Ο ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΙΣΟΡΙΜΟ ΣΟΤ 19ου ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ Η ΝΕΟΣΕΡΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΙΣΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οι δφο παραδόςεισ τθσ ευρωπαϊκισ ιςτοριογραφίασ του 19ου αιώνα

τισ αρχζσ του 19ου αιϊνα ςυμβαίνει ςε όλο το δυτικό κόςμο μια ριηικι αλλαγι του τρόπου ζρευνασ, γραφισ και διδαςκαλίασ τθσ ιςτορίασ, κακϊσ αυ-τι μετατρζπεται ςε επαγγελματικό γνωςτικό κλάδο. Ωσ τότε υπιρχαν δφο κυ-ρίαρχεσ παραδόςεισ γραφισ τθσ ιςτορίασ: Η μία ιταν ουςιαςτικά αρχαιογνω-ςτικι και μακθςιακι, και θ άλλθ βαςικά λογοτεχνικι. Περιςταςιακά μόνον, ό-πωσ ςτο ζργο των μεγάλων Βρετανϊν ιςτορικϊν του δζκατου ζνατου αιϊνα, ςτον Γίββωνα, τον Χιουμ και τον Ρόμπερτςον, ενϊνονται αυτζσ οι δφο παρα-δόςεισ.

0 νζοσ γνωςτικόσ κλάδοσ τθσ ιςτορίασ, που εμφανίςτθκε ςτα γερμανικά πανεπιςτιμια, τόνιηε τθ διδακτικι πλευρά τθσ ιςτορίασ, ταυτόχρονα όμωσ απελευ-κζρωςε τθ διδαςκαλία από τθ ςτενι αρχαιογνωςία και οι καλφτεροι εκπρόςω-ποί του διατιρθςαν μια αίςκθςθ λογοτεχνικισ ποιότθτασ. Είναι ςθμαντικό να ζχουμε κατά νουν ότι το νζο επάγγελμα του ιςτορικοφ υπθρετοφςε ςυγκεκριμζ-νεσ δθμόςιεσ ανάγκεσ και πολιτικζσ ςκοπιμότθτεσ. Γι’ αυτό και είχε μεγάλθ ςθ-μαςία θ κοινοποίθςθ των αποτελεςμάτων τθσ ζρευνασ ς' ζνα κοινό, του οποίου τθν ιςτορικι ςυνείδθςθ επιδίωκε να διαμορφϊςει, και το οποίο ςτρεφόταν ςτουσ ιςτορικοφσ αναηθτϊντασ τθν ιςτορικι ταυτότθτά του. Εμφανίηεται ζτςι εξ αρ-χισ μια ζνταςθ ανάμεςα ςτουσ επιςτθμονικοφσ κανόνεσ του επαγγζλματοσ, από τθ μια άποψθ, οι οποίοι απαιτοφςαν μια δζςμευςθ ανεπθρζαςτθ από προ-καταλιψεισ και αξιολογικζσ κρίςεισ, και ςτθν πολιτικι λειτουργία του επαγγζλμα-τοσ, από τθν άλλθ, θ οποία εκλάμβανε ωσ δεδομζνθ μια ςυγκεκριμζνθ κοινωνι-κι τάξθ πραγμάτων1. Η γερμανικι ιςτοριογραφία του 19ου αιώνα

τισ αρχζσ του 19ου αιϊνα οι Γερμανοί ιςτορικοί Barthold Georg Niebuhr (Μπάρτολντ Γκζοργκ Νίμπουρ) και ο Leopold von Ranke (Λζοπολντ φον Ράνκε) ά-νοιξαν νζουσ ορίηοντεσ ςτθ ςυγγραφι τθσ ιςτορίασ. Ο Νίμπουρ φζρεται ωσ ο πρϊ-τοσ ςφγχρονοσ ιςτορικόσ που αςχολικθκε με τθν ιςτοριογραφία με επιςτθμονικό τρόπο, αξιολογϊντασ με κριτικά τουσ πρϊιμουσ ρωμαϊκοφσ μφκουσ, αποδίδοντασ παράλλθλα μεγαλφτερθ ςθμαςία ςτθν ανάπτυξθ των κεςμϊν και ςε κοινωνικά χα-ρακτθριςτικά παρά ςε άτομα περιςτατικά2. Με τθ ςειρά του, προςπακϊντασ να κα-τανοιςει πϊσ πραγματικά ςυνζβθςαν τα γεγονότα, ο Ράνκε ζκεςε νζα κριτιρια ςτθν ιςτορικι ζρευνα τθν οποία ςτιριξε ςε κριτικά αξιολογθμζνεσ πρωτογενείσ πθ-γζσ. Παρά το γεγονόσ ότι το γενικό περίγραμμα παρζμενε ςτενά εκνικιςτικό, θ ιςτο-ριογραφικι του μζκοδοσ οδιγθςε ςε ςυςτθματικι ςυλλογι και ταξινόμθςθ των πθ-γϊν, όπωσ ςυνζβθ με το Monumenta Germaniae Historicae, 1825-18923.

1 Ranke,L.v., „Ueber die Verwandschaft und den Unterschied der Historie und der Politik”, Saemtliche

Werke, Bd. 24, S. 280-283 2 «Niebuhr, Barthold Georg», The Oxford Companion to English Literature. Ed. Margaret Drabble. Ox-

ford University Press, 2000. Ανάκτθςθ 26 Ιουλίου 2009, http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t113.e5438>

3 Βλ. «Οnline ζκδοςθ των MGH». Αρχειοκετικθκε από το πρωτότυπο ςτισ 25-06-2015.

2

Μία άλλθ μορφι «επιςτθμονικισ ιςτορίασ» αναπτφχκθκε μζςω τθσ κετικι-ςτικισ πεποίκθςθσ ςε υποκείμενουσ γενικοφσ νόμουσ, που διζπουν τθν ιςτορία. Πρωτοπόροσ ςτθ ςυγκεκριμζνθ ιςτοριογραφικι άποψθ υπιρξε ο γάλλοσ ιςτορικόσ Auguste Comte (Ογκίςτ Κοντ).

Ζναν τζτοιο νόμο, τον νόμο τθσ αλλαγισ μζςω τθσ πάλθσ των τάξεων, πα-ρουςίαςε ο Καρλ Μαρξ ςτθ κεωρία του για τον διαλεκτικό υλιςμό. Η εςτίαςθ ςτισ οικονομικζσ εςωτερικζσ δομζσ τθσ κοινωνίασ κεμελιϊκθκε ωσ αντίλογοσ ουςιαςτικά ςτθ ςτενι πολιτικι κεϊρθςθ. Η εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ

Αυτι θ ζνταςθ ανακλάται ςτθν εκπαιδευτικι αποςτολι , που προςδιό-ριςε ωσ ςκοπό του το πανεπιςτιμιο του 19ου αιϊνα. Πρότυπο του πανεπιςτθμίου αυτοφ υπιρξε το Πανεπιςτιμιο του Βερολίνου, που ιδρφκθκε το ζτοσ 1810 ςτο πλαίςιο τθσ αναδιοργάνωςθσ τθσ δευτεροβάκμιασ και τθσ ανϊτερθσ εκπαί-δευςθσ, που ανζλαβε ο Wilhelm von Humboldt (Βίλχελμ φον Χοφμπολντ) ςτθν Πρωςία κατά τθ μεταρρυκμιςτικι περίοδο, θ οποία ακολοφκθςε τθν καταςτρε-πτικι ιττα τθσ Πρωςίασ από τον Ναπολζοντα κατά τα ζτθ 1806 και 1807. Οι μεταρρυκμίςεισ αυτζσ, οι οποίεσ χαρακτθρίηονται ωσ μια «επανάςταςθ εκ των άνω», ζκεςαν τισ βάςεισ για τθ δθμιουργία ςφγχρονων οικονομικϊν, νομικϊν και κοινωνικϊν ςυνκθκϊν, ανάλογων με εκείνεσ που δθμιοφργθςε θ Γαλλικι Επα-νάςταςθ, αλλά μζςα ς' ζνα πολιτικό πλαίςιο, που διατθροφςε ςε μεγάλο βακμό τισ μοναρχικζσ, γραφειοκρατικζσ, ςτρατοκρατικζσ και αριςτοκρατικζσ δομζσ του. Ο Wilhelm von Humboldt επιχείρθςε να μεταρρυκμίςει τα Γυμνάςια και το Πανεπιςτιμιο, με ςτόχο να παράςχει μια ςυνολικι πνευματικι και αιςκθτικι παιδεία, ο πυρινασ τθσ οποίασ ζγινε γνωςτόσ ωσ Bildung4, και μζςω τθσ ο-ποίασ ζπρεπε να τεκοφν οι βάςεισ για μια κοινωνία μορφωμζνων και νομοταγϊν πο-λιτϊν. Οι μεταρρυκμίςεισ κατ' ουδζνα τρόπο δεν είχαν δθμοκρατικοφσ ςτόχουσ. Η ανκρωπιςτικι παιδεία, με τθ βαρφτθτα που ζδινε ςτουσ Ρωμαίουσ και κυρίωσ ςτουσ Ζλλθνεσ κλαςικοφσ, όχι μόνο επεξζτεινε το χάςμα μεταξφ των μορφωμζ-νων αςτϊν (Buergertum) και του λοιποφ πλθκυςμοφ, αλλά και δθμιουργοφςε μια ξεχωριςτι κοινωνικι τάξθ γρφειοκρατϊν. Επιςτιμθ και Παιδεία

