ( f 882) vollendet worden. „Wenn ein hilfreicher Terminus

post quem vorhanden ist“, so Bernhard Bischoff auf Wilhelm Alfred

Eckhardts Anfrage wegen des jüngsten Textes pp. 3 2 9 -3 3 5 (a. 877),

„umso besser für den betreffenden Teil, der nicht viel später

geschrieben sein wird“ (W. A. E c k h \ r d t , Protokoll von Ravenna,

S. 297). Von kundiger Hand zeugen das hohe Alter oder die Sel­

tenheit der in mehreren Teilen zusammengetragenen Quellen

(zumindest Teil 1 und 2 könnten noch aus dem 3. Viertel des

9. Jahrhunderts stammen):

1. Teil (pp. 1 -5 6 ): Libellus sacrosyllabus episcoporum Italiae des

Paulinus von Aquileia und Kapitular von Frankfurt (a. 794), ersteres

Werk in einer eigentümlichen Form, das andere überhaupt nur im

Überlieferungsstrang der Codd. Paris Lat. 10758, 4628 A und 4631

tradiert, dazu die Admonitio generalis (a. 789), eine wichtige Vorlage für das Frankfurter Kapitular.

2. Teil (pp. 5 7 -136): Lex Salica mit vorgeschalteten merowingi-

schen und frühen karolingischen Kapitularien (a. 779 und 803), an

der Capitulatio als selbständige, ursprünglich umfangreichere Samm­

lung erkennbar. Nach K. A. E c k h \ r d t , Pactus legis Salicae 1 1, S. 138

und d e r s . , Leges Alamannorum I, S. 18 soll Jean du Tillet um die

Mitte des 16. Jahrhunderts über die „stellenw eise... überlegen(e)“,

„verlorene Vorlage“ dieses Teils verfügt haben (vgl. auch schon

d e n s ., Lex Salica. 100 Titel-Text [Weimar 1953] S. 68 und schließlich

Page 16: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

590 Handschriftenanalysen

den soeben erwähnten übrigen Hss. nehmen das Stück noch die

Codd. Paris Lat. 4761/1 und 2, Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat.

9654 sowie Mailand A. 46 inf. (Exzerpt) auf.

5. Teil (pp. 329 -335 , 336, 305): Abschluß der rechtsrelevanten

Texte mit dem Protokoll der Kaiserkrönung Karls des Kahlen

(a. 877), während der

6. Teil (pp. 305 -328 , 337 -339) mit dem letzten Stück, der Karls-

vita Einhards, zeitlich wieder an den Anfang des Werkes zurück­

lenkt.

Im Parisinus Lat. 10758 fassen wir wohl die Vorlage für Cod. Paris

Lat. 4760. Auch der Hauptteil von Cod. Paris Lat. 4628 A , auf den

wiederum Cod. Paris Lat. 4631 zurückgeht, könnte sich direkt von

ihm herleiten, nicht aber das verwandte Fragment Vatikan Reg. Lat.

520, das im Bereich des Pactus Childeberti I et Chlotharii I eine

vollständigere Überlieferung repräsentiert.

Eine neuzeitliche Teilkopie ist in Cod. Hamburg theol. 1717 aus

dem Jahre 1604 erhalten.

Ir Federproben. Radierte Signaturen?

Iv Altes Inhaltsverzeichnis, ursprünglich zur Sammlung

gehörig:

Eine Zeile radiert.

Sequitur lex saliga.

Subiunguntur capitula karoli et hludouuici imperatorum.

Sequitur gesta quomodo domnus hincmarus uillam noui-

liacum apud domnum karolum imperatorem filium hludo­

uuici imperatoris impetrauit.

Supponuntur capitula karoli et hludouuici multum neces­

saria breuiter collecta per loca.

Sequitur gesta qualiter karolus filius hludouuici imperatoris

fuit factus imperator in roma tempore iohannis apostolici.

Uita etiam karoli magni imperatoris ab einhard dictata.

Subiungitur descriptio karoli magni de thesauro ipsius qua­

liter per loca sanctorum et per episcopos ac per pauperes

eos dispersari fecit.

