Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN

İnsan eylem ve

davranışlarının bir sonucu

olmaksızın oluşan

düzenler

İnsan eylem ve davranışı sonucu oluşan

düzenler

İnsan tasarımının

(planının) sonucu

ortaya çıkan

düzenler

I

Yok (!?) III YAPAY DÜZEN

Oluşturulmuş Düzen=Kurucu Düzen;

(Teknolojik buluşlar, Binalar, Görsel

sanatlar vs.)

İnsan tasarımı

(planı) olmadan

ortaya çıkan

düzenler

II DOĞAL DÜZEN

Güneş Sistemi,

Organizmalar, Kristaller

IV KENDİLİĞİNDEN OLUŞAN

DÜZENLER:

Spontan Düzen= Evrimsel Düzen; (Dil,

Yazı, Para, Piyasa, Ahlak, Kültür, vs.)

Sosyal Düzenlerin Oluşumları ve Türleri

• Hayek sosyal çevrede mevcut iki tip

düzenden bahsetmektedir:

•Kendiliğinden doğan düzenler

(cosmos)

•Yapma düzenler (taxis)

İnsanın bir düzen oluşturma

niyeti ve çabası mevcut değil

İnsanın bir düzen oluşturma

niyeti ve çabası mevcut

Kültürel kurumlar

Gelenek ve görenekler

Din

Ahlak v.s.

Binalar

Makinalar

Teknolojik buluşlar

v.s.

COSMOS(SPONTAN DÜZEN)

TAXIS(YAPAY DÜZEN)KÜLTÜREL EVRİM

GENETİK

(BİYOLOJİK)

EVRİM

İÇGÜDÜSEL

DAVRANIŞLAR VE

EYLEMLER

Huy???

Kaynak: Ellas L. Khall, “Friedrich Hayek’s Theory of Spontaneous Order: Two Problems”,Constitutional Political Economy, 8, 1997, s.305.

Şekil 1: Hayek’e Göre Sosyal Düzen: Cosmos ve Taxis

İnsanın bir düzen oluşturma

niyeti ve çabası mevcut değil

İnsanın bir düzen oluşturma

niyeti ve çabası mevcut

Kültürel kurumlar

Gelenek ve görenekler

Din

Ahlak v.s.

Binalar

Makinalar

Teknolojik buluşlar

v.s.

COSMOS(SPONTAN DÜZEN)

TAXIS(YAPAY DÜZEN)KÜLTÜREL EVRİM

GENETİK

(BİYOLOJİK)

EVRİM

İÇGÜDÜSEL

DAVRANIŞLAR VE

EYLEMLER

Huy???

Kaynak: Ellas L. Khall, “Friedrich Hayek’s Theory of Spontaneous Order: Two Problems”,Constitutional Political Economy, 8, 1997, s.305.

Şekil 1: Hayek’e Göre Sosyal Düzen: Cosmos ve Taxis

• İnsanlar tarafından unsurları planlı

bir şekilde yerine yerleştirilmiştir.

• Organizasyon benzeri bir

düzenlemedir.

• Formel düzenlemelere karşılık

gelmektedir.

• Hayek, oluşturulmuş düzeni yani taxis’i

ifade etmek için organizasyon terimini

de kullanmaktadır.

• Organizasyonlar teleokratik yani belirli

bir amacı olan, amaç yönelimli sosyal

düzenlerdir.

• Antik yunandaki deyimiyle cosmos

düzenlerde insan planı ve tasarımının

hiç bir etkisi yoktur.

• Hayek tarafından oluşturulmuş

düzenler şeklinde de ifade edilen bu

sistemler kendi kendini üreten ve

kendiliğinden doğan düzenlerdir.

• Kendiliğinden doğmuş düzenler soyut-

genel-eşit kurallara dayanıyor olmaları

nedeniyle nomokratik (hukuka, kurallara

dayalı) düzenler olarak da

adlandırılabilirler.

• Kendiliğinden doğan düzenlerle

oluşturulmuş düzenler arasındaki farkları

üç başlık altında toplayabiliriz.

• Basitlik-Karmaşıklık

• Soyut ya da Somut olma

• Amaç yönelimli olup olmama

• Hayek oluşturulmuş düzenlerin geri

planında yatan kurucu

rasyonalizm’i eleştirmiş bunun

yerine evrimci rasyonalizm’i

benimsemiştir.

• Buradan hareketle Hayek’in

oluşturulmuş ya da yapma düzenleri

değil kendiliğinden doğan düzenleri

savunduğunu söyleyebiliriz.

• Neden?

• Toplumsal bilgi parçalıdır.

• Bilgi toplumu oluşturan bireyler arasında

dağınıktır.

• NOMOS (Kendiliğinden doğan

düzenler için)

• THESIS ( Yapma düzenler için)

“Nomos, gelecekte ortaya çıkacak

bilinmeyen olaylara ve tüm kişilere eşit

olarak uygulanacak olan evrensel adil

davranış kurallarıdır. Thesis ise bir

organizasyonun ya da taxis’in yönetiminde

yöneticilerin emirlerini ifade eder ve

sadece belirli kişilere uygulanır.”

F. A. Von Hayek

“İnsan zekası, kompleks toplumun tüm detaylarını

kavrama konusunda son derece yetersizdir. Soyut

kuralları (abstract rules) kabul edip, bu kurallarla

yetinmemizin mantığı insan bilgisinin sınırlı

olmasındandır. Hiç bir insan zekası en uygun soyut

kuralları keşfetmeye muktedir olamaz, zira bu kurallar

deneme ve yanılma yoluyla insan toplumunun

genişleme sürecinde kendiliğinden oluşmuşlardır.”

F. A. Von Hayek (1967:88)

“ Yaşamımızı düzen içerisinde sürdürebilmemiz için yapmamız gereken sadece, bize yol gösterecek

bazı ilkelere ya da belirli soyut kurallara tabi olmak ve bu kurallara sıkı biçimde uymaktır.”

F. A. Von Hayek

“The only manner in which we can in fact give our lives some order is to adopt certain abstract

rules or principles for guidance, and then strictly adhere to the rules we have adopted in

our dealings with new situations as they arise.”