Σο νζο πανεπιςτιμιο ενςάρκωνε τθ ςυγχϊνευςθ τθσ Επιςτιμθσ (Wis-senschaft) και τθσ Παιδείασ (Bildung). ε αντίκεςθ με τα πανεπιςτιμια του παλαιοφ κακεςτϊτοσ, βαςικι λειτουργία των οποίων ιταν θ μάκθςθ, το Πανε-πιςτιμιο του Βερολίνου επιδίωκε να γίνει ζνα κζντρο, ςτο οποίο θ διδαςκαλία κα διαμορφϊνεται μζςα από τθν ζρευνα.

Μ' αυτι τθν πρόκεςθ το ζτοσ 1825, κλικθκε να διδάξει ςτο Πανεπιςτιμιο του Βερολίνου ο Leopold von Ranke, διδάκτωρ του Πανεπιςτθμίου του Leipzig. Ο Ranke ιταν ζνασ νεαρόσ κακθγθτισ ςτο Γυμνάςιο τθσ Frankfurt/Oder, ο οποίοσ είχε εκδϊςει το πρϊτο βιβλίο του για τθν Ιςτορία των Ιταλικϊν Πολζμων, ςτο οποίο επιχειροφςε να αναπαραςτιςει, μζςα από τθν κριτικι μζκοδο προςζγγιςθσ των πθγϊν, ζνα μεγάλο μεταςχθματιςμό ςτθν ευρωπαϊκι πολιτικι: τθν ανά-δυςθ των ςφγχρονων κρατικϊν ςυςτθμάτων ωσ πρωταρχικοφ παράγοντοσ ςτθ 4 Νταβαρίνοσ, Π. 2010, «Η Φιλοςοφία τθσ Παιδείασ κατά τον Hegel», Φιλοςοφία και Παιδεία, τεφχοσ

54, Ακινα, ςσ 6 κ.εξ.

3

διεκνι πολιτικι και τθν ιςορροπία μεταξφ των Μεγάλων Δυνάμεων, θ οποία δθ-μιουργικθκε μετά τθ λιξθ των Ιταλικϊν Πολζμων ςτα τζλθ του 15ου και ςτισ αρχζσ του 16ου αιϊνων. ' ζνα μεκοδολογικό επίμετρο του βιβλίου αυτοφ, α-πζρριπτε κάκε απόπειρα να γραφεί θ ιςτορία ςε άλλθ βάςθ από αυτιν των πρωτογενϊν πθγϊν, επικρίνοντασ τισ παλαιότερεσ αφθγιςεισ των Ιταλικϊν Πο-λζμων ότι δεν ζκαναν καμιά απολφτωσ κριτικι εξζταςι τουσ. τόχοσ του Ranke ιταν να κάνει τθν ιςτορία μια αυςτθρι επιςτιμθ, θ οποία αςκείται από επαγ-γελματικά καταρτιςμζνουσ ιςτορικοφσ.

Ο Ranke επικυμοφςε, ςαν τον Θουκυδίδθ, το ζργο του οποίου ιταν και το κζμα τθσ διατριβισ του, να γράψει μια ιςτορία, θ οποία να ςυνδυάηει τθν πιςτι ανάπλαςθ του παρελκόντοσ με μια λογοτεχνικι κομψότθτα. Η ιςτορία ζπρεπε να γράφεται από ειδικοφσ αλλά όχι μόνο για ειδικοφσ, αλλά για ζνα πλατφτερο μορφωμζνο κοινό. Η ιςτορία ζπρεπε να είναι επιςτθμονικόσ κλάδοσ, αλλά ταυ-τόχρονα και μια πθγι πνευματικισ καλλιζργειασ. Η αντίλθψθ του Ranke για τθν ιςτορία ωσ αυςτθρισ επιςτιμθσ χαρακτθρίηεται από τθν αντίφαςθ ανάμεςα ςτθ ρθτι επιταγι για αντικειμενικι ζρευνα, θ οποία απορρίπτει απόλυτα κάκε αξιολογικι κρίςθ και κάκε μεταφυςικό ςτοχαςμό και ςτισ άρρθτεσ πολιτικζσ και φιλοςοφικζσ παραδοχζσ, οι οποίεσ ςτθν πραγματικότθτα κακόριηαν αυτι τθν ζρευνα. Η κριτικι μζκοδοσ “wie es eigentlich gewesen”

Για τον Ranke θ επιςτθμονικι ζρευνα ςυνδεόταν ςτενά με τθν κριτικι μζκοδο. Η βακιά εξοικείωςθ με τισ μεκόδουσ τθσ φιλολογικισ κριτικισ κε-ωρείτο απαραίτθτθ προχπόκεςθ. 0 Ranke κακιζρωςε ςεμινάρια, ςτα οποία οι μζλλοντεσ ιςτορικοί καταρτίηονταν ςτθν κριτικι μελζτθ των μεςαιωνικϊν εγγρά-φων. Σο ςεμινάριο αυτό δεν ιταν εντελϊσ καινοφργιοσ ακαδθμαϊκόσ κεςμόσ. Ο Jo-hann Christoph Gatterer είχε ειςαγάγει ανάλογο κεςμό ςτο Πανεπιςτιμιο του Goettingen ςτθ δεκαετία του 1770, αλλά μόνον ο Ranke ζκανε το ςεμινάριο αναπόςπαςτο μζροσ τθσ κατάρτιςθσ του ιςτορικοφ. Σο ζτοσ 1848 είχαν ειςαγά-γει το ςεμινάριο ςτα προγράμματά τουσ όλα τα γερμανόφωνα πανεπιςτιμια. Ο τρόποσ με τον οποίο ο Ranke εννοοφςε τθν αυςτθρι επιςτθμονικι δραςτθριότθ-τα προχπζκετε πλιρθ αποχι από κάκε αξιολογικι κρίςθ. Όπωσ διλωνε ςτθν περίφθμθ ειςαγωγικι παράγραφο του πρϊτου βιβλίου του για τουσ Ιταλικοφσ Πολζμουσ, χάρθ ςτο οποίο κλικθκε ςτο Πανεπιςτιμιο του Βερολίνου ωσ διδά-ςκων, ο ιςτορικόσ ζπρεπε να αποφεφγει να «κρίνει το παρελκόν», και ζπρεπε να περιορίηεται να «δείχνει πϊσ ζγιναν πράγματι τα γεγονότα» (blos zeigen, wie es eigentlich gewesen5). Σαυτόχρονα όμωσ απζρριπτε και κάκε είδοσ κετικι-ςμοφ, ο οποίοσ κεωροφςε ότι θ βαςικι εργαςία του ιςτορικοφ ιταν θ απόδειξθ των γεγονότων.

Ο «αμερόλθπτοσ» (unparteiisch) τρόποσ να βλζπει κάποιοσ τα πράγματα που πρζςβευε ο Ranke, όχι μόνο δεν αποδείκνυε τθ ςχετικότθτα, και επομζνωσ και τθ ματαιότθτα κάκε αξίασ, αλλά αποκάλυπτε τον θκικό χαρακτιρα των κοι-νωνικϊν κεςμϊν, όπωσ αυτοί είχαν αναπτυχκεί ιςτορικά. Ο Ranke, παρότι α-ντικατζςτθςε τθ φιλοςοφικι προςζγγιςθ του Hegel από μια ιςτορικι προςζγ-γιςθ, ςυμφωνοφςε μαηί του ότι τα υπάρχοντα πολιτικά κράτθ, ςτο βακμό που αποτελοφςαν τα προϊόντα μιασ ιςτορικισ ανζλιξθσ, ςυνιςτοφςαν «ενζργειεσ του 5 Ranke, L.v. 1867-1890, Saemtliche Werke, Bd. 33, Leipzig,, S. VII

4

Θεοφ». Για τον Ranke, όπωσ ςε μεγάλο βακμό και για τον Hegel, θ ιςτορία του ςφγ-χρονου κόςμου αποδείκνυε τθ ςτακερότθτα των πολιτικϊν και κοινωνικϊν κεςμϊν τθσ Πρωςίασ τθσ Παλινόρκωςθσ, ςτθν οποία θ ατομικι ελευκερία και θ ιδιοκτθςία υ-πιρχαν και οι πολίτεσ ευθμεροφςαν υπό τθν αιγίδα μιασ ιςχυρισ μοναρχίασ και ενόσ πεφωτιςμζνου κρατικοφ μθχανιςμοφ.