Eine Leerzeile.

Page 17: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

Paris Lat. 10758 591

(Das Verweiszeichen zu Beginn zielt auf das gleiche

Zeichen am Anfang des Textes unten p. 1) Synodus

quae facta fuit tempore karoli magni imperatoris et paulini

aquileiensis episcopi cum aliis plurimis episcopis in aquis-

grani palatii contra felicem et elepantum qui male sentie­

bant de domino nostro iesu christo.

(Von Händen des 11. Jh.) Zwei religiöse Texte, der

zweite neumiert.

II - V Zwei eingebundene Papierdoppelblätter:

IIr der paraphierte Hinweis, das (IIIr- V v folgende)

Dossier (mit ausführlicher Inhaltsangabe) sei von der

Hand des „abbé Mignot, de Pacademie des Belles-

Lettres“ ( t 1771).

Teil 1:

1 - 2 4 Paulinus von Aquileia, Libellus sacrosyllabus episco­

porum Italiae (Denkschrift der italischen Bischöfe auf

dem Konzil von Frankfurt [a. 794]), Altera forma, in

dieser Version nur hier und in den Deszendenten Paris

Lat. 4628 A und 4631 überliefert (MGH Conc. 2, 1,

S. 130-142). P. 1 oben über radierter Zeile in schwar­

zer Tinte durchgestrichen: leges karoli, et ludouici im ­

peratoris (11. Jh.).

25 - 35 II Cap. - LVII Cap. (Einleitung mit c. 1 nicht nu­

meriert) - Capitulare Franconofurtense (a. 794), nur

hier und in den Deszendenten Paris Lat. 4628 A und

4631 überliefert: CONiungentibus deo fauente apostolica

auctoritate - in orationibus reciperunt (M GH Capit. 1,

Nr. 28, S. 73 Z. 23 - S. 78 Z. 22; MGH Conc. 2, 1,

S. 165-171); in c. 8 die Zahl der Arier Suffragane

irrigerweise zur Kapitelzahl gemacht (ad arlatensis

ecclesia VIIII Cap. Suffraganeas habere deberet), wodurch

sich die folgenden Kapitelzahlen um eins erhöhen.

35 - 5 6 I CAPL. - LVIII Cap. (Vorwort und cc. 1 -5 9 ) und

I Cap. - X X Cap. (cc. 6 1 -8 2 ) - Admonitio generalis

(a. 789), ohne Datierungszeile: OMNIBUS. Regnante

domino nostro iesu christo perpetuum. Ego karolus gratia

dei eiusque misericordia donante rex - gloria domini

Page 18: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

S61estat 14 (104) 709

ten Ansegis-Worms-Korpus (bis fol. 134r), einer Vorlage, die -

vielleicht unter dem Einfluß Hinkmars - in Reims entstanden sein

dürfte. Unser Codex gehört zu den ältesten Vertretern der „Reimser

Gruppe“, zu der etwa auch die Codd. Avranches 145, Bamberg Can.

1 2 , Berlin Phill. 1762 und Berlin Lat. fol. 626, Paris Lat. 10758, Paris

Lat. 4628 A , Paris Lat. 4631 und Paris Lat. 4638 sowie Vatikan Reg.

Lat. 417 (zweite Hand) zählen und die von den Wormser Kapi­

tularien (a. 829) dieselben Stücke tradiert wie die Sammlung der

Codd. Vatikan Pal. Lat. 582 und Paris Lat. 9654 und die Hss. Paris

Lat. 4417, Bonn S. 402 und Schaffhausen Min. 75, siehe oben bei

Cod. Paris Lat. 10758.

Der zweite Teil der Collectio Weissenburgensis setzt sich aus

älteren Kapitularien Karls des Großen und Ludwigs des Frommen

der Jahre 802/803 bis 818/819 zusammen. Für sie läßt sich keine

einheitliche Vorlage ausmachen, so daß die Annahm e naheliegt, sie

seien vom Kompilator aus verschiedenen Einzelstücken kopiert

(nähere Analyse bei M o r d e k , Weltliches Recht. W eder Boretius

noch Krause war der Schlettstädter Codex bekannt; sie konnten diese

wichtige Überlieferung daher auch nicht zur Edition der Kapitularien

heranziehen).