Σο ζντονο ενδιαφζρον για τθν ιςτορία ςτθν Ευρϊπθ κατά τον 19ο αιϊνα είχε ωσ αποτζλεςμα τθν εγκαινίαςθ μακρόπνοων ςχεδίων για τθν ζκδοςθ των πθγϊν τθσ εκνικισ ιςτορίασ. τθ Γερμανία κατά τθ δεκαετία του 1820 άρχιςε θ ζκδοςθ μιασ μεγά-λθσ ςυλλογισ πθγϊν τθσ μεςαιωνικισ γερμανικισ ιςτορίασ με τίτλο Monumenta Germa-

niae Historica. Η Collection de documents inedits sur l’ histoire de France και τα Chronicles and Memorials of Great Britain and Ireland During the Middle Ages είναι οι αντίςτοιχεσ εκδόςεισ πθγϊν για τθ Γαλλία και τθ Μεγάλθ Βρε-τανία. Σο ζτοσ 1821 ιδρφκθκε ςτο Παρίςι θ Εcole de Chartes, για να καταρτίηει τουσ ιςτορικοφσ και τουσ αρχειονόμουσ ςτθν κριτικι των πθγϊν.

Μετά το 1848 ςτθ Γερμανία και μετά το 1870 ςτισ περιςςότερεσ Ευρωπα-ϊκζσ Χϊρεσ, ςτισ Ηνωμζνεσ Πολιτείεσ και ςτθν Ιαπωνία και αργότερα ςτθ Με-γάλθ Βρετανία και ςτθν Ολλανδία οι ιςτορικζσ ςπουδζσ ζγιναν επαγγελματικζσ. Γενικά ακολουκικθκε το γερμανικό μοντζλο: τισ Ηνωμζνεσ Πολιτείεσ με τθν ειςαγωγι του προγράμματοσ εκπόνθςθσ διδακτορικισ διατριβισ ςτο Πανεπι-ςτιμιο Ιοhns Ηοpkins το 1872, ςτθ Γαλλία ιδθ από το 1868 με τθν ίδρυςθ τθσ Εcole Ρratique des Hautes Etudes ςτο Παρίςι, που ζδωςε ζμφαςθ ςτθν ζρευνα. Σο ςεμινάριο άρχιηε να υποκακιςτά ι τουλάχιςτον να ςυμπλθρϊνει τθν παράδοςθ. Ιδρφκθκαν περιοδικά που διζδιδαν τισ νζεσ μεκόδουσ επιςτθμονικισ δρα-ςτθριότθτασ, όπωσ το Historische Zeitschrift (1859) από τον Heinrich von Sybel, θ Revue Historique (1876), θ Rivista Storica Italiana (1884), το English Historical Review (1886), το American Historical Review (1895), και άλλα ανάλογα περι-οδικά ςε άλλεσ χϊρεσ. Είναι ενδεικτικό ότι το πρϊτο τεφχοσ του English His-torical Review άνοιγε μ' ζνα άρκρο του λόρδου Άκτον για τισ «Γερμανικζσ χο-λζσ Ιςτορίασ6». Η Αμερικανικι Ιςτορικι Εταιρεία, θ οποία ιδρφκθκε το 1884, επζλεξε ωσ πρϊτο επίτιμο μζλοσ τθσ τον Leopold von Ranke, τον πατζρα τθσ νεότερθσ ιςτορικισ επιςτιμθσ. Γενικά θ μετατόπιςθ προσ το γερμανικό μοντζλο ςιμαινε μια απομάκρυνςθ από τθν ευρφτερθ πολιτιςτικι ιςτορία χάριν τθσ πολι-τικισ ιςτορίασ.

Η αντίφαςθ ςτον Ranke ανάμεςα ςτο αίτθμα για αποφυγι αξιολογικϊν κρίςεων εκ μζρουσ τθσ αυςτθρισ επιςτιμθσ και ςτθν πρόςδεςθ τθσ ιςτοριογρα-φίασ ςε πολιτικζσ και κοινωνικζσ αξίεσ παρατθρείται και ςτθ νζα επαγγελματικι ιςτορία. Πραγματικά, θ εντυπωςιακι ανάπτυξθ τθσ ακαδθμαϊκισ ιςτορίασ κατά το 19ο αιϊνα είχε άμεςθ εξάρτθςθ από τισ πολιτικζσ και κοινωνικζσ δομζσ. Οι ι-ςτορικζσ ςπουδζσ, όχι μόνο ςτθ Γερμανία, αλλά και ςτθ Γαλλία, εντάχκθκαν ςτα κρατικά πανεπιςτιμια και ερευνθτικά ιδρφματα. Η κεωρία του ιςτοριςμοφ

Γενικά, θ νζα ιςτορικι κεωρία, θ οποία αναφζρεται ςυχνά με τον όρο ιςτοριςμόσ (Historismus), χαιρετίςκθκε ωσ μια πνευματικι πρόοδοσ. Ο ιςτοριςμόσ ιταν κάτι περιςςότερο από μια κεωρία για τθν ιςτορία. υνιςτοφςε μια ςυνολι-κι φιλοςοφία τθσ ηωισ, ζναν ιδιαίτερο ςυνδυαςμό μιασ αντίλθψθσ για τθν ε-

6 Davarinos, P. 1995, Geschichtsschreibung und Politik, (Diss.), Duesseldorf, S. 218-241

5

πιςτιμθ, ειδικά για τισ επιςτιμεσ του ανκρϊπου και του πολιτιςμοφ, και μ ι-ασ αντίλθψθσ για τθν πολιτικι και κοινωνικι τάξθ πραγμάτων. Τπό αυτιν τθν ζποψθ θ ιςτορία κακίςταται ο μοναδικόσ τρόποσ μελζτθσ των ανκρϊπινων πραγμάτων. Οι ιςτορικοί και οι κοινωνικοί φιλόςοφοι, όπωσ ο Ernst Troeltsch και ο Friedrich Meinecke, χρθςιμοποίθςαν τον όρο ιςτοριςμόσ, για να ορίςουν τθν κοςμοαντίλθψθ, θ οποία ιταν κυρίαρχθ ςτο γερμανικό χϊρο του 19ου αιϊ-να, αλλά και ςτθν ιςχυρι αςτικι τάξθ. Ο Meinecke, ο οποίοσ από το 1896 διθφ-κυνε το περιοδικό Historische Zeitschrift, χαρακτιριςε τον ιςτοριςμό ωσ «το ανϊτατο ςθμείο κατανόθςθσ των ανκρϊπινων πραγμάτων7».

Θεωρθτικά, αυτι θ προςζγγιςθ οδθγοφςε ςτο άνοιγμα όλων των ςφαιρϊν τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ ςτθν ιςτορικι μελζτθ. τθν πράξθ όμωσ διεφρυνε αλλά και περιόριςε ταυτόχρονα τθν ιςτορικι ςκζψθ. Είναι ςθμα-ντικό να ζχουμε κατά νουν ότι θ γερμανικι ακαδθμαϊκι ιςτορία ζλαβε τθ ςφγχρονθ μορφι τθσ ςτο πρϊτο μιςό του 19ου αιϊνα, δθλαδι προ τθσ εκβιο-μθχάνιςθσ και του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ γερμανικισ κοινωνίασ και ότι ζφερε τθ ςφραγίδα αυτισ τθσ εποχισ.

Οι βαςικζσ παραδοχζσ τθσ παρζμειναν εν πολλοίσ αμετάλλακτεσ μετά το 1870 για τρεισ, πικανϊσ, λόγουσ: (α) το τεράςτιο κφροσ που είχε αποκτιςει πλζον θ γερμανικι ιςτορικι επιςτιμθ, (β) τισ ιδιαίτερεσ πολιτικζσ ςυνκικεσ ςτθ Γερμανία μετά τθν αποτυχθμζνθ επανάςταςθ του 1848-1849 και τθν ακόλουκθ πορεία ενοποίθςθσ υπό τθν θγεςία του Otto Bismark, που απζτρεψε τθν επικρά-τθςθ των δθμοκρατικϊν θκϊν ςτθ Γερμανία. Αλλά, παρ' όλα αυτά, θ γερμανικι εκδοχι τθσ ιςτορικισ επιςτιμθσ ζγινε το μοντζλο των επαγγελματικϊν ιςτορικϊν ςπουδϊν ςε όλεσ τισ Χϊρεσ, ςε πολιτικζσ και πνευματικζσ ςυνκικεσ διαφορε-τικζσ απ' αυτζσ τθσ Γερμανίασ.

φμφωνα με τθ κεωρία του ιςτοριςμοφ του Ranke, «κάκε εποχι πλθςιά-ηει τον Θεό». τθν πραγματικότθτα βζβαια οφτε ο Ranke, ο οποίοσ είχε ακόμθ μια πλατιά ευρωπαϊκι αντίλθψθ, κεωροφςε ότι όλεσ οι εποχζσ ενδιαφζρουν εξί-ςου τον ιςτορικό. Ο Ranke ικελε να γράψει παγκόςμια ιςτορία, αλλά θ παγκό-ςμια ιςτορία ιταν γι' αυτόν ςυνϊνυμθ με τθν ιςτορία των γερμανικϊν και ρωμαϊκϊν λαϊν, τθσ κεντρικισ και δυτικισ Ευρϊπθσ. φμφωνα με τον Ranke οι ιςτορικοί περιορίηονταν περιςςότερο ςτα ζκνθ και ςτθν πολιτικι ιςτορία των ε-κνϊν. Η κρίςθ του ιςτοριςμοφ

το τζλοσ του 19ου αιϊνα ο Ernst Troeltsch ζκανε λόγο για «κρίςθ του ι-ςτοριςμοφ». Εξζφραηε μια γνϊμθ, θ οποία είχε μεγάλθ απιχθςθ ότι οι ιςτορι-κζσ ςπουδζσ είχαν καταδείξει τθ ςχετικότθτα των αξιϊν και τθν ζλλειψθ νοι-ματοσ τθσ φπαρξθσ. Η «κρίςθ του ιςτοριςμοφ», που ζγινε πολφ δθμοφιλζσ κζμα ςυηιτθςθσ ςτθ Γερμανία μετά τον Α' Παγκόςμιο Πόλεμο, κεωρείτο τότε ωσ απο-τζλεςμα πνευματικϊν κυρίωσ εξελίξεων. Η «κρίςθ» ζγινε πιο ζντονα αιςκθτι ςτθ Γερμανία, γιατί εκεί υπιρχε μεγαλφτερθ αναντιςτοιχία ανάμεςα ςτισ φιλο-ςοφικζσ πεποικιςεισ των αρχϊν και των μζςων του 19ου αιϊνα, και ςτθν πραγ-ματικότθτα του 20ου αιϊνα. Δεν απειλείτο μόνον ο ιςτοριςμόσ ωσ κοςμοαντίλθ-ψθ, θ οποία υπιρχε μζςα ςτον ιδεαλιςμό τθσ κλαςικισ γερμανικισ κουλτοφρασ, αλλά ολόκλθρθ θ κουλτοφρα τθσ γερμανικισ αςτικισ τάξθσ (Buergertum) και 7 Meinecke Fr. 1965, Die Entstehung des Historismus, Muenchen, S. 24

6

το ιδεϊδεσ τθσ ελλθνο-ρωμαϊκισ κλαςικισ παιδείασ τθσ (Bildung). ταδιακά, θ ακαδθμαϊκι ιςτορία, θ οποία κατείχε κεντρικι κζςθ ςτθν

εκνικι και κοινωνικι ταυτότθτα, είχε χάςει τθν επαφι τθσ με τθ δθμόςια ηωι. Η κεςμοποίθςθ τθσ διδαςκαλίασ και τθσ ζρευνασ και θ ςυνακόλουκθ πίεςθ για εξειδίκευςθ κατζςτρεψαν βακμιαία τθ ςτενι ςχζςθ μεταξφ τθσ Επιςτιμθσ (Wissenschaft) και τθσ Παιδείασ (Bildung), θ οποία χαρακτιριηε τθ μεγάλθ πολιτικι ιςτοριογραφία του 19ου αιϊνα. Η ςφγχρονθ γερμανικι ιςτοριογραφία

Η κεωρία τθσ ςφγχρονθσ γερμανικισ ιςτοριογραφίασ ακολουκεί κριτικά τθν παράδοςθ του ιςτοριςμοφ ςτο πλαίςιο του ιςτορικοφ Νεο-κετικιςμοφ, τον οποίο ειςιγαγαν με τα ζργα τουσ οι Κακθγθτζσ Wolfgang Juergen Mommsen (1930-2004) και Peter Huettenberger (1938-1992) ςτο Heinrich-Heine Universitaet Duesseldorf.

Η ςφγχρονθ γερμανικι ιςτοριογραφία ακολουκεί τον ιςτορικό Νεο-κετικιςμό, ο οποίοσ ειςάγει τθν ερμθνεία των πθγϊν για τθν απόδειξθ των γεγονό-των και δζχεται επιδράςεισ από τισ διεκνείσ εξελίξεισ και από τθ γαλλικι ιςτοριο-γραφία και τθν αρκρογραφία του περιοδικοφ «Annales». Η νεότερθ βαλκανικι ιςτοριογραφία

Η νεότερθ βαλκανικι εκνικι ιςτοριογραφία προςεγγίηει μζςα από τα κείμε-να βαλκάνιων ιςτορικϊν (Vasa Pashko, Μarin Drinov, Vuk Stefanovic Karadzic κ.ά.), με βάςθ τον ιςτοριογραφικό κανόνα του γερμανικοφ ιςτοριςμοφ, τα βαςικά ηθτι-ματα των εκνικϊν ιςτοριογραφιϊν κακενόσ βαλκανικοφ κράτουσ: τθν αναηιτθςθ τθσ εκνικισ ταυτότθτασ, μετά τθ διάλυςθ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, τθν πολι-τικι του Πανςλαβιςμοφ και τθ κεωρθτικι αφετθρία του Ιςτοριςμοφ (νομοτελειακι εξζλιξθ του ζκνουσ και οργάνωςι του ςε κράτοσ).

Οι όροι παραγωγισ τθσ ιςτορικισ γνϊςθσ ςτα βαλκανικά κράτθ του 19ου αιϊνα εντάςςονται ςτο γενικότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτικο-ιδεολογικό πλαίςιο, με βάςθ τα ςπουδαία ζργα: J. G. Herder, Ιδζεσ για τθ φιλοςοφία τθσ Ιςτορίασ τθσ ανκρωπότθτασ, 1791 και Εrnest Renan, Σί είναι ζκνοσ;, 18828.

Παρακζτουμε εν ςυνεχεία Αποςπάςματα Κειμζνων Βαλκανικισ εκνικισ Ι-ςτοριογραφίασ του 19ου αιώνα: Ι. Αλβανικι ιςτοριογραφία Ο Vasa Pashko (1825-1892) ςτο ζργο του Εκ των του Βάςςα Εφζνδου Μελετϊν περί Αλβανίασ και Αλβανϊν, (εφθμερίδα Η Φωνι τθσ Αλβανίασ, ζτοσ Αϋ, αρικμ. 6, Ακινα 03-11-1879, ςσ 2-3) γράφει για τθν εκνικι καταγωγι των ομοεκνϊν του, μεταξφ άλ-λων, και τα εξισ: *…+ «Ανατρζχοντεσ εισ τουσ αρχαιοτάτουσ χρόνουσ ευρίςκομεν εν τοισ μφκοισ ότι λαοί διάφοροι ιλκον εκ τθσ Αςίασ αλλθλοδιαδόχωσ εισ τθν Ελλάδα και ότι ο αρχαιό-τεροσ και ο πολυπλθκζςτατοσ ίςωσ μεταξφ των λαϊν τοφτων ιτον εκείνοσ ο λαόσ, όςτισ κατά τθν ιςτορίαν και τασ παραδόςεισ είναι γνωςτόσ υπό το όνομα Πελαςγοί» *…+9. ΙΙ. Βουλγαρικι ιςτοριογραφία

8 Κωνςταντακοποφλου Αγγ. 2014, Ανκολόγιο Βαλκανικισ Ιςτοριογραφίασ (από το 19

ο αιϊνα μζχρι

ςιμερα), Ζκδ. Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, ς. 32 9 Ό. π. ς. 5