69r Adam-Notiz und Dreieck-Konstruktion.

69v Leer.

70r- 9 3 v, 99r-1 2 7 r:

Ansegisi abbatis capitularium collectio (Klasse D, ohne

den Namen Lothars), einschließlich Appendices 1 und

2, ohne Praefatio und ohne Buch 4, cc. 7 1 -7 4 , vier

Kapitel, die aber unten fol. 128r-v auftauchen (M GH

Capit. 1, S. 395 - 445, 446 - 449). Zusätze der „Reimser

Gruppe“:

8 8 r (Capitulatio, nach Ansegis 2, 32) XXXIII und

XXXIIII - Kapitelzahlen und Rubriken (Qualiter

iustitiae fiatit pauperibus; De illis ominibus qui iniustis

querelas habent) der Capitula Francica, cc. 2 und 3

(MGH Capit. 1, Nr. 167); Text jedoch nicht im

Ansegisschen Korpus, sondern unten fol. 138r;

Page 19: Informationen zur Handschrift · 42ra - 43ta PRIMUM CAPITULUM, II-XIIII - Capitulare Aquis- granense (a. 809): CAPITULA QUAE DOMNUS KA ROLUS constituit De illis hominibus qui propter

1024 Anhang I

Ben. Lev. 1, 186 (Rubrik: De presbiteris occisisj. Das Kapitel wird in

Kapitularienhss. ungewöhnlich oft überliefert, meist in Verbindung mit

der Sammlung des Ansegis: Avranches 145, fo l 37, Bamberg Can. 12,

fo l 52v, Berlin Lat. fo l 626, fol. 19vb, Berlin PhilL 1762, fo l 53r~v,

Heiligenkreuz 217, fo l 305*, München Lat. 3853, fo l 285*, Paris Lat.

3851, fo l 31v, Paris Lat. 4628A, fo l 131ra- ’b, Paris Lat. 4631, fo lS Q V ä - v b ' Paris Lat 4638i folI 5 5 r Paris Lat 4J61/J' fol 7z ) Paris Lat

9654, fo l 49v, Paris Lat. 10758, p. 232, Paris Lat. 18239, fo l 4(f,

Selestat 14 (104), fo l 116, Vatikan Pal. Lat. 582, fo l 55v, Vatikan Reg.

Lat. 417, fo l 55r.

3. Presbiteri interfecti episcopo, ad cuius parrochiam pertinent,

solvantur secundum capitulare gloriosi Karoli genitoris nostri, ita

videlicet, ut medietatem wirgildi eius episcopus utilitatibus ecclesiae,

cui is praefuit, tribuat, et alteram medietatem in elymosina illius iste

dispertiat: quia nullus nobis eius heres proximior videtur, quam ille

qui ipsum Dom ino sociavit.

Ben. Lev. 1,191 (Rubrik: De servo ecclesiae in furto compraehenso).

4. Si servus ecclesiae in furto compraehensus fuerit, a iudice pu­

blico sicut et reliqui distringatur. Et si iudex publicus servum ecclesiae

sine furto non praesumentem sine audientia vicedomini aut archi-

diaconi aut detinere aut iniuriare praesumpserit, anno integro ab

ecclesiae liminibus arceatur.

Ben. Lev. 1, 375 (Rubrih Ut adiutorium a rege inpendatur his, qui ministerium

ecclesiasticum adimplent^.

5. Volumus vos scire voluntatem nostram, quod nos parati sumus

vos adiuvare, ubicumque necesse est, ut ministerium vestrum ad­

implere valeatis. Simulque vos admonemus, ut propter humilitatem

nostram et oboedientiam, quam monitis vestris propter D ei timorem

exhibemus, honorem nobis a D eo concessum conservetis, sicut ante­

cessores vestri nostris antecessoribus fecerunt.


Recommended