7

1.Ο Marin Drinov (1838-1906) ςτθν Aνοικτι επιςτολι του ςτουσ Bουλγάρουσ δια-νοουμζνουσ, (βουλγαρικι εφθμερίδα Narodnost (=Eκνικότθτα), Bουκουρζςτι 04-12-1868) περιγράφει τουσ παράγοντεσ τθσ εκνικισ ταυτότθτασ του λαοφ του: [...] «Ότι οι Bοφλγαροι είναι άνκρωποι του πνεφματοσ και φίλεργοι, προικιςμζνοι με λαμπρζσ διανοθτικζσ ικανότθτεσ και με ωραία εκνικά προςόντα, ότι με αυτζσ τισ ι-διότθτζσ τουσ ξεπερνοφν τα υπόλοιπα ζκνθ τθσ Bαλκανικισ Χερςονιςου, όπωσ τα ξεπερνοφν και αρικμθτικά, αυτό είναι ιδθ μια καταφανισ αλικεια για κάκε μθ προ-κατειλθμμζνο άνκρωπο. Πάμπολλοι ευρωπαίοι περιθγθτζσ, οι οποίοι είχαν τθ δυνατότθτα να γνωρίςουν κα-λά αυτά τα πνευματικά προςόντα των Bουλγάρων, προβλζπουν λαμπρό μζλλον για το βουλγαρικό ζκνοσ. Για μζνα, όπωσ και για κάκε Bοφλγαρο, είναι ευχάριςτο να διαβάηω ι να μακαίνω παρόμοιεσ προβλζψεισ, αλλά, για να πω τθν αλικεια, δεν τουσ δίνω ακόμθ μεγάλθ πίςτθ. Για να μπορζςει κάποιο ζκνοσ, όπωσ είναι τϊρα το δικό μασ, να προςδοκά ζνδοξο μζλλον, δεν αρκεί μόνο να διακζτει μεγάλεσ ικανότθτεσ ςτθν επιςτιμθ, τθ βιοτεχνία, το εμπόριο κ.λπ.. Aπαιτείται επιπλζον να ζχει ςε ικανοποιθτικό επίπεδο εκείνεσ τισ θκικζσ δυνάμεισ ςτισ οποίεσ ςτθρίηεται κάκε εκνικότθτα και οι οποίεσ αποτελοφν τθ μεγαλφτερθ δφναμθ προόδου κάκε εκνικισ ανάπτυξθσ και άνκιςθσ. Eννοϊ τα γενικά εκνικά και θκικά ενδιαφζροντα, από τα οποία τα ςθμαντικότερα είναι: θ γλώςςα, θ πίςτη, θ εθνική εκπαίδευςη, θ λογοτεχνία και θ κοινωνική ςυ-νείδηςη» *…+10. 2. Εορταςμόσ τθσ χιλιετθρίδασ του κανάτου του αγίου Μεκοδίου ςτθ Θεςςαλονί-κθ (6/13 Απριλίου 1884) Ο Κωνςταντίνοσ Παπαρρθγόπουλοσ (Messager d’Athenes αρικμ. φφλλου 17,Ακινα 20 Απριλίου/02 Μαΐου 1884) εξιςτορεί ςε ζνα άγνωςτο κείμενό του τθν πανςλαβι-ςτικι παρωδία του εορταςμοφ τθσ χιλιετθρίδασ του κανάτου του «ΒουλγαροΜακεδόνοσ» αγίου Μεκοδίου ςτθ Θεςςαλονίκθ ωσ εξισ: «Από πολλϊν μθνϊν οι Βοφλγαροι θτοιμάηοντο να εορτάςουν τθν χιλιετθρίδα του κανάτου του Αγίου Μεκοδίου τθν 06/ 13 Απριλίου 1884. Eν τθ ιςτορία το όνομα του αγίου Μεκοδίου ευρίςκεται αχωρίςτωσ ςυνδεδεμζνον με το του αδελφοφ του αγίου Κυρίλλου. Τπάρχουν δζ τινεσ, οι οποίοι κεωροφςιν ότι ο δεφτεροσ προςζφερεν εισ το ζργον τθσ διαδόςεωσ του Χριςτιανιςμοφ υπθρεςίασ απείρωσ ανωτζρασ των του αγίου Μεκο-δίου. Αλλ’ ο άγιοσ Κφριλλοσ ζςφαλεν αποκνιςκων δζκα ζξ ζτθ προ του αδελφοφ του, τω 869, οφτωσ ϊςτε θ χιλιετθρίσ αυτοφ να ιρμοηεν όπωσ εορταςκι τω 1869, εισ εποχιν κακ’ ιν αι απαιτιςεισ των Βουλγάρων δεν είχον ακόμθ λάβει τθν ζκτακτον ανάπτυ-ξιν, ιτισ ενεφυςικθ εισ αυτοφσ υπό τησ Συνθήκησ του Αγίου Στεφάνου [1878]. Α-φοφ λοιπόν είχον αφιςει να διαφφγθ αυτϊν θ πρϊτθ αφτθ ευκαιρία προςκικθσ νζ-ου επιχειριματοσ εισ τθν πολιτικιν αυτϊν προπαγάνδαν εν Μακεδονία, επελιφκθ-ςαν μετά ακόμθ ιςχυροτζρου μζνουσ του προςχιματοσ τθσ χιλιετθρίδοσ του αγίου Μεκοδίου, ίνα φκάςωςιν εισ τον αυτόν ςκοπόν. Εάν οι Βοφλγαροι, κατ’ απομίμθςιν των άλλων λαφων, είχον περιοριςκι να τιμι-ςωςιν τθν μνιμθν των δφο ανδρϊν, οίτινεσ τόςα ζπραξαν, όπωσ εξαγάγωςιν τθν ιδί-αν εκείνων φυλιν εκ τθσ πρωτογενοφσ καταςτάςεωσ, όπου ελίμναηε (κατά τθν επι- 10

Κωνςταντακοποφλου Αγγ. 2014, Ανκολόγιο Βαλκανικισ Ιςτοριογραφίασ (από το 19ο αιϊνα μζχρι

ςιμερα), Ζκδ. Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, ς. 10

8

τυχι ζκφραςιν ωριςμζνου *δθμοςιογραφικοφ+ οργάνου αυτϊν των ιδίων, τθσ Φω-νήσ τησ Μακεδονίασ τθσ 10/ 22 Απριλίου ενεςτϊτοσ ζτουσ) ουδείσ κα είχε ν’ αντείπθ το παραμικρόν. Αλλά επεηιτθςαν να μεταμφιζςουν τουσ δφο αδελφοφσ εισ ΒουλγαροΜακεδόνασ. Πρόκειται περί των ιςτορικών εκείνων παρωδιών εισ άσ, ελλείψει αρμοδιωτζρου τινόσ μζςου, ςυχνάκισ προςφεφγουςι, αλλ’ αίτινεσ τελικϊσ πάντοτε κακϊσ εξυπθρζτθςαν αυτοφσ. Ο Κφριλλοσ και ο Μεκόδιοσ ιςαν Βοφλγαροι, όςον ο Αλζξανδροσ, ο Αριςτοτζλθσ και ο Ορφεφσ. Οι δφο απόςτολοι ιςαν τζκνα του Λζοντοσ, όςτισ γεννθκείσ εν Θεςςαλο-νίκθ είχεν ανζλκει εισ τα φψιςτα ςτρατιωτικά αξιϊματα τθσ Βυηαντινισ Αυτοκρατο-ρίασ. Αλλά και αυτόσ οφτοσ ο Μεκόδιοσ, προτοφ αναλάβθ το μοναςτικόν ςχιμα, είχε τιμθκεί διά του βακμοφ του ςτρατθγοφ του Θζματοσ του τρυμόνοσ. Αφ’ ετζρου ο Κφριλλοσ, ο από τθσ πρϊτθσ αυτοφ νεότθτοσ, ςυνδεόμενοσ μετά φιλίασ μετά του Φωτίου, επωνομάςκθ αργότερον ο «φιλόςοφοσ»,(vir magnus Constantinus philosophus-(διότι Κωνςταντίνοσ ωνομάηετο προτοφ ειςζλκει εισ τασ μοναχικάσ τά-ξεισ). Βοφλγαροσ του ενάτου αιώνοσ! Οι νεοφϊτιςτοι οφτοι τθσ Επιςτιμθσ πραγμα-τοποιοφν απιςτεφτουσ πράγματι ανακαλφψεισ! Αλλ’ ολόκλθροσ θ κωμωδία αφτθ ζ-ςχεν ελαχίςτασ επιτυχίασ εν Θεςςαλονίκθ. Εν τθ γενετείρα των δφο αποςτόλων εγζ-νετο πλικοσ διαφθμίςεων, προςκλιςεων και ετοιμαςιϊν μεγάλου δείπνου και λα-μπαδθφορίασ. Αλλ’ επειδι αι *κρατικαί+ αρχαί απουςίαςαν επιδεικτικϊσ, τελείωσ δε θδιαφόρθςεν ο πλθκυςμόσ, οι ελάχιςτοι διδάςκαλοι και μακθταί, οίτινεσ αποτελοφν τθν αποκαλουμζνθν βουλγαρικιν κοινότθτα Θεςςαλονίκθσ θναγκάςκθςαν να εορ-τάςουν απολφτωσ κατ’ ιδίαν τθν μνιμθν των φανταςτικϊν ΒουλγαροΜακεδόνων τοφτων»11. IV. ερβικι ιςτοριογραφία Ο Vuk Stefanović Karadžić (1787-1864) ςτο ζργο του Serbi svi i svuda (ζρβοι όλοι και παντοφ),1849 εκκειάηει τον Πανςερβιςμό ωσ εξισ: [...] «τθ ςθμερινι ερβία (μεταξφ Δρίνα και Tιμόκ, μεταξφ Δοφναβθ και Stara Planina), ςτθ Metohija (από το Kόςοβο μζχρι τθ Stara Planina, (όπου βριςκόταν θ ζδρα του Δουςάν ςτθν Πριςρζνθ, θ ζδρα του ςερβικοφ Πατριαρχείου ςτο Peć και θ μονι Dečani), ςτθ Bοςνία, ςτθν Eρηεγοβίνθ, ςτθ Zζτα, ςτο Mαυροβοφνιο, ςτο Bανάτο, ςτθ Baska, ςτθ υρμία, ςτθ δεξιά όχκθ του Δοφναβθ λίγο βορειότερα του Osijek μζχρι τθ Sentandrija, ςτθ λαβονία, ςτθν Kροατία (ςτα τουρκο-αυςτριακά ςφ-νορα), ςτθ Δαλματία και ς’ όλθ τθν Aδριατικι ακτι από τθν Tριζςτθ μζχρι τον Bojana παντοφ κατοικοφν ζρβοι. *...+ Kανείσ δεν γνωρίηει με βεβαιότθτα κατά πόςον υπάρχουν ζρβοι ςτθν Aλβανία και ςτθ Mακεδονία. *...+ τουσ αναφερόμενουσ εδϊ τόπουσ ηουν τουλάχιςτον πζντε εκα-τομμφρια ψυχζσ ενόσ λαοφ, που ομιλεί μια γλϊςςα, αλλά ωσ προσ το κριςκευμα είναι χωριςμζνοσ ςτα τρία». [...]12. V. Ρουμανικι ιςτοριογραφία Ο Alexandru Dimitrie Xenopol (1847-1920) ςτο ζργο του Une enigme historique. Les Roumains au Moyen-Age (Ζνα ιςτορικό αίνιγμα: Οι Ρουμάνοι ςτο Μεςαίωνα), Paris 1885 αναηθτεί τθν εκνικι καταγωγι του λαοφ του: Aπόςπαςμα από τθν Eιςαγωγι:

11

Κωνςταντακοποφλου Αγγ. 2014, Ανκολόγιο Βαλκανικισ Ιςτοριογραφίασ (από το 19ο αιϊνα μζχρι

ςιμερα), Ζκδ. Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, ςσ 18-19 12

Ό. π., ς. 24

9

«O ρουμανικόσ λαόσ παρά τθν αρικμθτικι του δφναμθ (υπολογίηεται 10 εκατομμφ-ρια) ιταν ςχεδόν άγνωςτοσ ωσ πριν από λίγο καιρό. Tον ςυνζχεαν με τουσ Tοφρκουσ, τουσ Ζλλθνεσ και τουσ λάβουσ, με τουσ οποίουσ ςυνδζκθκε ςε οριςμζνεσ φάςεισ τθσ φπαρξισ του, και δεν τον κεωροφςαν ωσ ξεχωριςτι φυλι. Aφότου οι Pουμάνοι άρχιςαν να δθμιουργοφν εκνικι ηωι, κζλθςαν να κάνουν γνωςτό ςτα δυτικά ζκνθ, από τα οποία ιλπιηαν βοικεια και προςταςία, τον πραγματικό τουσ χαρακτιρα, δι-εκδικϊντασ δυναμικά τθ λατινικι τουσ καταγωγι. Ζχοντασ τθν υποςτιριξθ οριςμζ-νων ςοφϊν τθσ Eυρϊπθσ, κατάφεραν ςιγά-ςιγά και παρά τισ αντίκετεσ προςπάκειεσ των ςλαβιςτϊν ςυγγραφζων, να τουσ αναγνωριςκεί ότι πραγματικά ιταν ζνα τμιμα τθσ μεγάλθσ λατινικισ οικογζνειασ χαμζνο ςτα ςφνορα τθσ Aνατολισ. Aυτό ιταν πράγματι μια από τισ ανακαλφψεισ του αιϊνα μασ. Eπόμενο λοιπόν ιταν θ ρουμανικι εκνικότθτα να αποτελζςει αντικείμενο ςοφϊν ερευνϊν. H επιςτιμθ πρότεινε πράγματι δφο κυρίωσ ηθτιματα προσ μελζτθ, τα κυριότερα για τθν φπαρξθ ενόσ ζκνουσ: τθ γλϊςςα και τθν ιςτορία του.H Φιλολογία κακιζρωςε μ’ ζνα τρόπο κακοριςτικό ότι ο ρουμανικόσ λαόσ ιταν λατινικισ καταγωγισ και ότι ανικε ς’ αυτι τθ γενναία φυλι που θγείται των άλλων φυλϊν ςκορπίηοντασ ςε κάκε βιμα τθσ το φωσ, κακϊσ λζει ζνασ ρουμάνοσ ποιθτισ. H Iςτορία παρουςιάηει περιςςότερεσ δυςκολίεσ. Ζγινε αποδεκτό πρόςφατα ότι οι Pουμάνοι ιταν απόγονοι των αποίκων, τουσ οποίουσ ο αυτοκράτορασ Tραϊανόσ *98-117] εγκακίδρυςε ςτθ Δακία ςτθ διάρκεια τθσ κατάκτθςισ τθσ *από το 106 ωσ το 274/5+. Aλλά πϊσ επζηθςαν αυτοί οι άποικοι τουσ δφςκολουσ χρόνουσ των βαρβαρι-κϊν επιδρομϊν, ϊςτε να εμφανιςκοφν ςτισ μζρεσ μασ τόςο πολυάρικμοί; Aυτό το ηιτθμα ανακίνθςε τόςο πολλζσ διαφωνίεσ, ϊςτε το κζμα τθσ φπαρξθσ των Pουμάνων ςτο Mεςαίωνα γίνεται πραγματικό αίνιγμα». *…+ Aπόςπαςμα από τα υμπεράςματα: «’ αυτι τθν κοινι ανάπτυξθ των Pουμάνων ςτα Kαρπάκια πρζπει να αποδϊςει κα-νείσ τθν εξαιρετικι ςυνοχι τθσ ρουμανικισ γλϊςςασ, θ οποία δεν χαρακτθρίηει κα-μία άλλθ διάλεκτο ςτα βόρεια του Δοφναβθ. Oι Pουμάνοι δεν εγκατζλειψαν ποτζ τθν Tραϊανι Δακία. Κςωσ ακόμθ για καιρό κα υποφζρουν από τουσ Oφγγρουσ, ακόμθ για καιρό κα υφίςτανται τον ανυπόφορο ηυ-γό τουσ. Aυτό ωςτόςο δεν κα τουσ αφαιρζςει το δικαίωμα να διαμαρτφρονται ενά-ντια ςτουσ καταπιεςτζσ τουσ οφτε και τθν ελπίδα ότι μια μζρα θ Δακία κα περιζλκει ςτα χζρια των πραγματικϊν παιδιϊν τθσ, ς’ αυτοφσ που μποροφν να επικαλεςτοφν δικαίωσ το ιςτορικό δικαίωμά τουσ». *…+13. VI. Η βυηαντινι ςυνζχεια ςτισ βαλκανικζσ ιςτοριογραφίεσ

Ο Κακθγθτισ Δθμιτρθσ ταματόπουλοσ ςτο ζργο του Σο Βυηάντιο μετά το Ζκνοσ εξετάηει τθ δθμιουργία κατά το δεφτερο μιςό του 19ου αιϊνα και ςτισ αρχζσ του 20ου των κυρίαρχων ερμθνευτικϊν προςεγγίςεων τθσ εκνογενετικισ διαδικαςί-ασ εκάςτου ζκνουσ ςτισ επιμζρουσ βαλκανικζσ ιςτοριογραφίεσ, μζςα από μια διπλι ςφγκριςθ: πρϊτον, ςυγκρίνοντασ ςτο εςωτερικό κάκε βαλκανικισ ιςτοριογραφίασ το κυρίαρχο εκνικό ιςτοριογραφικό παράδειγμα με τισ αποκλίςεισ από αυτό. Δεφτε-ρον, ςυγκρίνοντασ μεταξφ τουσ τισ βαλκανικζσ ιςτοριογραφίεσ.

Πιο ςυγκεκριμζνα: 1) Ερευνά τον ιςτοριογραφικό κανόνα, που διαμορφϊ-νουν θ ιςτορία του Ζλλθνα εκνικοφ ιςτορικοφ Κωνςταντίνου Παπαρρθγόπουλου και

13

Κωνςταντακοποφλου Αγγ. 2014, Ανκολόγιο Βαλκανικισ Ιςτοριογραφίασ (από το 19ο αιϊνα μζχρι

ςιμερα), Ζκδ. Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, ςσ 28-29 .

10

θ αποκλίνουςα εναλλακτικι φωνι του Μανουιλ Γεδεϊν, επίςθμου χρονικογράφου του Οικουμενικοφ Πατριαρχείου Κωνςταντινουπόλεωσ.

2) τθ βουλγαρικι περίπτωςθ μελετά τον εκνικό ιςτοριογραφικό κανόνα που διαμορφϊνει το ζργο του Marin Drinov (Μαρίν Ντρίνωφ) και τθν αποκλίνουςα προςζγγιςθ του Gavril Krastevich (Γαβριιλ Κρζςτοβιτσ).

3)τθν αλβανικι περίπτωςθ αντιπαρακζτει το ζργο του αλβανοφ ςυγγρα-φζα Sami Frashëri (άμθ Φραςζρι) για τον αλβανικό εκνικιςμό και το αποκλίνον ζρ-γο του για τον τουρκικό εκνικιςμό υπό το εκτουρκιςμζνο επϊνυμό του (Sami Frashëri) Şemseddin (άμθ εμςεντίν)14.

Ο Δθμιτρθσ ταματόπουλοσ ςυγκρίνει μεταξφ τουσ τισ βαλκανικζσ ιςτοριο-γραφικζσ καταςκευζσ για τθ βυηαντινι κλθρονομιά και δοκιμάηει τθν ιδζα ότι ςτθν ελλθνικι ιςτοριογραφία θ βυηαντινι μεςαιωνικι περίοδοσ εξιδανικεφκθκε και εξελ-λθνίςκθκε ωσ ςυνδετικόσ κρίκοσ του αρχαιοελλθνικοφ με το νεοελλθνικό πολιτιςμό.

Αντικζτωσ, ςτισ περιπτϊςεισ των ζρβων, αλλά κατά κφριο λόγο των Βουλ-γάρων, των Ρουμάνων και των Αλβανϊν, το βυηαντινό παρελκόν τθσ Βαλκανικισ Χερςονιςου αποκθρφχκθκε ςχεδόν παράλλθλα με τθν οκωμανικι κλθρονομιά, α-φοφ θ ςυγκρότθςθ των εκνικϊν ταυτοτιτων των ςυγκεκριμζνων λαϊν βαςίςκθκε όχι μόνο ςτθν κρατικι απόςχιςθ από τθν Οκωμανικι Αυτοκρατορία αλλά και ςτθν αποτίναξθ τθσ ελλθνικισ πολιτιςμικισ επιρροισ15.

Βεβαίωσ ιταν δφςκολο το εγχείρθμα των βαλκάνιων ιςτορικϊν, κακϊσ ζ-πρεπε να επινοιςουν, να ανακαταςκευάςουν μζςω τθσ διαχείριςθσ τθσ μεςαιωνι-κισ περιόδου των μια αρχαιότθτα εξίςου ςθμαντικι με τθν αρχαιοελλθνικι. Και τοφτο, διότι ο κάκε βαλκανικόσ εκνικόσ ιςτοριογραφικόσ κανόνασ ζπρεπε να λει-τουργιςει παραλλιλωσ και ωσ τρόποσ ζνταξθσ του ζκνουσ ςτθν ευρφτερθ ευρωπαϊ-κι κουλτοφρα.

Ασ μθν ξεχνοφμε ότι οι Βαλκάνιοι του 19ου αιϊνα αναμετροφνταν με τθν υ-ποτιμθτικι αντιμετϊπιςθ τθσ ιςτορικισ πορείασ τθσ περιοχισ από τθν αποικιοκρατι-κι λογικι τθσ Δφςθσ. VIΙ. Ελλθνικι ιςτοριογραφία-Η ίδρυςθ του Ελλθνικοφ Ιςτοριςμοφ

Ο Ελλθνικόσ Ιςτοριςμόσ ιδρφκθκε από τον εκνικό ιςτοριογράφο Κωνςταντί-νο Παπαρρθγόπουλο (1815-1891). O Κωνςταντίνοσ Παπαρρθγόπουλοσ χαρακτθρί-ηεται από τουσ ςφγχρονουσ ιςτορικοφσ ωσ ο «πατζρασ» τθσ νεότερθσ ελλθνικισ ι-ςτοριογραφίασ, ο Ranke του Νζου Ελλθνιςμοφ. Είναι ο κεμελιωτισ τθσ αντίλθψθσ τθσ ιςτορικισ ςυνζχειασ τθσ Ελλάδασ από τθν αρχαιότθτα ζωσ ςιμερα, αφοφ κακιζ-ρωςε ςτθ διδαςκαλία του ςτο Οκϊνειο Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν τθν τριμερι διαίρεςθ τθσ ελλθνικισ ιςτορίασ (αρχαία, μεςαιωνικι και νζα) και επιδίωξε να αναιρζςει τισ κυρίαρχεσ εκείνθ τθν εποχι απόψεισ ότι θ Βυηαντινι Αυτοκρατορία ιταν περίοδοσ παρακμισ, που δεν αναγνωριηόταν ωσ τμιμα τθσ ελλθνικισ ιςτορίασ. O Κωνςταντί-νοσ Παπαρρθγόπουλοσ ζκεςε τισ βάςεισ για τθ διαμόρφωςθ τθσ εκνικισ ταυτότθτασ τθσ νεοελλθνικισ κοινωνίασ.

Σο 1843 εξζδωςε τθν πρϊτθ μελζτθ του με τίτλο «Περί τθσ εποικιςεωσ ςλα-βικϊν τινϊν φφλων εισ τθν Πελοπόννθςον», ςτθν οποία αναςκεφαςε τισ περί εκςλα-βιςμοφ τθσ Πελοποννιςου κεωρίεσ του Γερμανοφ ιςτορικοφ Fallmerayer.Σο 1846 o Κωνςταντίνοσ Παπαρρθγόπουλοσ προςελιφκθ ωσ κακθγθτισ Ιςτορίασ ςτο Γυμνά-

14

Ο Sami Frashëri /Şemseddin γεννικθκε ςτθν Πρεμετι Αλβανίασ το 1850, το 1872 αποδιμθςε ςτθν Κωνςταντινοφπολθ, ςτθν οποία ζηθςε και ζδραςε πνευματικά ζωσ το 1904, ζτοσ του κανάτου του. 15

ταματόπουλοσ Δ. 2009, Σο Βυηάντιο μετά το Ζκνοσ, Αλεξάνδρεια, Ακινα, ςσ 17 κ.εξ.

11

ςιο των Ακθνϊν. To 1850 εξελζγθ υφθγθτισ ιςτορίασ του αρχαιοελλθνικοφ δθμοςί-ου δικαίου ςτθ Νομικι χολι των Ακθνϊν, το 1852 ζκτακτοσ και το 1855 τακτικόσ κακθγθτισ ιςτορίασ ςτθ Φιλοςοφικι χολι των Ακθνϊν. το τζλοσ του 1860 άρχιςε θ ζκδοςθ του κλαςικοφ πολφτομου ζργου του «Ιςτορία του Ελλθνικοφ Ζκνουσ» και το 1869, μαηί πολλοφσ άλλουσ, προχϊρθςε ςτθν ίδρυςθ του «υλλόγου προσ Διάδο-ςιν των Ελλθνικϊν Γραμμάτων». Όλθ εκείνθ τθν περίοδο, ιδίωσ μετά το 1860 και μζ-χρι το κάνατο του (1891), δραςτθριοποιικθκε ζντονα ςτα εκνικά κζματα.

Οι βαςικζσ παραδοχζσ του Ιςτοριςμοφ επζβαλαν τθν κακιζρωςι του και ςτθν Ελλάδα. Η αμφιςβιτθςθ από το Fallmerayer τθσ ευκφγραμμθσ καταγωγισ των ςφγχρονων Ελλινων από τουσ αρχαίουσ προγόνουσ των αναςκευάςκθκε επιτυχϊσ από τον Κωνςταντίνο Παπαρρθγόπουλο και θ κεωρία του Fallmerayer κρίκθκε ωσ αντιεπιςτθμονικι και αςφςτατθ από πολλοφσ και εγκρίτουσ Ζλλθνεσ και Ευρωπαί-ουσ ιςτορικοφσ16.

Σο 1886 ο Κωνςταντίνοσ Παπαρρθγόπουλοσ διατφπωςε τουσ προςωπικοφσ ςτοχαςμοφσ του. Ο πρϊτοσ διαχωρίηει τθν ιςτορία από τθν πολιτικι: «Γράφομεν ιςτορίαν και όχι πρόγραμμα πολιτικόν». Ο δεφτεροσ εκφράηει τθ ςχζςθ ζκνουσ και ιςτορίασ: «Σα ζκνθ δθμιουργοφςι τθν Ιςτορίαν, ουχί θ Ιςτορία τα ζκνθ». Σο 1888, ζνα ζτοσ πριν από το κάνατό του, διατφπωςε τον τελευταίο ςτοχαςμό του: «Σα ζκνθ δεν μεγαλουργοφςι κυττάηοντα προσ τα οπίςω, αλλά προσ τα εμπρόσ και κατά ταφτα ρυκμίηοντα τον τε πολιτικόν και τον πνευματικόν αυτϊν βίον»17.

φγκριςθ μεταξφ γερμανικισ και βαλκανικισ νεότερθσ ιςτοριογραφίασ Η νεότερθ γερμανικι ιςτοριογραφία ακολουκεί κριτικά τθν παράδοςθ του

ιςτοριςμοφ ςτο πλαίςιο του ιςτορικοφ Νεο-κετικιςμοφ, τον οποίο ειςιγαγαν με τα ζργα τουσ οι Κακθγθτζσ W.J. Mommsen και P. Huettenberger ςτο Heinrich-Heine Universitaet Duesseldorf. Η γερμανικι ιςτοριογραφία του 20ου αιϊνα ζχει δεχκεί επιδράςεισ από τισ διεκνείσ εξελίξεισ και από τθ γαλλικι ιςτοριογραφία και τθν αρκρογραφία του περιοδικοφ «Annales».

Η νεότερθ βαλκανικι ιςτοριογραφία ακολουκεί τθν παράδοςθ τθσ ιςτοριο-γραφίασ του γερμανικοφ ιςτοριςμοφ και προςεγγίηει, μζςα από κείμενα επίςθμων βαλκάνιων ιςτορικϊν, τα βαςικά ηθτιματα των εκνικϊν ιςτοριογραφιϊν κακενόσ βαλκανικοφ κράτουσ: τθν αναηιτθςθ τθσ εκνικισ ταυτότθτασ, μετά τθ διάλυςθ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ, τθν πολιτικι του Πανςλαβιςμοφ και τθ κεωρθτικι α-φετθρία του ιςτοριςμοφ (εκνογζνεςθ και οργάνωςθ του ζκνουσ ςε κράτοσ).

Οι όροι παραγωγισ τθσ ιςτορικισ γνϊςθσ ςτα βαλκανικά κράτθ του 19ου αιϊνα εντάςςονται ςτο γενικότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτικο-ιδεολογικό πλαίςιο. 16

Βελουδισ Γ. 1982, O Jakob Philipp Fallmerayer και θ γζνεςθ του ελλθνικοφ ιςτοριςμοφ, Ε.Μ.Ν.Ε. Μνιμων, Ακινα, ςσ 42 κ.εξ. 17

Δθμαράσ Κ. Θ. 1982, Ελλθνικόσ Ρωμαντιςμόσ, Ερμισ, Ακινα, ς. 466

12

Ενδεικτικι Βιβλιογραφία Βελουδισ Γ. 1982, O Jakob Philipp Fallmerayer και θ γζνεςθ του ελλθνικοφ ιςτοριςμοφ, Ε.Μ.Ν.Ε.

Μνιμων, Ακινα Δθμαράσ Κ. Θ. 1982, Ελλθνικόσ Ρωμαντιςμόσ, Ερμισ, Ακινα Κγκερσ Γκζοργκ 1991, Νζεσ Κατευκφνςεισ ςτθν Ευρωπαϊκι Ιςτοριογραφία, Γνϊςθ, Ακινα Κφρτςθσ, Α.-Α. 1987, «Ιςτορία και ιδεολογία ςτθ Γερμανία», Ιςτορικά, τεφχοσ 7, Ακινα, ςσ 209

κ.εξ. Κωνςταντακοποφλου Αγγ. 2014, Ανκολόγιο Βαλκανικισ Ιςτοριογραφίασ (από το 19

ο αιϊνα μζ-

χρι ςιμερα), Πανεπιςτιμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα Κωνςταντακοποφλου Αγγ., «Βαλκανικι ιςτοριογραφία χτεσ–ςιμερα», Διιμερο Σα Βαλκάνια

Χτεσ - ιμερα (21/22-2-2000), Εταιρεία πουδϊν Νεοελλθνικοφ Πολιτιςμοφ και Γενικισ παιδεί-ασ (χολι Μωραΐτθ), Ακινα *2000+, ςσ 107-41 Κωνςταντακοποφλου Αγγ., «Ιςτοριογραφικά ηθτιματα ςτθ ςθμερινι βαλκανικι ςυγκυρία»,

φγχρονα κζματα 50-51(Ιανουάριοσ-Ιοφνιοσ 1994), ςσ 11-23 Νταβαρίνοσ, Π. , «Η κεωρία, θ ερμθνεία και θ διδακτικι των πθγϊν τθσ ιςτορίασ», Φιλολογικι,

τεφχοσ 69, Ακινα 1999, ςσ 50 κ.εξ. Νταβαρίνοσ, Π., «Λουκιανοφ,Πϊσ δει ιςτορίαν ςυγγράφειν. φντομθ κεϊρθςθ των ςχολικϊν βι-

βλίων υπό τθν ζποψθ τθσ νεοκετικιςτικισ ιςτοριογραφίασ», Πλάτων, Περιοδικό τθσ Εταιρείασ Ελλινων Φιλολόγων,Παράρτθμα: Θζματα Μζςθσ Εκπαιδεφςεωσ, τόμοσ 4 (2006-2007), Ακινα 2007, ςσ 269 κ.εξ. Νταβαρίνοσ, Π. «Η Φιλοςοφία τθσ Παιδείασ κατά τον Hegel», Φιλοςοφία και Παιδεία, τεφχοσ

54, Ακινα 2010, ςσ 6 κ.εξ. ταματόπουλοσ Δ. 2009, Σο Βυηάντιο μετά το Ζκνοσ, Αλεξάνδρεια, Ακινα Davarinos, P. 1995, Geschichtsschreibung und Politik (Diss.), Duesseldorf Huettenberger, P. 1973, Nordrhein Westfalen und die Entstehung seiner parlamentarischen De-

mokratie,Siegburg Ilchev Ivan 2011, Ζχει δίκιο θ πατρίδα μου; Η προπαγάνδα των βαλκανικϊν κρατϊν (1821-

1923), Επίκεντρο, Θεςςαλονίκθ Meinecke Fr. 1965, Die Entstehung des Historismus, Muenchen Mommsen, W.J. (Hrsg.) 1988, Leopold von Ranke und die moderne Geschichtswissenschaft, Klett-

Cotta, Stuttgart Ranke, L.v. 1867-1890, Saemtliche Werke, Bd 33, S.vii, Leipzig Rusinek, B.-A. (Hrsg.) 1992, Die Interpretation historischer Quellen, Schwerpunkt: Neuzeit, UTB-

Schoeningh, Paderborn .

Παναγιϊτθσ Νταβαρίνοσ, Δρ. Νεότερθσ Ιςτορίασ

Επίτιμοσ χολικόσ φμβουλοσ Φιλολόγων